حکم و مجازات ازدواج در زمان عده 

عده به این معناست که زن بعد از جدایی از همسرش به هیچ عنوان در طول یک مدت زمان خاصی نباید ازدواج کند این مدت زمان و یا دوره را عده می گویند. عده انواع گوناگونی دارد که از آن جمله عده طلاق ، عده وفات و عده بذل مدت و یا به اتمام رسیدن ازدواج موقت است. مفهوم عده از آیات قرآنی برگرفته شده است و اگر در ایام عده ازدواج صورت گیرد تا ابد زن و شوهر به همدیگر حرام می گردند و ازدواج که صورت گرفته است برای همیشه باطل می باشد. نگه داشتن عده یک امر ضروری و واجب در احکام شرعی می باشد و اگر زنی در این ایام ازدواج کند و یا با او ازدواج صورت گیرد، بی توجهی کردن به این قانون می تواند پیامدها و مشکلات زیادی را در بر داشته باشد.

عده در قرآن کریم

احکامی که در قرآن درباره آن سخن به میان آمده است، احکامی هستند که از طرف خداوند و وابسته به حکمت باری تعالی می باشد و به همین دلیل قابل تغییر نمی باشد و لازم الاجرا است. اما یک سری از قواعد و قوانین وجود دارند که احکامی هستند که بر اساس روایات هستند و نیاز هست که در مورد آنها تحقیق کرد و به همین دلیل ممکن است که فقها در مورد آن مسائل نظرات متفاوتی داشته باشند. عده جزء مواردی است که در قرآن بیان شده است و بعضی از احکام در مورد آن اعلام شده است. قرآن کریم به روشنی بیان کرده است در مورد زن هایی که شوهر آنها فوت کرده است و یا اینکه از شوهر خود طلاق گرفته اند و یا به هر دلیلی نکاح آنها فسخ گردیده است، باید صبر کنند وعده نگه دارند. به عنوان نمونه در مورد زنانی که طلاق گرفته اند می فرمایند به مدت سه پاکی باید صبر کنند و بعد از آن ازدواج کنند و همچنین در مورد زنانی که شوهران آنها فوت شده است بیان می کند که باید به مدت چهار ماه و ده روز صبر کنند و بعد از آن می توانند مجددا ازدواج کنند. اما در باره اینکه چرا عده ای که در در مدت طلاق باید سپری گردد با عده ای که در مدت فوت باید سپری گردد متفاوت است به صراحت دلیلی بیان نشده است.

عده در قانون مدنی

بر اساس ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی، عده با توجه به شرایط بعضی از افراد با همدیگر متفاوت میباشد. به عنوان مثال برای توضیح عده زنانی که نزدیکی نکردند و دخول انجام نشده است و همچنین عده زنان یائسه حکم آنها را تعیین کرده است به عنوان مثال در طلاق چنین زنانی و همچنین فسخ نکاح آنها نگه داشتن عده لازم نمی باشد. همچنین زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر شده است و دادگاه مربوطه او را طلاق داده است، عده ای که برای چنین زنی در نظر گرفته می شود عده شوهر فوت شده میباشد که بر اساس ماده ۱۱۵۶ قانون مدنی این زنان باید از زمانی که تاریخ طلاق برای آنها قید گردید عده وفات نگه دارند. همچنین می توان گفت زنی که با شبهه با کسی رابطه داشته باشد و نزدیکی کرده باشد بر اساس ماده ۱۱۵۷ باید عده طلاق را نگه دارد. حکم زنی که باردار میباشد و طلاق گرفته است مدت زمان اعتبار آن تا زمان وضع حمل آن می باشد.

فلسفه نگه داشتن عده

عقد نکاح و حفظ حرمت جایگاه خانواده ، در فقه و قانون ، از اهمیت بسزایی برخوردار است و به همین دلیل ، احکامی نیز در راستای حفظ قداست آن ، مورد پیش بینی قرار گرفته است . یکی از احکام دین اسلام در حوزه خانواده ، این است که زنان ، پس از جدا شدن از شوهر خود و یا فوت همسر ، تحت شرایط خاص و در مدت زمان مشخصی ، باید عده نگه داشته و پس از سپری شدن آن ، اقدام به ازدواج مجدد نمایند . در ادامه به فلسفه نگهداشتن عده میپردازیم:

• جلوگیری از اختلاط نسب: مهم ترین و ابتدایی ترین علتی که باعث می شود یک زن در موقعی که ازدواج منحل می گردد عده نگه دارد، جلوگیری از اختلاط نسب است . وکیل اثبات نسب مشهد زنی که علت طلاق یا فوت ازدواجش منحل گردیده است برای اینکه از پاکی رحم خود اطمینان حاصل کند، برای مدت معینی از ازدواج کردن مجدد خودداری به عمل می آورد تا اختلاط نسب ایجاد نگردد. زنانی که یائسه هستند و یا زنان صغیره و همچنین زنان غیر مدخوله و زنانی که فاقد رحم می باشند به دلیل اینکه امکان وجود بچه در اینگونه زنان زیر صفر می باشد نیازی به نگه داشتن عده در این ایام ندارند.
• امکان رجوع مجدد: عده ای که در طلاق وجود دارد یک مهلت می باشد برای فکر کردن بازگشت به زندگی خانوادگی.
• حمایت کردن از جنین و همچنین حفظ حیات او: دلیلی که در این مدت وجود دارد برای این است که جنین به صورت کامل و سالم و بدون به خطر افتادن زندگی او به دنیا بیاید. اگر قرار باشد زن در مدت زمانی که باردار می باشد ازدواج کند فشار های روانی بر کودک وارد میشود، مانند اینکه اصرار و اجبار و سقط جنین توسط شوهر جدید.
• احترام شوهر فوت شده: دلیل عده ای که در طلاق وجود دارد با عده ای که در فوت وجود دارد کاملا متفاوت است، زیرا عده فوت از نظر مدت زمان از عده طلاق طولانی تر می باشد هدف از عده وفات وضع حمل نمی باشد، بلکه احترام به همسر فوت شده می باشد و همچنین حفظ حرمت و احترام به مرد در این مدت ایامی که با زن زندگی می کرده است.

حکم خواستگاری از زن در ایام عده

درباره ی این پرسش باید گفت، عده زن، یا رجعی است و یا بائن. (در عده رجعى، مرد مى تواند پس از طلاق تا وقتى زن در عدّه است، بدون عقد دوباره به زن رجوع کند، ولی در عده بائن، مرد حقّ رجوع به همسر خود را ندارد) و خواستگارى نیز یا به صورت تصریح و بى پرده صورت مى گیرد و یا به صورت تعریض و کنایه. به لحاظ شرعی و قانونی، خواستگارى از زنى که در عدۀ رجعی است، با تصریح و یا با کنایه، حرام است، چرا که زنى که در عده رجعی است، هنوز در حکم زوجه است، ولی اگر آن زن در عدۀ بائن باشد، هر چند خواستگاری از وی با تصریح جایز نیست، ولی بطور تعریض و با اشاره، اشکالی ندارد.

حکم رابطه نامشروع در زمان عده طلاق رجعی و طلاق بائن

عده چون یا رجعی است یا بائن، این دو قسم را جداگانه بررسی می کنیم: عدۀ طلاق همسرتان، عدۀ طلاق رجعی باشد؛ در این صورت اگر کسی با زنی که در عدۀ طلاق رجعی است مقاربت کند، طبق نظر اکثر فقهای معاصر، آن زن بر او حرام ابدی می شود. البته طبق نظر برخی از فقها این امر موجب حرمت ابدی نیست. در هر صورت، در این مسئله فرقی بین این نیست که علم داشته باشند که مقاربت در زمان عده موجب حرمت ابدی است یا نه. عده ی طلاق همسرتان، عده ی طلاق بائن، یا عده ی ازدواج موقت و یا عده ی وفات باشد؛ در این صورت زنا با او موجب حرمت ابدی نبوده و بعد از اتمام عده اش می توان آن زن را به عقد خود درآورد.

آیا ازدواج در زمان عده امکان پذیر است

به طور کلی ، در قانون مدنی ، سه نوع عده برای زنان پیش بینی شده است که در نوع اول ، پس از فوت شوهر ، زوجه ، باید به مدت 4 ماه و ده روز ، عده وفات شوهر نگه داشته و در حالت دوم ، در صورت طلاق زن و شوهر در عقد دائم و در نوع سوم ، با خاتمه مدت یا بخشیدن باقی مدت صیغه ، زوجه ، می بایست به ترتیب ، عده طلاق ، عده انقضای مدت یا بذل مدت را نگه داشته و پس از آن ، در صورت تمایل ، با مرد دیگری عقد نکاح منعقد نماید البته ، ممکن است مدت زمان اختصاصی عده زن در طلاق و یا عده زن در عقد موقت ، با هم متفاوت باشند ؛ لذا آشنایی با احکام اختصاصی هر کدام از آنها ، ضرورت دارد . لیکن ، وجه مشترک عده زن ، این است که در همه این حالات ، زن ، در دوران عده ، مجاز به ازدواج با مرد دیگری نیست و صرفا اگر عده طلاق ، از نوع طلاق رجعی باشد ، مرد ، می تواند در طول مدت عده طلاق رجعی ، به همسر خود رجوع کرده و با وی ، زندگی کند . بنابراین ، در پاسخ به این سوال که آیا ازدواج در زمان عده امکان پذیر است یا خیر ، باید گفت که اصولا ازدواج کردن در مدت زمان عده طلاق ، عده وفات شوهر ، عده بذل مدت و انقضای مدت عقد موقت ، امکان پذیر نمی باشد و از آن جهت که حکم ازدواج در زمان عده ، بطلان و گاها ایجاد حرمت ابدی میان زوجین است.

ازدواج در زمان عده ، غیر ممکن است و اصولا ، به خاطر جلوگیری از اختلاط نسل ، حفط حرمت شوهر فوت شده و ایجاد حق اولویت برای شوهر در خصوص رجوع از طلاق ، زوجه ، مکلف است که در مدت عده طلاق ، از ازدواج با مرد دیگر ، امتناع نماید . به همین منظور ، می توان گفت که زنان ، در طول مدت عده ، در حکم زن شوهر دار می باشند و به همین دلیل است که نفقه زن در ایام عده طلاق رجعی ، به عهده شوهر سابق بوده و در طی مدت عده وفات شوهر نیز ، به زن ، نفقه تعلق می گیرد . اما سوالی که در این خصوص قصد داریم به بررسی آن بپردازیم ، این است که حکم ازدواج در زمان عده چیست . به عبارت دیگر ، آیا ازدواج زنی که در طی مدت عده طلاق ، عده وفات شوهر یا عده عقد موقت ، به عقد ازدواج مرد دیگری در آمده ، به لحاظ شرعی و قانونی صحیح است یا خیر ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که علی القاعده ، فلسفه وضع عده برای زن ، جلوگیری از ازدواج کردن وی در این مدت بوده است . به همین خاطر ، باید گفت که حکم ازدواج زن در زمان عده ، هم به لحاظ شرعی و هم به لحاظ قانونی ، باطل بودن این ازدواج است . به این معنا که اگر زن ، در طی مدت عده ، با مرد دیگری ازدواج کند ، اصلا رابطه زوجیتی میان آنها شکل نگرفته و در صورتی که روابط زناشویی نیز میان آنها رخ داده باشد ، این روابط نیز نامشروع می باشند . علاوه بر اینکه حکم ازدواج در زمان عده ، بطلان نکاح بوده و رابطه زوجیتی میان آن زن و مرد شکل نمی گیرد ، ازدواج در زمان عده ، آثار و ضمانت های اجرایی مهم حقوقی نیز در پی خواهد داشت که در قسمت بعد ، به توضیح آنها نیز ، خواهیم پرداخت .

آثار ازدواج در زمان عده

ازدواج با زن در طی مدت عده ، به لحاظ شرعی و قانونی ، ممنوع می باشد و در واقع ، عده زن ، یکی از موانع نکاح محسوب می شود . این ممنوعیت ، علاوه بر اینکه مقید به ضمانت اجرا و جرم انگاری شده است ، در خصوص رابطه زن و مرد نیز ، آثار حقوقی مهمی بر جای می گذارد . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که آثار ازدواج در زمان عده چیست ؟ در خصوص آثار ازدواج در زمان عده ، می بایست ماده 1050 و 1051 قانون مدنی را مورد بررسی قرار دهیم که در این مواد ، آثار ازدواج با زن شوهر دار در زمان عده ، بسته به اینکه مرد ، نسبت به حرمت نکاح در مدت عده طلاق ، عده وفات شوهر و یا عده عقد موقت ، عالم و یا جاهل باشد ، متفاوت خواهد بود که در این قسمت ، به شرح آن می پردازیم . بر اساس ماده 1050 قانون مدنی ، هر کس زنی را با علم و اطلاع از اینکه وی ، در مدت عده طلاق یا وفات است و با علم و اطلاع از اینکه حکم ازدواج با زن در مدت عده ، باطل بودن و ممنوعیت آن است ، برای خود عقد کند ، علاوه بر اینکه ازدواج ، باطل است ، آن زن ، مطلقا بر آن مرد ، حرام ابدی می شود . بنابراین ، یکی از آثار ازدواج در زمان عده ، حرمت ابدی نکاح میان زن و مردی است که مرد ، با اطلاع از عده داشتن زن و حرمت ازدواج با وی ، به عقد خود در می آورد اما بر اساس ماده 1051 قانون مدنی ، در صورتی که مردی ، از روی جهل نسبت به اینکه زن ، در مدت عده طلاق یا وفات است و یا جهل نسبت به حرمت و بطلان ازدواج با این زن ، یا جهل نسبت به هر دوی این موضوعات ، با وی عقد نکاح منعقد کرده و میان آنها نیز ، نزدیکی یا رابطه زناشویی رخ داده باشد ، این ازدواج نیز ، به خاطر وقوع رابطه زناشویی ، باطل بوده و حرمت ابدی میان آنها ، ایجاد می گردد. اما در حالتی که مرد ، نسبت به عده داشتن زن و حرمت ازدواج با وی ، جهل داشته ، اما علی رغم ازدواج با زن ، هنوز رابطه زناشویی میان آنها شکل نگرفته باشد ، علی رغم اینکه این ازدواج ، باطل می باشد ، اما آن دو نفر ، به هم حرام ابدی نشده اند و لذا ، پس از سپری شدن مدت عده طلاق یا وفات ، می توانند مجددا با هم ازدواج کنند .

مجازات ازدواج در زمان عده

همانطور که در قسمت قبل بیان شد ، حکم ازدواج با زن در زمان عده ، علاوه بر اینکه بطلان ازدواج بوده ، در صورت علم مرد بر عده داشتن زن یا حرمت ازدواج با وی ، و یا در حالتی که مرد ، نسبت به این موضوعات علم نداشته ولی رابطه زناشویی میان آنها رخ داده باشد ، حرمت ابدی زن و مرد خواهد بود . علاوه بر انحلال نکاح ، از آن جهت که ازدواج در زمان عده با زن ، ممنوع است ، در قانون مجازات اسلامی نیز ، برای این موضوع ، مجازات ، پیش بینی شده است که در این قسمت ، قصد داریم مجازات ازدواج با زن در زمان عده را ، مورد بررسی قرار داده و آثار و ضمانت اجرای کیفری آن را نیز ، توضیح دهیم . بر اساس ماده 644 قانون مجازات اسلامی ، کسانی که از روی علم و اطلاع ، مرتکب یکی از این امور زیر شوند ، به مجازات حبس از شش ماه تا دو سال و یا به مجازات پرداخت جزای نقدی از 25 تا 100 میلیون ریال ، محکوم می شوند : هر زنی که در مدت عده طلاق یا وفات است، چنانچه با شخص دیگری ، عقد نکاح منعقد نماید ؛ در صورتی که منجر به روابط زناشویی نشود ؛ هر کسی که زن دارای عده طلاق یا وفات را برای خود عقد کند ؛ در صورتی که منجر به روابط زناشویی نشود . بنابراین ، از جمله شرایط اعمال مجازات مرد و زن ، به خاطر ازدواج در زمان عده ، این است که طرفین ، نسبت به این موضوع ، اطلاع داشته باشند ، زن در مدت عده طلاق یا وفات باشد و رابطه زناشویی هم میان آنها شکل نگرفته باشد . لازم به ذکر است که اگر میان زن و مرد ، رابطه زناشویی شکل گرفته و طرفین نسبت به این موضوع ، علم داشته باشند که رابطه در مدت عده ، ممنوع است ، ممکن است به مجازات زنای محصنه یعنی رجم محکوم شوند . علاوه بر این ، در ماده 643 قانون مجازات اسلامی ، برای سردفتران ازدواجی که از روی علم و اطلاع ، زن دارای عده را برای مردی عقد می کنند هم ، مجازاتی معادل حبس از شش ماه تا سه سال یا جزای نقدی معادل 50 تا 300 میلیون ریال و تا 74 ضربه شلاق ، در نظر گرفته شده است که اگر آن فرد ، دارای دفتر رسمی ازدواج و طلاق باشد ، برای همیشه از تصدی آن دفتر نیز محروم می شود .

آیا در زمان عده میتوان صیغه شد

در ارتباط با حکم ازدواج در زمان عده ، ممکن است این سوال نیز ، مطرح شود که آیا در زمان عده می توان صیغه شد یا ازدواج موقت در زمان عده نیز باطل است ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که به طور کلی ، در مدت عده طلاق ، عده بذل یا انقضای مدت صیغه و عده وفات شوهر ، نه تنها ازدواج دائم زن امکان پذیر نیست ، ازدواج موقت یا صیغه وی نیز ، باطل است . با این توضیح که ، حتی خانم هایی که حتی در صیغه مردی هستند و مرد ، اقدام به بذل مدت به ایشان می کند ، در مدت عده بذل مدت ، نمی توانند با مرد دیگری ، صیغه موقت نمایند . البته ، لازم است که قبل از آن ، تشخیص داد که آیا زن ، پس از طلاق یا بذل و انقضای مدت ، واقعا عده دارد یا خیر . چرا که بعضا ممکن است که زن ، به خاطر عدم برقراری رابطه زناشویی ، مشمول حکم عده نباشد . بنابراین ، در زمان عده وفات یا طلاق ، نمی توان صیغه شد و در صورت علم و اطلاع و یا وقوع رابطه زناشویی ، همان ضمانت اجرای بطلان نکاح و حرمت ابدی میان زن و مرد ، شکل می گیرد و در صورت عدم اطلاع و عدم برقراری رابطه زناشویی ، صرفا حکم ازدواج در زمان عده ، بطلان نکاح بدون حرمت ابدی است .

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .