حکم غیبت کردن چیست؟ 

حکم غیبت کردن پشت سر مرده

گاه تصوّر می شود که مفهوم غیبت و همچنین روایاتى که درباره غیبت وارد شده ناظر به افراد زنده است و مردگان را شامل نمی شود، و غیبت کردن پشت سر مرده اشکالى ندارد، ولى این اشتباه بزرگى است؛ زیرا طبق روایات؛ احترام مرده مسلمان همچون احترام زنده او است.

بلکه می توان گفت؛ غیبت مرده از جهاتى زشت تر و ناپسندتر است؛ زیرا زندگان ممکن است روزى غیبت را بشنوند و به دفاع از خود برخیزند، ولى مرده هرگز قادر به دفاع از خود نیست، به علاوه؛ شخص غیبت کننده ممکن است افراد زنده را ببیند و از آنها حلیّت بطلبد ولى در مورد مردگان این مطلب هرگز صدق نمی کند.

بنابر این، سخن گفتن به بدی، پشت سر مردگان، مورد تأیید اسلام نمی باشد و گناه است. وقتی ما در نماز میت با آن که شاید بدی هایی را هم از مرده بدانیم، می گوییم: «لا نعلم منه الا خیرا» (جز خیر از او نمی دانیم). از این رو؛ سزاوار نیست بعد از این سخن در نماز میت، سر سخن از بدی های انسان مرده باز شود.

عیب محسوب شدن آن امر

بیان امری که ناشایست نیست، بلکه پسندیده است، ولی مستور است و بیان آن باعث ناراحتی صاحب امر می شود، غیبت محسوب نمی­ شود؛ هر چند آن را در مقام تنقیص بگوید؛ مثلا می گوید: «فلانی ملتزم به مستحبات است و شب­ ها از دو ساعت پیش از اذان صبح، خود را به نماز و عبادت مشغول می کند و روزها چرت می زند!» یا مثلا می گوید: «فلانی هر چه داشت، به فقرا داد و جیب خودش را خالی کرد.» در چنین مواردی حتی اگر در مقام انتقاص هم بیان شود، چون از نظر شرع و عرف ناروا نیست، غیبت محسوب نمی­ شود، هرچند طرف مقابل راضی به بیان آن نباشد.
البته ممکن است در مواردی عنوان دیگری بر آن صدق کند که موجب حرمت آن شود. فرض کنید یک مأمور اطلاعاتی در جایی نفوذ کند و اگر بفهمند که اهل نماز و عبادت است، مصلحت بزرگی را از دست بدهد. یا او را در معرض خطر قرار دهد. گاهی امر مستوری پسندیده است، ولی به طور طبیعی انسان دوست ندارد دیگران بفهمند؛ مثل علاقات و ارتباطات زناشویی افراد. در چنین مواردی افشای آن حرام است، ولی غیبت نیست؛ مثلا بگوید: «این زن و شوهر هر وقت به هم می رسند، به هم اظهار محبت و عشق می کنند.»
پس اگر عناوین دیگری بر آن مترتب شد، مثل عنوان ایذاء، در معرض خطر قراردادن یا برملا کردن اسراری که دوست ندارند آن اسرار فاش شود، این کار حرام است، اما غیبت نیست.

توبه از غیبت

پس از واقع شدن غیبت، توبه و پشیمانی از آن واجب است و احتیاط مستحب آن است که از غیبت شده، اگر فسادی بر آن مترتب نگردد، حلالیت بطلبد و یا برای او استغفار کند.(5)بنابراین، اگر غیبت شونده از دنیا رفته، برای او بسیار استغفار کند و اگر زنده است و انسان بزرگوار و باگذشتی است و گفتن به او عداوت و دشمنی و فتنه ایجاد نمی کند، احتیاط مستحب آن است که از وی حلالیت بطلبد و اگر احتمال می دهد که مراجعه به او سبب عداوت و فتنه می شود، به وی مراجعه نکند و در عوض برای او بسیار استغفار کند.

استفتائات جدید

س: لطفاً غيبت را با توجه به مسائل ذيل بيان فرماييد: 1- اگر بين دو نفر مسأله معلومى درباره نفر سوم در حال گفتگو باشد. 2- اگر گفتگو در مورد محسنات يک نفر باشد. 3- اگر والدين براى تربيت صحيح فرزندان خود رفتار يكى از آشنايان را نقد مى كنند.

ج) بطور كلى اگر پُشت سر مؤمن، مطلبى گفته شود كه حقيقت دارد لكن اگر او مطلع شود ناراحت مى شود و اين مطلب به قصد تنقيص(1) گفته مى شود يا نزد عرف تنقيص به حساب مى آيد، غيبت است و جايز نيست و صِرف تربيت فرزند مجوّز غيبت نيست ولى گفتگو درباره خوبيهاى يک فرد حكم غيبت را ندارد، همچنين در مورد مشاوره نيز اطلاع دادن مانعى ندارد. (1) عيب جويى

س: اگر كسى يا كسانى كه در حق من بدى كرده اند و من از شدت ناراحتى و افسردگى در پشت سرشان با مادرم يا دوستم در ميان بگذارم حكم غيبت دارد يا نه مى توانم از خودم دفاع كنم و به كسى ديگر بگويم؟

ج) اگر درد دل و شكايت نزد كسى باشد كه مى تواند مشكل شما را حل كند، اشكال ندارد.

س1: آيا غيبت شخص متجاهر به فسق جايز است؟ س2: ملاک تجاهر به فسق چيست؟

ج1) نسبت به صفتى كه تجاهر كرده، جايز است. ج2) عرفى است.

س: اگر ما از وجود صفت عصبانيت در شخص آشنايى صحبت كنيم و بدانيم كه به احتمال زياد فرد مزبور ناراحت نمى شود آيا مرتكب غيبت شده ايم؟

ج) نسبت به صفات ظاهره كه همه از آن آگاهی دارند اگر قصد هتك و تحقير نداشته باشد، اشكال ندارد.