حکم شرعی موسیقی چیست؟

«موسیقی» از جنس صوت است و دیدن آن (بدون شنیدن) حکمی ندارد بلکه حکم آن مربوط به تولید و ساخت و خرید و فروش آلات، تعلیم و تعلم،نواختن و شنیدن (استماع) آن است اکثر فقها به حرمت تولید و شنیدن موسیقی "لهوی" فتوی داده اند و تمام انواع موسیقی را مشمول این حکم ندانسته اند؛ پس نمی توان به طور مطلق گفت که هر گونه موسیقی حرام است.

حکم شرعی موسیقی

«موسیقی» یا «موسیقیا» واژه ای یونانی است که در فرهنگ لغت، معادل «غنا» است؛ ولی در حوزه ی مفاهیم دینی و اصطلاح فقه، با یکدیگر تفاوت دارد. «غنا» در اصطلاح شرعی عبارت است از «آوازی که از حنجره ی آدمی بیرون آمده و در گلو چرخانده (چهچهه) شود و در شنونده حالت سرور و وجد ایجاد کند و مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی باشد.» اما موسیقی به «صوتی گفته می شود که از آلات موسیقی، پدید آید»، بر این اساس، نسبت بین موسیقی علمی و موسیقی فقهی، عموم و خصوص مطلق است.

به طور کلّی ابزار موسیقی بر دو گونه است:

1. وسایل مختص: در موسیقی به ابزاری وسایل مختص گفته می شود که ویژه لهو و لعب بوده و با آن آهنگ های مناسب مجالس فساد و پایکوبی نواخته شود. این نوع از وسایل، هیچ منفعت حلالی در بر ندارد و استفاده از آن در هر حال اشکال داشته و خرید و فروش آن جایز نیست؛ هر چند به صورت لهوی نواخته نشود.

2. وسایل مشترک: در موسیقی به ابزاری وسایل مشترک گفته می شود که می توان با آن آهنگ های حلال و یا حرام نواخت. بنابراین، اگر به طور لهوی و مناسب با مجالس فساد نواخته شود، استفاده از آن حرام است، و در غیر این صورت نواختن آن اشکال ندارد.

دین اسلام مخالف موسیقی غنا می باشد و گوش دادن و فرا گرفتن آن را حرام دانسته است و این نوع موسیقی دسته بندی خاصی ندارد و هر نوع موسیقی کلاسیک، غیر کلاسیک و حتی برخی مداحی ها نیز می توانند در دسته موسیقی غنایی (لهو و لعب) قرار بگیرند و در نتیجه مشمول دستور شرعی موسیقی غنا گردند.

فتوای برخی از مراجع تقلید درباره استفاده از وسایل موسیقی چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی)

آن دسته از آلات موسیقى که عرفاً از آلات مشترک و قابل استفاده براى کارهاى حلال محسوب مى‏‏شود، خرید و فروش و استفاده از آن به قصد منفعت حلال جایز است، ولى خرید و فروش و استفاده از آلاتى که عرفاً از آلات مخصوص لهو (موسیقى حرام) محسوب مى‏‏شود، جایز نیست.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی)

بلی حرام است.

پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی)

یک ساز خاص حرام نیست. اگر موسیقی نواخته شده توسط این ساز به گونه ای باشد که شهوت را در افراد تحریک کند و مناسب مجالس لهو و لعب باشد، این عمل حرام است.

حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی

موسیقی اگر مطرب و مهیّج و مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و در غیر این صورت مانعی ندارد و مرکز پخش تاثیری در حکم ندارد.

حضرت آیت الله العظمی بهجت

اگر موسیقی مطرب باشد استماع و خرید و فروش آن حرام است.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

کلیه صداها و آهنگ ها که مناسب لهو و فساد است حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود.

حضرت آیت الله العظمی تبریزی

گوش دادن به موسیقی لهوی که مناسب مجالس خوشگذرانی می باشد جایزنیست و همچنین ساخت و تعلیم و خرید و فروش ابزار آلات موسیقی لهوی جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی

اگر موسیقی مناسب مجالس لهو و عیاشی نباشد حرام نیست.

پس گوش دادن به آهنگ ها و موسیقی ­هائی که مطرب و مناسب مجالس لهو و لعب است، حرام است.

اما تشخیص موارد و مصادیق، که آیا نوع خاصی از موسیقی مثل «پاپ» از مصادیق موسیقی حرام است یا مجاز، بر عهده ی افراد مکلف است. زیرا افرادی که آشنایی مختصری با موسیقی دارند، می­توانند موارد موسیقی مطرب و مناسب مجالس لهو و لعب را از غیر آن تشخیص دهند.

از اینرو حتی اگر آهنگهای انقلابی و جنگی، مطرب و مناسب با مجالس لهو و لعب باشد. گوش کردن به آن نیز حرام می باشد.

موسیقی پاپ هم از این قاعده مستثنی نیست و چنانچه مشتمل بر طرب و لهو و لعب باشد حرام و گوش کردن آن جائز نمی باشد.

موسيقی و تعاليم دينی

بعد از بيان مطالب فوق به درستی ضوابط دينی پی مي بريم. در اسلام برای ممنوعيت غنا به «لهو و لعب» استناد شده است. اسلام مي خواهد انسان در اين دنيا خود را در مقابل هيجانات پا در هوا نبيند و آمادگي واقعی خود را از دست ندهد. اسلام نمي خواهد لذت های احساسی را محكوم كند؛ بلكه مي گويد انسان نبايد اسير احساسات شده به گونه ای كه انديشه در واقعيات او ضعيف گردد و در تعقّل او اختلال ايجاد شود.

لذا در معارف اسلامی آمده است: «اوّلين كسی كه مرتكب غنا شد شيطان بود» و در احاديث بسياری پيرامون مضرات دنيايی و اخروی آن ذكر شده: سبب «ظهور نفاق» و «قساوت قلب» و «گسترش بي حيايی و فساد اخلاقی» و «محروميت از رحمت الهی» مي شود. و از موسيقی غنايی ياد شده كه جزو گناهان كبيره مي باشد و از نشانه های آخر الزمان اين است كه آلات لهو نواخته مي گردد و يك نفر نيست كه نهی از منكر نمايد».
با توجه به مطالب پيش گفته برای ما نيز جای سئوال است چرا برخی افراد و مجلّات و رسانه های عمومی سعی در ترويج آن دارند. در پايان نظر شما را به فرموده امام راحل پيرامون پخش مستمرّ موسيقی از صدا و سيما جلب مي كنم:
«نبايد دستگاه تلويزيون جوري باشد كه 10 ساعت موسيقی بخواند... راديو و تلويزيون را تبديلش كنيد به يك راديو و تلويزيون آموزنده، موسيقی را حذف كنيد، نترسيد از اينكه به شما بگويند كهنه پرست شده ايد....
اين عذر نيست كه اگر موسيقی نباشد در راديوها، مي روند از جای ديگر موسيقی مي گيرند، حالا اگر جای ديگر مي گيرند ما بايد به آن ها موسيقی بدهيم، ما بايد خيانت كنيم، موسيقی خيانت است به مملكت، خيانت است به جوان ه ای ما».
خلاصه اينكه موسيقی از لحاظ شرعی به دو بخش تقسيم مي گردد: موسيقی حرام و موسيقی حلال. كه حدود آن در نظرات مراجع آمده است.
حال اگر موسيقی از لحاظ شرعي حرام باشد، بايد بدانيم كه دلايلی برای حرمت آن وجود دارد؛ خواه ما آن دليل را بدانيم و خواه اينكه هنوز آن دليل برای ما آشكار نشده باشد. بزرگترين دليلی كه ما را از محرمات برحذر می دارد اين است كه ارتكاب كار حرام انسان را از خداوند تبارك وتعالی دور می سازد و موجب بدبختی و شقاوت انسان می گردد.
ضمناً برشمردن چند اثر مثبت بر موسيقی كه هنوز مثبت بودن اين اثرات ثابت نيست موجب حلال شدن حرام نمی گردد. و پخش موسيقی از صدا و سيما نيز دليل بر حلال بودن همه موسيقی های پخش شده نمی باشد.

دستگاه چهارگاه و بررسی آن در موسیقی سنتی