یکی از جاذبه های دیدنی در شهر قزوین که دیدنش به هر گردشگری که به این شهر برای اولین بار پا می گذارد توصیه می شود، حمام قجر در قزوین و یا به عبارتی دیگر؛ موزه ی مردم شناسی است. این جاذبه ی تاریخی که امروزه از آن به عنوان موزه استفاده می شود، یکی از بناهای معروف و خوش ساخت در زمینه ی معماری ایرانی در این شهر است که آن را از جهات مختلف مورد توجه قرار می دهد. در ادامه با ما در ساعد نیوز همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، با حمام قجر در قزوین آشنا شویم.
پس از معرفی موزه ی مردم شناسی و یا به عبارتی دیگر، حمام قجر در قزوین بیایید تا کمی بیشتر این شهر تاریخی را بشناسیم. قزوین به این خاطر که در میانه ی راه استان تهران به سمت شمال کشور است و فاصله ی مناسبی با هر دوی این مناطق دارد، هم بسیار خوش آب و هواست هم بسیار با اقبال مردم و مسافرین مختلف روبرو شده است. این استان از لحاظ جغرافیایی در دامنه های البرز است و از سمت شمال به گیلان، از غرب به زنجان و همدان، از شرق به البرز و از جنوب به استان مرکزی می رسد. قزوین هم از لحاظ اقلیمی و هم از لحاظ تاریخی شهری بسیار مهم است. می گویند که این شهر را شاپور ساسانی ساخته است اما با توجه به نتیجه ی کاووش هایی که در این منطقه صورت گرفته، قدمت قزوین به 7 هزار سال قبل از میلادی نسبت می دهند. قزوین یکی از بهترین شهرهایی است که درآن هم می توانید شکم گردی کنید و از کلی جاذبه ی تاریخی و فرهنگی بازدید کنید.
حمام قجر در دوران خود کاربرد بسیاری داشت و بیشتر مردم شهر برای استحمام از آن استفاده میکردند. بهتدریج این حمام از رونق افتاد و برای مدتی طولانی به فراموشی سپرده شد. سرانجام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین آن را خریداری کرد و مورد مرمت قرار داد.
حمام قجر به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه خان، از سرداران و امرای وی ساخته شد و در ابتدا حمام شاهی نام داشت. در دوره قاجار بهدلیل اینکه معمار بنا از خاندان قاجاریه بود، نام حمام به «حمام قجر» تغییر پیدا کرد.
تاریخ احداث این حمام، «صحت عافیت» معادل سال 1057 هجری قمری عنوان شده است. در دورهای تاریخی، معماران بنا برای ماندگاری تاریخ ساخت، آن را بهصورت رمزگونه یا به شعر نوشته و با احتساب عدد ابجد، تاریخ ساخت در دل شعر باقی میماند. این روش باعث میشد که شعر در اذهان باقی بماند و اگر زمانی کتیبه بنا از بین میرفت، تاریخ ساخت آن محفوظ بود.
این بنای تاریخی در سال 1379 توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایهگذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد. هماکنون این مجموعه بهعنوان موزه مردمشناسی فعالیت میکند.
مساحت حمام قجر حدود 1,045 متر مربع است و شامل دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه میشود؛ به این ترتیب، زنان و مردان میتوانستند در یک بازه زمانی از حمام استفاده کنند. حمام قجر قزوین مانند همه حمامهای ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه تشکیل شده است. اصول معماری این حمامها بر اساس طب سنتی طراحی شدهاند؛ بهگونهای که از سربینه تا گرمخانه، دما و رطوبت بهتدریج افزایش مییابد.در اصلی حمام رو به جنوب باز میشود و با راهپله مارپیچی به سربینه میرسد. در دیگری نیز از سمت غرب به حمام راه داشته که احتمالا مخصوص بانوان بوده است.
سربینه: سربینه بزرگ گرمابه که حوض زیبایی در وسط آن قرار دارد، فضایی سرد و خشک دارد و در معماری ایرانی این فضا معمولا بهشکل هشتضلعی ساخته میشود. سربینه حمام قجر قزوین نیز نقشهای هشتضلعی دارد و از دو طاق جناغی در بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. در اطراف حوض سکوهایی وجود دارد که در گذشته محل رختکن بود و در حال حاضر بخشی از اشیا موزه مردمشناسی در آن قرار گرفتهاند. سربینه بهعنوان مکانی برای تعویض لباس و آمادهشدن برای استحمام استفاده میشد و توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریکی است، به گرمخانه راه مییافت. در گذشته سربینه علاوه بر رختکن، فضایی عمومی برای دادوستد و گپوگفت بود.
میاندر: میاندر فضایی است که سربینه و گرمخانه را از هم جدا میکند. این تفکیک فضایی از طریق راهروها و هشتیهای طولانی صورت میگیرد تا افراد هنگام خروج از حمام بهطور ناگهانی از هوای گرم وارد هوای سرد نشوند.
گرمخانه: گرمخانه زنانه و مردانه بهشکل چلیپا است و اتاقکهایی برای شستوشو در شرق و غرب آن وجود دارد. حمام قجر قزوین گرمخانهای بزرگ شامل خزینه آب گرم، حوض آب سرد، اعیاننشین و آبانبار دارد. انتقال آب در حمام قجر از طریق لولههای سفالی یا اصطلاحا «تنپوشههای سفالی» انجام میشد. ازاره گرمخانه تا ارتفاع 1٫5 متر کاشیکاری شده و رسمیبندی و یزدیبندی سقفها به زیبایی این بخش از حمام افزودهاند. سنگهای بزرگ و یک تکهای برای سکوها استفاده شده است که از ویژگیهای این بنا محسوب میشود.
برای همه ما بسیار جالب است بدانیم نیاکان ما در گذشته چگونه زندگی میکردند. نوع پوشش و ظاهر آنها و مشاغل عمدهشان در آن زمان چه بوده و چه رسم و رسومی میانشان رواج داشته است. موزه مردمشناسی حمام قجر یکی از زیباترین و بینظیرترین جاهای دیدنی قزوین است . در هر بخش ماکتهایی بسیار جذاب و واقعی ساخته شدهاند که هر کدام در حال انجام دادن کار بخصوصی هستند. حمام قجر یکی از کهنترین و بزرگترین گرمابههای قزوین است که در دوره صفویه در محله عبید زاکانی فعلی ساخته شد و در تاریخ 11 مرداد 1384 با شماره ثبت 12601 بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.