بررسی پرونده عزل عمران خان در گفتگو با سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در پاکستان 

عمران خان در برخی حوزه ها ضعف هایی داشت و جناح رقیب با برجسته ساختن این ضعف ها زمینه را برای رأی عدم اعتماد مهیا ساخت. در حوزه اقتصاد، عمران خان با مشکلاتی جدی روبرو بود.

ساعدنیوز: عمران خان در چه شرایطی حمایت احزاب حامی او و عضو ائتلاف را در مجلس پاکستان از دست داد و در نهایت رأی عدم اعتماد را از مجلس دریافت و نهایتاً پیش از موعد مجبور به ترک کاخ نخست وزیری شد؟

ماشاء الله شکری: عمران خان در عرصه سیاست پاکستان یک چهره نوظهور در برابر چهره های سنتی است. احزاب در شبه قاره از جمله در پاکستان ساختاری سنتی دارد به این نحو که جایگاه سیاسی از پدر به پسر یا دختر می رسد. عمران خان شخصیت متفاوتی داشت و به عنوان یک قهرمان ملی در پاکستان (در عرصه ورزش) و از طریق فعالیت های بشردوستانه در صحنه سیاست این کشور مطرح شد. حزب تحریک انصاف را در سال 1996 تشکیل داد و تا سال 2018 ظهور و بروز چندانی در عرصه سیاسی پاکستان نداشت.

در انتخابات سال 2018، عمران خان و حزب تحریک انصاف به صورت جدی وارد عرصه شد و با حمایت نظامیان پاکستان و نیز برخی چهره های شاخص احزاب دیگر که از حزب شان رنجیدگی هایی داشتند، حزب تحریک انصاف موفق شد تا حدود 30 درصد از کرسی های مجلس پاکستان را به دست بگیرد و طبیعتاً به دلیل عدم کفایت این کرسی ها برای تشکیل دولت مستقل، عمران با برخی احزاب سیاسی پاکستان ائتلاف کرد و در نهایت، دولت ائتلافی در این کشور به رهبری عمران خان تشکیل شد. حفظ این ائتلاف طبعاً ملزومات خاص خودش را داشت و نهایتاً عمران خان نتوانست این ائتلاف را حفظ کند. مانند بسیاری از دموکراسی ها در دنیا، در پاکستان هم جناح مخالف در تلاش بود تا از کمترین فرصت پیش آمده برای خالی کردن پای حزب رقیب و مشخصاً نخست وزیر استفاده کند.

عمران خان در برخی حوزه ها ضعف هایی داشت و جناح رقیب با برجسته ساختن این ضعف ها زمینه را برای رأی عدم اعتماد مهیا ساخت. در حوزه اقتصاد، عمران خان با مشکلاتی جدی روبرو بود. مشکلات معیشتی، افزایش قیمت ها، افت ارزش روپیه در برابر دلار، سقوط ارزش سهام در تالار بورس پاکستان، افول سرمایه گذاری در پاکستان و افزایش هزینه واردات کالاها همگی باعث شد تا عمران خان رأی عدم اعتماد را دریافت کند. برخی از اعضای ائتلاف از او جدا شدند و حزب مسلم لیگ و حزب مردم و جبهه MMA با 176 کرسی در مجلس و اکثریت نسبی توانستند رأی عدم اعتماد را در روز 21 فروردین 1401 در مجلس پاکستان بر علیه عمران خان نهایی کنند و پرونده نخست وزیری عمران خان با این رأی اعتماد بسته شد.

عمران خان تدریجاً جایگاه خودش را در میان حامیان اش از دست داد. دیدار عمران خان و پوتین در 25 فوریه از دو ماه قبل هماهنگ شده بود و آن زمان، طبیعتاً خبری از جنگ اوکراین نبود و کسی هم نمی توانست حمله همه جانبه روسیه به اوکراین را پیشبینی کند.

ساعدنیوز: برخی رسانه ها از تأثیر رویکرد خاص دولت عمران خان به جنگ اوکراین در سرنوشت سیاسی او صحبت می کنند. دیدار عمران خان با پوتین و نیز موضع بی طرفی پاکستان در این جنگ از عوامل افول سیاسی عمران خان و حزب تحریک انصاف در عرصه سیاست پاکستان دانسته می شود. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟

ماشاء الله شاکری: این تحلیل به هیچ وجه درست نیست. عمران خان تدریجاً جایگاه خودش را در میان حامیان اش از دست داد. دیدار عمران خان و پوتین در 25 فوریه از دو ماه قبل هماهنگ شده بود و آن زمان، طبیعتاً خبری از جنگ اوکراین نبود و کسی هم نمی توانست حمله همه جانبه روسیه به اوکراین را پیشبینی کند چرا که این حمله به صورتی غافلگیرانه رخ داد. البته از امکان درگیری صحبت می شد ولی کسی وقوع حتمی این جنگ را نمی توانست پیشبینی کند. به هر صورت، برنامه دیدار پوتین و عمران خان تنظیم شده بود و پیش از عمران خان هم بسیاری از شخصیت های سیاسی دنیا بر اساس برنامه تعیین شده، دیدارهای خودشان را با مقامات روس انجام دادند و این چیز عجیبی نیست.

در مورد رأی ممتنع پاکستان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در خصوص قطعنامه علیه روسیه نیز باید در نظر داشته باشیم که پاکستان تنها کشوری در جنوب آسیا نبود که به این قطعنامه رأی ممتنع داد. هند و بنگلادش هم رأی ممتنع دادند. مناسبات میان کشورها صرفاً قابل تقلیل به یک جنبه نیست بلکه این مناسبات جنبه های متعددی دارد و در دیدار دو رهبر یا موضع گیری در خصوص مسأله ای خاص خلاصه نمی شود. البته از قرار معلوم، خود عمران خان و طرفدارانش، این مسأله را برجسته می کنند و موضع بی طرفی پاکستان در خصوص جنگ اوکراین را یکی از عوامل رأی عدم اعتماد به نخست وزیر معرفی می کنند ولی واقعیت این نیست.

همه نظام سیاسی پاکستان در نخست وزیر خلاصه نمیشود. ارتش، مجلس، رسانه و افکار عمومی پاکستان هر کدام نقش خاص خودشان را دارند. البته عمران خان به عنوان عالی ترین مقام اجرایی پاکستان، در برابر خواسته های آمریکا مقاومت نشان می داد.

ساعدنیوز: یکی از مسائلی که درباره رأی عدم اعتماد مجلس پاکستان به عمران خان مطرح می شود، نقش آمریکا در استیضاح نخست وزیر مستقل پاکستان است. برخی منابع خبری از اولتیماتوم سفیر آمریکا به مجلس پاکستان در خصوص برداشتن عمران خان از پست نخست وزیر خبر می دهند. فارغ از این اخبار، با توجه به این که حضرتعالی به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان حضور داشتید، بفرمایید حضور و تأثیر آمریکا در عرصه سیاست پاکستان تا چه اندازه است و واقعاً عزل نخست وزیر با اولتیماتوم سفیر آمریکا قابل تصور است؟

ماشاء الله شاکری: این که آمریکایی ها در جنوب آسیا دنبال تأمین منافع خود و متحدانشان هستند، یک واقعیت است. حضور نظامی ناتو و آمریکا در افغانستان نیز واضح و روشن است. حتی آمریکایی ها در شرق آسیا برای پیشبرد برنامه های خود در راستای مهار چین، کشورهایی را زیر فشار قرار می دهند و آنها را مجبور به همراهی با آمریکا می کنند. بنابراین، پاکستان تنها کشوری نیست که در معرض اولتیماتوم های آمریکا قرار دارد.

واقعیت این است که عمران خان در برابر آمریکا سیاست مستقل تری اتخاذ کرده بود و مقاومت نشان می داد. البته همه نظام سیاسی پاکستان در نخست وزیر خلاصه نمیشود. ارتش، مجلس، رسانه و افکار عمومی پاکستان هر کدام نقش خاص خودشان را دارند. البته عمران خان به عنوان عالی ترین مقام اجرایی پاکستان، در برابر خواسته های آمریکا مقاومت نشان می داد. این نکته را هم نباید فراموش کنیم که درجه دستورها و اولتیماتوم های آمریکا به کشورها نیز فرق می کند. نظام حکومتی پاکستان به لحاظ سنتی همیشه در اردوگاه سرمایه داری قرار دارد و نظامیان پاکستان جایگاه خودشان را به گونه ای تعریف کرده اند که آمریکا از آنها رنجیده خاطر نشود.

یک سری اختلافاتی میان عمران خان و نظامیان پاکستان وجود داشت که آمریکا در تلاش بود که آنها را برجسته سازد. البته بدیهی است که آمریکا از رفتن عمران خان خوشحال است ولی اینگونه نیست که آمریکا مسئول مستقیم عزل عمران خان از مقام نخست وزیر باشد. عمران خان و اطرافیانش نقش آمریکا را در این رأی عدم اعتماد برجسته می کنند ولی واقعیت اینگونه نیست. فرایند استیضاح و نهایتاً صدور رأی عدم اعتماد توسط مجلس با استفاده از ظرفیت های قانون اساسی این کشور زیر نظر دادگاه عالی پاکستان طی شد و به هر صورت عمران خان دیگر نخست وزیر پاکستان نیست. البته عمران خان همچنان یک چهره برجسته و تأثیرگذار در عرصه سیاسی و اجتماعی پاکستان خواهد بود و نقش خودش را ایفا خواهد کرد.