همه چیز راجب فرش اراک

فرش اراک گونه ای فرش ایرانی است که در منطقه اراک بافته می شود. در دوره قاجار اراک یکی از مراکز مهم قالی بافی ایران بود. صنعت قالی در این منطقه از گذشته رواج داشته و قالی فراهان، قالی سرابند و قالی ساروق شهرت جهانی داشته اند.

تاریخچه فرش بافی در اراک :

از سابقه قالی بافی قبل از ساخت شهر اراک اطلاعات کافی در دسترس نیست. اما به دلیل وجود مراکز فرشبافی در اطراف اراک مانند کاشان، قم و اصفهان نمی توان تصور کرد که فرش بافی در منطقه اراک سابقه کمتری از بقیه شهرهای اطرافش داشته باشد. در تاریخ اشاره شده که هنگام عبور شاپور ذوالاکتاف از فراهان در ساروق یک قالی به او هدیه داده شده است که مشخصاً نشان دهنده وجود قالیبافی در آن دوران در اراک است. پس از به پایان رسیدن عهد ساسانیان، تا قرن ها بعد دیگر هیچ گونه شواهدی دال بر فرشبافی در این منطقه وجود ندارد. با توجه به ناپدید شدن فرش های بافته شده و جنگ های مداوم در ناحیه مرکزی ایران اطلاعاتی درباره تاسیس کارگاه های بزرگ فرشبافی و فرش های مهم وجود ندارد. فرش اراک در اواسط دوره سلطنت ناصرالدین شاه حضور چشمگیری داشت، و بعضی از فرش های نفیس اراک در سراسر جهان شناخته شده اند.روند تجاری شدن و صادرات فرش اراک از دوران قاجار و در فاصله بین حکومت فتحعلی شاه تا ناصرالدین شاه آغاز شد.در سال ۱۳۱۴ خورشیدی با ملی شدن صنعت فرش تولید این کالا تقریباً در اختیار تجار ایرانی و شرکت سهامی فرش ایران قرار گرفت.

تاثر جنگ جهانی بر صنعت فرش اراک

شعله ور شدن آتش جنگ حهانی اول در ۱۹۱۴ در اروپا درست همان فرصت مناسبی بود, که برای آنها پیش آمد.این جنگ که بازنده ی اصلی آن کشور آلمان بود ، موجب شد اراک بهترین مشتری خود را از دست بدهد. بحران اقتصادی سال ۱۹۲۹ آمریکا و تسری آن به سراسر جهان انگیزه ی دیگری بود که صنعت فرش اراک را , در تمامی مراکز بافندگی از جمله اراک دچار رکود ساخته و آینده ی آن را به زیر سوال ببرد.خوشبختانه با رفع بحران و با سفارش هایی که اراک از مشتریان امریکایی خود به خصوص برای قالی های ساروق, دریافت کرد و همچنین با علاقه مندی تجار تبریزی و سرمایه گذاران محلی که همجوار با هم میهنان , ترک زبان خود به این صنعت نوخاسته روی آور شده بودند ، قالی بافی اراک توانست با آهنگ قبلی به رشد خود ادامه دهد.

در زمان جنگ جهانی دوم برای مدتی قالی بافی در اراک متوقف بود ، ولی در خاتمه ی جنگ دوباره رونق , پیشین خود را بازیافت. تغیرات حاصل از این جنگ ها و همچنین بحران های اقتصادی امریکا این بود که ابتدا شرکت های خارجی ، شعبات خود را در ایران برچیده و ناگزیر شدند , سفارش های خود را از طریق بازرگانان ایرانی انجام دهند و دوم اینکه در این گیر و دار نیز تجار تبریزی, جای خود را به سرمایه داران محلی واگذار کنند.

طرح و نقش قالی ­های منطقه اراک

آنچه که همه صاحبنظران عنوان می­نمایند طرح و نقش قبل از دوره صفویه به صورت­های ذهنی بافی، الگو بافی و یاشکسته بوده و به صورت کلاسیک از زمان تیموریان شروع و در زمان صفویه رایج گردیده. طرح و نقش منطقه اراک نیز از این موضوع مستثنا نیست. یقیناً شرکت­های خارجی که بین سال­های 1260 تا 1314 در امر قالیبافی در اراک اشتغال داشتنه­اند، تغییراتی در طرح و نقش فرش­های این منطقه به وجود آورده ­اند. گفته می­شود این شرکت­ها طراحانی را به خدمت گرفته و تا حدودی سلائق بازار را به طراحان دیکته می­نماید. در منطقه اراک نام طرح­هایی که متداول است. بیشتر لچک ترنج، شاه عباسی، دسته گلی، تک بته، چهار بته، گلدانی، ماهی درهم، مستوفی، قاب قرآنی، قابی، گلفرنگ، طرح بته میر یا مال میر، شاخ شکسته و شاخ بزی است.

انواع فرش اراک و بافت آنها

اکثر نام های گوناگون این فرش ها از اسم روستاها و شهرهای مختلف همان منطقه سرچشمه گرفته است, مانند ساروق،فراهان و مشک آباد. فرش های فراهان در روستاهای ساروق بافته شده بودند، اما این قالی ها با توجه به نام فراهان از یک نوع, مجزا و استثنایی هستند. این فرش در طی یک دوره یک صد سال در اواسط قرن ۱۸ ساخته شد, یعنی قبل از اینکه فرش های ساروق وجود داشته باشند.آن ها از گره نامتقارن یا ترکی با تار و پود پنبه استفاده میکردند، رنگ پود بکارگرفته شده معمولا آبی, و گاهی اوقات قرمز مایل به صورتی استفاده میکردند همچنین بافت بسیار با کیفیتی داشت و بسیاری از الگوهای ترکیب هر دو طرح های قبیله ای و سنتی را, پوشش میدادند. فراهان ها بین سال های ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۳ در یکی از شهرهای واقع در جنوب اراک بیشتر برای , اشراف فارسی تولید میشدند، بافندگان در بافت این نوع فرش از یک پود استفاده میکردند، سایز آن ها معمولا بلند و باریک یا بزرگ , درست اندازه سایز یک اتاق در نظر گرفته میشد.

فرش ساروق

ساروق دهستانی است که در فاصله چهل کیلومتری شمال اراک قراردارد و فرش های خوش بافت و رنگ ساروق از یکی دو قرن پیش تاکنون برای دهستان ساروق شهرت فراوانی را بوجود آورده است.طرح فرش­ های آن با الگوبرداری از قالی­ های طرح اسلیمی اصفهان، در کیفیتی نازل­تر با زمینه ی قرمز روناسی و ترنج ظریف لوزی شکل، به رنگ آبی کم­رنگ انجام می­ شود. از طرح ترنج ساروق نمونه­ های مشابهی در قم، قزوین، ساوه و گلپایگان نیز بافته می ­شود. بافنده­ های ساروق بیشتر حاشیه ی فرش­های خود را با نقوش سماوری و خرچنگی با نقش ­های کلاسیک شاه­ عباسی تزئین می­ کنند.از نمونه ­های تاریخی قالی ساروق می­توان به قالی اتاق خواب سابق رضا شاه در کاخ موزه ی سبز اشاره کرد. این قالیچه دارای طرح لچک و ترنج کف ساده و جنس پرز آن از ابریشم است. فرش­ های منطقه ی اراک را از حیث چگونگی طرح به چهار دسته می­توان تقسیم کرد: مرحله اول به قبل از صد سال اخیر برمی­ گردد؛ یعنی زمانی که فرش اراک، به عنوان یک کالای تجاری و صادراتی، دستخوش تغییر و تحول شد. مرحله ی دوم به آغاز گسترش تجارت خانه ­های خارجی در منطقه ی اراک برمی­ گردد.

فرش محال

فرش محال معمولاً درشت باف است، اما از فرش مشک آباد ريزتر و مرغوب تر است. نام محال از نام محلات گرفته شده است، چون فرش های مرغوب محال در آن مركز بافته می شود، طرح فرش محال متنوع و اغلب دارای ترنجی بيضی شكل و نقوش هراتی است. فرش محال همان ويژگی های بافته های مشک آباد را دارد، ولی فشرده تر بافته شده و رنگ بندی آن دقيق تر و شفاف تر و زيباتر است.

فرش مشک آباد (ابراهيم آباد)

مشک آباد در حوالی شهر اراك قرار دارد. قالی مشک آباد كوچك پارچه، درشت بافت و پرز بلند دارد. طرح های فرش مشک آباد اغلب میناخانی، گل حنايی و هراتی است. گره اين فرش ها نامتقارن، پود آن آبی و دار معمول در اين منطقه عمودی است. فرش مشک آباد به دلیل رنگرزی عالی، طرح های بدیع و چشم نواز و استفاده از پشم مرغوب شهرت بین المللی دارد.

ویژگی های فرش های اراک :

• از جمله خصوصیات مهم فرش اراک این است که بد بافی و گره تقلبی و جفتی در فرش های این ناحیه کمتر دیده می شود و از این رو کیفیت کار بالا می رود.
• فرش اراک در زمره قالی های درشت بافت قرار می گیرد که رج شمار آن به ۴۰ و به ندرت ۵۰ می رسد. البته در این دسته قالی ها، قالی های ریزبافت نیز وجود دارد که به سفارش مشتریان بافته می شود. منظور از فرش درشت­بافت فرشی است كه در آن از گره های ضخيم، بلند و مقاوم با خاصيت ارتجاعی مناسب استفاده شده باشد. اين كيفيت كه نقش پوششی به فرش می بخشد، با ويژگی های ايلياتی و عشاير و روستاها و يا مناطق سردسير و كوهستانی تطبيق دارد.
• فرش دستباف اراک با گره فارسی روی دار عمودی بافته می شود و تارهای آن روی دار روی زمین ثابت می شود. فرش اراک سابقاً با پود دوگانه بافته می شد، اما بافت با پود تکی امروزه رواج بیشتری پیدا کرده است. پود فرش های اراک آبی رنگ است و اگر زمینه ساده باشد، پود به رنگ آبی تیره یا سیاه انتخاب می شود.
• فرش اراک از نظر کیفیت از نوع قالی های متوسط و مرغوب و از نظر قیمت جزو قالی های ارزان ایران است. یکی از دلایل ارزان بودن قالی درشت بافت بودن و سنگینی آن است.
• استفاده مناسب از پشم در فرش های اراک باعث شده که این فرش زیبا برای محبوب شدن نیازی به نخ گرانقیمت ابریشمی نداشته باشد. به علاوه بافته شدن فرش با پشمی که از گوسفندان ایرانی به دست می آید، با دست نخ ریسی می شود و با مهارت رنگرزی می شود، موجب شده که فرش درخشندگی و نرمی بی نظیری پیدا کند که توان رقابت با فرش های ابریشمین را دارد.

مناطق قالیبافی اراک

قالیبافی اراک در چند منطقه انجام می­شود. بخش فراهان، شامل روستاهای، مهرآباد، داین، کودزر، غیاث آباد، ساروق، جیریا، یساول، بادرستان، تبرتو، مشهدکویه، که قالی­های ظریف و کوچک پارچه اراک که عمدتاً به نام ساروق می­باشد.

آشنایی با قالی ترکمن