از نظر لغوی تنبک سازی است که آن را از چوب، سفال یا فلز می سازند، در یک طرفش پوست نازکی کشیده می شود، این ساز را زیر بغل می گیرند و با سرانگشتان می نوازند. تنبک که به آن تمبک، دمبک، دندانک و ضرب هم می گویند، یکی از سازهای کوبه ای است که در گروه طبل های جام شکل قرار می گیرد.
تاریخ و پیشینه ی تنبک
سابقه ی این ساز به پیش از اسلام برمی گردد، تنبک ریشه در زبان کردی دارد و زادگاهش مناطق غربی ایران است، اخیرا پیشرفت قابل توجهی داشته و به عنوان سازی مستقل مورد توجه نوازندگان و هنر جویان قرار گرفته است.
تنبک از اجزای زیر ساخته شده است.
- پوست
- دهانه ی بزرگ
- تنه
- پا
- گلویی
- دهانه ی کوچک
برای خرید تنبک باید به جنس و نوع ساخت چوب و پوست آن توجه کرد.
نکات مربوط به چوب تنبک
چوب ساز تنبک باید فاقد گره، ترک و زدگی باشد و همچنین توپر و سنگین باشد.
باید دقت کنید که یک تکه بودن چوب بسیار مهم است و نباید از چند نوع چوب به هم چسبیده ساخته شده باشد. معمولا تنبک ها از چوب گردو یا توت ساخته می شوند.
دقت داشته باشید که رنگ چوب نقشی در کیفیت ساز ندارد و کیفیت چوب رو باید حس کرد.
بعضی تنبک هایی که با چوب چند تکه ساخته می شوند در پوست اندازی مجدد دچار ترک می شوند. (از خرید سازهای خاتم کاری خودداری کنید.)
انواع چوب های رایج در جنس بدنه تنبک
چوب گردو
چوب بسیار خوب و مناسب برای انواع ساز، بخصوص ضرب است که به طور کلی به دو دسته گردو سیاه (مناطق خشک) و گردو سفید (مناطق پر آب) میتوان تقسیم کرد.
ازآنجایی که ساز ضرب دارای سوپاپ خروجی به نام نفیر است (در بالا شرح داده ایم) و کلیت صدا از این قسمت خارج میشود گردو سیاه به لحاظ استحکام بالا و نقوش زیبای آن برای تنبک از گردو سفید بهتر است. زیرا خوش صدا تر و خوش نقش تر میشود.
چوب توت
چوب درخت توت بهترین چوب برای ساز ضرب میباشد. به علت وجود وجود یک شیره خاص داخل این چوب بعد از خشک شدن این شیره تبدیل به نوعی کریستال میشود که بهترین تنین و زنگ را برای ساز تنبک دارد.
چوب ون یا زبان گنجشک
از رده درختان سوزنی برگ است و از خانواده چوب گردو میباشد. این چوب بسیار محکم و خوش نقش است و از لحاظ نقوش و شباهت با چوب توت شباهت زیاد دارد. با این تفاوت که چوب توت زرد رنگ است ولی وت سفید است.
در کنار سه چوب دکر شده چوبهای دیگری مثل بید ، کُنار ، سدود و کبوده و غیره نیز امروزه مورد استفاد هقرار میگیرند که مانند سه چوب ذکر شده کیفیت ندارند موقع خرید ساز تنبک مناسب یکی از چوب بالا را انتخاب کنید.زیرا چوب های دیگر جزو چوب های کیفیت متوسط و یا پایین است.
از لحاظ قیمت ساز های ساخته شده با چوب توت گران قیمت ترین و بعد از آن ها به ترتیب گردو ، زبان گنجشک است.
نکاتی راجب پوست تنبک
پوست تنبک باید کاملا سالم و فاقد زدگی باشد و وقتی روی پوست فشار وارد کنید نباید بیشتر از چند میلیمتر پایین برود. به عبارت دیگر پوست باید خوب روی ساز کشیده شده باشد و شل نباشد.
رنگ پوست هم در کیفیت صدا تاثیری ندارد اما قطر پوست (کلفتی یا نازکی) خیلی در صدا دهی ساز موثر است.
انواع پوست تنبک و مشخصات آن ها
شناخت انواع پوست هایی که در ساخت تنبک به کار می رود می تواند به پیشرف یک نوازنده و انتخاب صحیح تر کمک نماید.
انواع پوست تنبک:
عمده ترین پوستی که برای تنیک استفاده می شود شتر،گوساله و در نهایت پوست بز و پوست های مثل آهو ،خرگوش و... اصلا استفاده نمی شود
مشخصات پوست ها :
پوست شتر : این پوست شتر ، پوستی کلف است (بستگی به عمر شتر و مکان پوست آن دارد مثلا پوست گردن یا پوست زیر شکم و ...) رنگ آن مایل به خاکستری و یا تقریبا مشکی تیره با خال ها خاکستری و بعضا هم قهوه ای مانند و در کل تیره رنگ است.
پوست گوساله :این پوست نسبت به پوست شتر معمولا نازک تر و رنگ آن مایل به شیری و سفید پوست.
پوست بز : پوستی بسیار نازک، در واقع کمی کلفت تر از پوست دف (بره) می باشد و رنگ آن هم قهوه ای کم رنگ است .
کدام پوست برای تنبک بهتر است؟
پوست انتخابی شما بستگی به صدای مد نظر و نوع ساخت تنبک شما بر می گردد. توجه داشته باشید که در کل هیچ صدایی بد نیست بلکه سلیقه و احساس خود شماست که یک صدا را زیبا و صدای دگر را زشت تعبیر می کنید به عنوان مثال بعضی ها صدای تیز (مجلسی-خاطور) یا بم (کلاسیک) را دوست دارند. و معمولا بیشترین ایراد صدایی برای تنبک در مورد کر بود ساز است که ۹۰% بر می گردد به جنس پوست و نوع کشیدن پوست
انتخاب پوست تنبک:
انتخاب پوست تنبک بستگی به صدای مد نظر و نوع ساخت تنبک شما دارد. در کل هیچ صدایی بد نیست و به مهارت و سلیقه شما نیز بستگی پیدا می کند.
دیگر فاکتور های مهم در بدنه ساز تنبک
ساز تنبک باید خوش استیل بوده و به عبارت دیگر تراش خوبی خورده باشد.
قانون خاصی برای این استیل زیبا وجود ندارد اما در تنبک های خوب معمولا اندازه ی دهانه ی ساز با طول نفیر برابر است.
کاسه ی ساز هم نباید کاملا استوانه ای شکل باشد و بهتراست یک مقداری قوس داشته باشد.
چگونه از ساز تنبک خود مراقبت کنیم تا آسیب نبیند؟
