در دوره های تاریخی مختلف می توان جلوه های متفاوتی از هنر تجسمی را مشاهده کرد. در حال حاضر نیز حتی در این دوران مدرن بخش مهمی از صنایع کشورهای مختلف را صنایع دستی تشکیل می دهند. تکنیک ها و شاخه های مختلفی در دسته هنرهای تجسمی جای می گیرد.
یکی از هنرهای جذاب و اصیلی که در شاخه هنرهای تجسمی جای می گیرد، هنر نقاشی روی سفال است. نقاشی روی سفال از دو بخش هنری متفاوت تشکیل می شود. بخشی از آن هنر سفالگری است و بخش دوم آن نیز هنر نقاشی.
حال با خلاقیت و ایده پردازی هنرمندان از این دو هنر مجزا و منحصر به فرد، شاخه هنری متمایزی تحت عنوان نقاشی روی سفال شکل می گیرد که زیبایی آن به مراتب بیشتر و قابل توجه تر است. در این جا بیشتر با هنر زیبا و بصری نقاشی روی سفال آشنا خواهیم شد.
نقاشی روی سفال چگونه تعریف می شود؟
ساختن و پختن فنجان های گلی خود تنها بخشی از فرآیند خلاقانه سفالگری است. هنگامی که فنجان ها، گلدان ها، ظروف یا دیگر آثار گلی شما در یک کوره پخته می شوند، می خواهید آنها را به گونه ای تزئین کنید که واقعاً آنها را متعلق به خودتان کند. برای سفارشی کردن فنجان های سفالی می توانید از انواع رنگ، لعاب یا لکه سفالی روی آنها استفاده کنید تا زیبایی بسیار بیشتری را به آنها بیافزایید. به این خلاقیت و هنر زیبا، نقاشی روی سفال گفته می شود.
تاریخچه نقاشی روی سفال
تاریخچه سفالگری به تنهایی به سال های بسیار دوری باز می گردد و می توان گفت تجارت سفال و سفالگری یک تجارت چند صد ساله است که ریشه در پیش از تاریخ مکتوب دارد. اولین مجسمه سفالی که در جمهوری چک کشف شده به 28 هزار سال قبل از میلاد باز می گردد.
از دوره های بسیار دور تا کنون انسان ها با پخت ظروف در کوره، انواع گلدان ها و ظروف سفالی را می ساختند. از این رو همیشه هنر سفالگری و ساخت ظروف سفالی محبوبیت بسیار زیادی در بین جوامع بشری داشته است. در طول دوران با توجه به اهمیت انسان ها به هنر و زیبایی شناختی، آثار مختلف نقاشی های روی سفال نیز خلق شده است.
در ابتدا این نقاشی ها بسیار ساده بودند و با تکنیک ها و ابزارهای اولیه روی قطعات سفالی ترسیم می شدند. اما به تدریج با گسترش توجه انسان ها به هنر و نقاشی و ارتقای تکنیک های هنر نقاشی و طراحی در بین انسان ها، نقش و نگارهای مختلفی روی قطعات سفالی ترسیم شد و نقاشی هایی از حیوانات، گیاهان و حتی تصویر انسان ها و الهه ها روی سفال ها ترسیم شدند.
امروزه این هنر پیشرفت بسیار زیادی داشته و دیگر تنها به عنوان یک هنر و سرگرمی در نظر گرفته نمی شود. هنرجویان علاقه مند به شاخه های مختلف هنر های تجسمی، به صورت حرفه ای و تخصصی دوره های نقاشی روی سفال را پشت سر می گذارند و این آثار بخش مهمی از صنایع دستی کشورها را تشکیل می دهد. از این رو علاوه بر سرگرمی، بخش عمده این هنر صرف درآمدزایی نیز می شود.
نقاشی روی سفال چگونه انجام می شود؟
هنگامی که سفالگران به دنبال ایجاد جلوه های رنگارنگ اضافی روی قطعات سفالی و سرامیکی خود هستند، این کار به ندرت با استفاده از رنگ های سنتی انجام می شود. از این رو تکنیک ها و روش های مختلفی برای نقاشی سفال مورد استفاده قرار می گیرد.
در انتخاب تکنیک ها، ابزارها، انتخاب روش ها و نحوه انجام کار باید به مواردی توجه داشت. اول از همه این که چه نوع سفالی برای هنر نقاشی روی سفال ایده آل تر است و باید قطعه سفالی مورد نظر تحت چه شرایطی پخت شده باشد. نکته بعدی انتخاب نوع رنگ ها و نحوه اعمال آنها روی کار است.
رنگ ها و نحوه اعمال آنها باید به صورتی باشد که روی کار ثابت بمانند، پوسته پوسته نشود و تحت شرایط مختلف دچار فرسودگی نشوند. نکته مهم بعدی این که انتخاب روش ها و تکنیک ها تا حدودی نیز به این بستگی دارد که آیا قطعه سفالی مورد نظر تنها جنبه هنری و نمایشی دارد یا قرار است از آن قطعه به صورت کاربردی استفاده شود.
در دسترس بودن روش ها، آسان بودن و قابل اجرا بودن شان با توجه به میزان امکانات و دسترسی ها و مواردی از این دست نیز در انتخاب روش های مختلف نقاشی روی سفال تاثیر خواهند داشت. از رو روش هایی که می توان از آنها برای رنگ آمیزی سفال استفاده کرد شامل موارد زیر می شود:
- نقاشی زیر لعابی
- نقاشی اکریلیکی روی سفال
- تکنیک لعاب
- رنگ های سرامیکی
- رنگ های اسیدی
- تکنیک اسلیپ
در کنار این روش ها، ابزارهای مورد استفاده برای نقاشی روی سفال نیز با توجه به نوع تکنیک انتخابی و شیوه انجام کار تعیین می شود. مراحل انجام کار نیز در هر یک از روش ها بر اساس ماهیت رنگ ها و تکنیک انتخابی متفاوت خواهد بود.
ابزار و وسایل مورد استفاده برای نقاشی روی سفال
همان طور که گفته شد در انتخاب ابزارهای مورد نیاز برای رنگ آمیزی و طراحی روی سفال باید به روش انتخابی توجه کرد. اما به صورت کلی برای انجام این کار در وهله اول باید یک ظرف سفالی مناسب را انتخاب کرد. این ظرف می تواند یک گلدان یا بشقاب سفالی باشد. قطعه مورد نظر می تواند صرفا جنبه هنری و نمایشی داشته باشد یا این که یک قطعه کاربردی باشد. علاوه بر این برخی مواقع هدف ترمیم یک ظرف سفالی شکسته و تبدیل آن به یک قطعه هنری و زیباست.
برای آماده سازی ظرف سفالی نیز به یک سری ابزارها از جمله سمباده و چسب چوب نیاز است تا سطح اولیه کار برای شروع نقاشی و رنگ آمیزی آماده شود. در ادامه نیز به رنگ مناسب برای رنگ آمیزی، قلم مو و ابزار نقاشی و … نیاز خواهد بود. برای مواردی که ظروف جنبه کاربردی دارند، به لایه های محافظ روی کار به عنوان لعاب محافظتی نیز احتیاج است.
نقاشی روی سفال با روش زیر لعابی
یکی از تکنیک های پر طرفدار نقاشی روی سفال، تکنیک زیر لعاب است. در این تکنیک لایه های نقاشی اعمال شده روی سطح سفال بسیار نازک است و جلوه های نقاشی چیزی شبیه به نقاشی های آبرنگ روی سفال است.برای این که در این دسته از ظروف سفالی بتوان ظاهری با جلوه بیشتر ایجاد کرد بهتر است از زیر لعاب های مایع استفاده کرد. اگر از زیر لعاب های مایع در نقاشی روی سفال استفاده می کنید بهتر است به صورت لایه ای کار کنید، زیرا بسیاری از آنها تا زمانی که سه لایه روی سطح رسی نداشته باشید، استحکام لازم و کافی را ندارند.
نقاشی روی سفال با استفاده از رنگ های اکریلیکی
رنگ های اکریلیکی موجود در هر فروشگاه صنایع دستی، به خوبی روی فنجان ها و گلدان های سفالی کار می کنند. می توانید از رنگ های اکریلیکی برای رنگ آمیزی فنجان های خود با رنگی ثابت یا طرح های پیچیده استفاده کنید. نکته استفاده از این نوع رنگ برای نقاشی روی سفال این است که تنها وقتی لایه اول کاملاً خشک شد، رنگ دوم یا حتی سوم را به فنجان های خود اضافه کنید.
لیوان های سفالی رنگ شده با رنگ اکریلیک را می توان به محض خشک شدن رنگ استفاده کرد و در صورت شستن دستی رنگ بادوام می باشد. اطمینان حاصل کنید که فقط از رنگ اکریلیک مبتنی بر آب استفاده می کنید، چرا که این نوع رنگ ها غیر سمی بوده و نوشیدن و غذا خوردن در ظروفی رنگ شده با آن بی خطر است، اما رنگ هایی که حاوی کادمیوم یا سایر فلزات سنگین هستند می توانند خطرناک باشند و از این دست رنگ ها تنها باید برای رنگ آمیزی ظروف سفالی هنری و نمایشی استفاده کرد.
نقاشی روی سفال با رنگ های سرامیکی
رنگ های سرامیکی به طور خاص برای استفاده در سفال و نقاشی روی سفال طراحی شده است. مانند رنگ اکریلیک، می توان آن را به سادگی رنگ کرد و گذاشت تا خشک شود. پس از خشک شدن، فنجان یا ظرف آماده استفاده است. رنگ سرامیکی، از آنجایی که برای سرامیک و سفال طراحی شده است، از رنگ اکریلیک بادوام تر است، اما در اکثر فروشگاه های صنایع دستی یافتن آن سخت تر بوده و قیمت این نوع رنگ نیز به نسبت گران تر است.
رنگ سرامیک و اکریلیک هر دو باید با درزگیر سفالی مهر و موم شوند تا دوام رنگ را افزایش دهند. تا زمانی که مطمئن نیستید رنگ های شما فاقد سرب و سم هستند، از نوشیدن در این فنجان ها یا خوردن در ظروفی که با این دست از رنگ ها نقاشی شده اند خودداری کنید.
نقاشی روی سفال با تکنیک لعاب
گزینه بعدی که اغلب به جای نقاشی استفاده می شود، لعاب دادن سفال است. سفالگران سال هاست که به راحتی از خود لعاب برای نقاشی روی سرامیک ها استفاده می کنند. لعاب کاری از این جهت متفاوت است که لعاب ها از مواد معدنی ساخته می شوند و پس از استفاده از لعاب، سفال باید دوباره پخته شود. پس از پخت، لعاب سفت می شود و به یک پوشش شیشه ای و براق تبدیل می شود.
لعاب می تواند در هنگام پخت تغییر مکان داده و تغییر رنگ دهد، بنابراین حتماً مقدار کمی لعاب را روی یک قطعه سفالی بی اهمیت یا روی قسمتی که فوراً قابل مشاهده نیست آزمایش کنید. همچنین باید از رنگ آمیزی طرح ها با لعاب خودداری کنید زیرا ممکن است در حین پخت جا به جا شده و تار شوند. فنجان ها و قابلمه های لعاب دار برای خوردن یا نوشیدن بی خطر هستند.
رنگ های اسیدی برای نقاشی روی سفال
دسته دیگر رنگ هایی که برای نقاشی روی سفال می توان از آنها استفاده کرد، رنگ های اسیدی است. رنگ های اکسید برای رنگ آمیزی خطوط روان و همچنین برای افزودن مناطق وسیع رنگ روی قطعات سفالی فوق العاده هستند. شما این امکان را دارید که از رنگ های تجاری تهیه شده استفاده کنید، که اغلب از مواد خرد شده استفاده می کنند تا هم ایمن تر و هم از نظر شیمیایی پایدارتر شوند.
همچنین رنگ ها می توانند به سادگی اکسید های خاکی باشند که در آب مخلوط شده اند. اما در صورت استفاده از این دست رنگ های اسیدی به یک لایه خوب لعاب نیز روی آن نیاز خواهید داشت. برخی از اکسید ها بی ثبات هستند و بسته به عناصر دیگری که در لعاب وجود دارند، رنگ آنها به طرز چشمگیری تغییر می کند. به عنوان مثال، اکسید کروم به طور کلی یک رنگ سبز در نظر گرفته می شود، اما اگر قلع در لعاب وجود داشته باشد، می تواند صورتی شود.
نقاشی روی سفال با تکنیک Slips
یکی دیگر از روش های نقاشی روی سفال و رنگ آمیزی ظروف سفالی، تکنیک Slips است. در این روش از یک سوسپانسیون مایع از ذرات خاک رس در آب استفاده می شود و از آن می توان برای رنگ آمیزی ظروف سفالی قبل از پخت در کوره نیز استفاده کرد. در این تکنیک می توان از ورقه های سفید رنگ یا رنگی رنگ آمیزی شده با اکسید نیز استفاده کرد.
در این روش به راحتی می توان هر گونه اشتباهی را سریعا پاک کرد و بیشترین انطباق را با خاک رس دارد. در این روش می توان به صورت مکمل از سایر روش ها مانند زیر لعاب نیز استفاده کرد تا به این ترتیب تاثیر بصری را تقویت نمود و تاثیر زیبایی قطعه سفالی نقاشی شده را دو چندان کرد.
بهترین نوع سفال برای نقاشی چیست؟
بخش مهم بعدی در نقاشی روی سفال، انتخاب یک سفال مناسب و ایده آل برای نقاشی است. اصطلاح سرامیک برای اشاره به هر نوع سفال، اعم از سرامیک های روکش دار یا بدون لعاب، رنگ شده یا بدون رنگ، تکامل یافته است.قبل از اینکه تصمیم بگیریم کدام یک برای نقاشی ایده آل است، سه نوع مختلف سرامیک را بررسی خواهیم کرد.
- Greenware به سفال در خالص ترین شکل آن اشاره دارد. این به خاک رسی اطلاق می شود که در هوا خشک شده اما در کوره نسوخته است. ظروف سبز بسیار ظریف هستند و عمر محدودی دارند و برای رنگ آمیزی یا هنر مناسب نیستند. به علاوه، تزئین سفال هایی که در کوره پخته نشده اند مشکل ساز خواهد بود، زیرا رنگ های سفالی حتی در صورت موجود بودن، به سطح بیرونی خاک رس نمی چسبند.
- سفال لعاب دار شکل دیگری از سرامیک است که در هوا خشک شده و یک بار در کوره پخته شده و سپس لعاب سرامیکی به آن اضافه شده است. پس از افزودن لعاب، شیء سرامیکی مجدداً در دمای بیشتری در کوره پخته می شود. اگرچه این نوع سرامیک ضد آب و قابل شستشو در ماشین ظرفشویی است، اما نمی توان آن را رنگ کرد، زیرا رنگ به لعاب نمی چسبد.
- بیسکو بهترین نوع سفال برای نقاشی است. این ها ظروف سبز بدون لعابی هستند که در هوا خشک شده و سپس در کوره حرارتی آماده پخته شده است. سرامیک های بیسکو پس از پخت در کوره سفت و محکم می شوند و از آنجایی که نفوذپذیر هستند برای رنگ اکریلیک مناسب هستند. از آنجایی که رنگ در خاک رس جذب می شود، ممکن است لازم باشد که لایه های بیشتری را برای رسیدن به رنگ مورد نظر اعمال کنید، اما پس از خشک شدن، رنگ پوسته نمی شود، نمی ریزد و نمی شکند. سفال های بیسکو به سه دسته تقسیم می شوند:
- بیسکوی چینی سفید خالص
- سفالی رنگی
- سنگی خاکستری رنگ
برای رنگ آمیزی هر سه نوع بیسکو می توان از اکریلیک استفاده کرد.
مراحل کلی نقاشی روی سفال شامل چه مواردی می شود؟
حال که با تکنیک ها و نکات مهم نقاشی روی سفال آشنا شدید، در این جا به صورت خلاصه و مختصر فرایند انجام این کار را بررسی می کنیم. در این آموزش از روش نقاشی روی سفال با تکنیک اکریلیک استفاده شده است.
مرحله 1 نقاشی روی سفال
ابتدا باید سفال مناسب را انتخاب و آن را تهیه کرد. پیش از شروع رنگ آمیزی باید سفال را برای اعمال رنگ ها آماده کرد. اولین مرحله آماده سازی سطح سفال است. باید سطح کاملا با سمباده صاف شود و تمامی منافذ و ناهمواری های روی سطح قطعه مورد نظر از بین برود.
قبل از رنگ آمیزی سفال، مطمئن شوید که سطح کار بدون لکه و گرد و غبار است. ابتدا آن را با یک پارچه مرطوب پاک کنید تا گرد و غبار یا تکه های کوچک سفال یا سایر کثیفی ها پاک شود. قطعا نمی خواهید این ذرات در قلم موی شما گره بخورد زیرا با شروع نقاشی ظاهر کار را خراب می کند.
مرحله 2
حال رنگ هایی را که می خواهید از آنها برای نقاشی روی سفال استفاده کنید را انتخاب کرده و به اندازه ای که نیاز دارید در پالت رنگی یا حتی یک بشقاب چینی بریزید. این ایده خوبی نیست که رنگ را مستقیماً از بطری روی قلم مو بریزید زیرا به احتمال زیاد بیشتر از آنچه نیاز دارید پمپاژ خواهید کرد.
مرحله 3 نقاشی روی سفال
در مرحله بعدی باید ابزارهای نقاشی را انتخاب کرد. برای ایجاد بافت به آثار هنری خود، می توانید علاوه بر قلم مو از اسفنج نیز استفاده کنید. علاوه بر این، لازم نیست فقط از یک قلم مو استفاده کنید. بسته به موضوعی که می سازید و افکتی که می خواهید ایجاد کنید، می توانید از موارد ظریف یا گسترده تر در پروژه نقاشی روی سفال خود استفاده کنید. برس های ضخیم تر برای پخش مقدار زیادی رنگ ایده آل هستند، در حالی که برس های ظریف تر برای لمس دقیق ایده آل هستند.
مرحله 4
حال نوبت به رنگ آمیزی قطعه سفالی مورد نظر می رسد. اگر قصد دارید از اقلام سرامیکی خود در قسمت ناهارخوری یا آشپزخانه استفاده کنید، یعنی اگر قصد نوشیدن یا خوردن در آن را دارید، فاصله ای به اندازه یک اینچ از لبه آن را خالی از رنگ بگذارید. اگر شی سفالی مورد نظر فقط برای تزئین است، می توانید آن را تا انتهای لبه ها رنگ کنید.
مرحله 5 نقاشی روی سفال
در آخر باید از قطعه خود محافظت کنید. پس از اتمام رنگ آمیزی سرامیک، از یک درزگیر اکریلیکی اسپری برای آب بندی رنگ استفاده کنید. اگر ظاهری درخشان را به جای مات دوست دارید، این یک انتخاب عالی است. از آنجایی که رنگ اکریلیک نمی تواند حرارت ناشی از پخت را تحمل کند، تنها روش برای به دست آوردن آن سطح درخشان استفاده از سیلر است.
آموزش حرفه ای نقاشی روی سفال
در این مقاله سعی شد تا به صورت کامل مفاهیم مرتبط با هنر نقاشی روی سفال توضیح داده شود. با این حال مباحث و سر فصل های این هنر بسیار گسترده تر و متنوع تر از این موارد است و برای یادگیری کامل آنها قطعا به آموزش های حرفه ای تر و کامل تری نیاز خواهد بود.
خصوصا اگر قصد دارید نه تنها به صورت سرگرمی، بلکه با هدف درآمدزایی در بازار صنایع دستی وارد این حرفه شوید. در آموزشگاه های هنری های تجسمی و بصری دوره سفالگری و نقاشی روی سفال با تمامی تکنیک ها و روش ها به صورت کامل و تحت نظر اساتید این زمینه آموزش داده می شود. در نتیجه می توان با شرکت در این دوره ها و دریافت گواهی معتبر دوره هنر نقاشی روی سفال در موسسات، به صورت حرفه ای گام به این حوزه گذاشت.
سوالات متداول نقاشی روی سفال
- رنگ ایده آل برای پروژه های سفالگری کدام رنگ است؟رنگ های اکریلیکی بهترین رنگ برای نقاشی روی سفال هستند. از آن جایی که رنگ بر پایه روغن است، بسیار انعطاف پذیر بوده و ممکن است برای رنگ آمیزی تقریباً هر چیزی که فکرش را بکنید بتوان از آنها استفاده کرد. بسیاری از آنها به صورت مات خشک می شوند، در حالی که برخی دیگر به صورت براق خشک می شوند. آنها بسیار سخت هستند و ترک نمی خورند یا محو نمی شوند.
- آیا بین سرامیک و سفال تفاوتی وجود دارد؟سرامیک ها محصولاتی هستند که از خاک رس ایجاد می شوند و هنگام گرم شدن یا پختن در کوره دچار دگرگونی می شوند. سفال به سادگی نام دیگری برای سرامیک است، اما به ویژه به ظروف مورد استفاده در ناهار خوری یا آشپزخانه مانند فنجان، کاسه و ظروف نیز اشاره دارد. از این رو معمولا نام دیگر هنر نقاشی روی سفال را نقاشی روی سرامیک یا رنگ آمیزی ظروف سرامیکی نیز می نامند.
آشنایی با هنر زیبای نمدمالی
