این عکس چهره واقعی داریوش هخامنشی است؟ 

چهره منسوب به داریوش سوم، آخرین پادشان هخامنشی را یک مرکز تحقیقاتی تاریخی عکس از روی موزاییک نبرد ایسوس که بین اسکندر مقدونی و داریوش سوم درگرفته و همچنین از روی سکه هایی که در دوران فرمانروایی او ضرب شده، بازسازی کرده است. آن موزاییک به حدود ۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تعلق دارد و اکنون در موزه ناپل ایتالیا نگهداری می شود. روایت شده این موزاییک، نسخه ای از یک نقاشی است.

بازسازی چهره های تاریخی کاری رایج است. در سال ۱۸۷۷ میلادی یک انسان شناس آلمانی «هرمان شافهاوزن» جزو نخستین افرادی بود که با کار روی جمجمه های قدیمی، تلاش کرد چهره یک انسان دوران پارینه سنگی را بازسازی کند. از جمله شاخص ترین چهره های تاریخی که تا کنون بازسازی شده اند نیز به ملکه الیزابت، نرون امپراطور رم باستان، اکتاوین آگوستوس بنیان گذار امپراطوری روم، کالیگولا دیگر امپراطور رم باستان که به بی رحمی شهره بود، سن نیکولاس که او را ﻣﻨﺸﺄ ﺍﺻﻠﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺎﺑﺎﻧﻮﺋﻞ ﻣﯽﺩﺍﻧﻨﺪ، کالپی زنی ۷۵۰۰ ساله از دوره نوسنگی که بقایایش در «جبل الطارق» به دست آمده است، مریم مجدلیه، مریتامون حاکم مصر و دختر رامسس دوم و ویلیام شکسپیر می توان اشاره کرد.

بانوی هفت هزارساله تهرانی و مرد شمی ساسانی نیز در ایران از جمله چهره های بازسازی شده اند که هر دو توسط «محمدرضا رکنی» ـ کارشناس پژوهشکده باستان شناسی ـ انجام شده است و او بر پایه این تجربه درباره مستند بودن چهره بازسازی شده داریوش سوم و میزان نزدیکی آن به واقعیت، به ایسنا گفت: چهره بازسازی شده داریوش سوم از نظر علمی نمی تواند درست باشد، اما از نظر هنری اگر تناسبات را رعایت کرده باشد، اثری موردِ توجه و کاری قشنگ به حساب می آید.

او توضیح داد که بازسازی چهره براساس یک سری متغیرها به صورت دیجیتالی و با استفاده از تکنولوژی انجام می شود که وجود نرم افزارهای سه بعدی که این روزها نسخه رایگان آن در دسترس است، پیاده سازی این چهره ها را آسان کرده و اقدامی فراگیر در کل دنیا شده است.

رکنی درباره متغییرهای مورد استفاده در بازسازی چهره ها، گفت: دو کلاسه وجود دارد، در حالت اول ممکن است به اجزایی از آن شخص مثل جمجمه دسترسی داشته باشیم که یک شاخصه طبیعی از فردِ درگذشته است، در بازسازی چهره بانوی هفت هزارساله نیز از جمجمه و دیگر متغیرهای مربوط به آن استفاده شد، اما در حالت دیگر، بازسازی چهره براساس متغیرهایی که روی سکه، مجسمه و نقش هایی که باقی مانده است، انجام می شود. تفاوت این دو کلاسه در این است که مثلا در یک بررسی شما فقط سراغ منابع مکتوب کتابخانه ای می روید و یک سری تحلیل و نتایج را به دست می آورید که واقعا ممکن است درست نباشد، چون احتمال می رود نویسندۀ منبع امانت داری نکرده باشد و به سلیقه و برداشت شخصی مباحثی را اضافه کرده باشد که مثال بارز، نوشته های «هرودوت» است. روش دیگر براساس بررسی های میدانی است که یافته ها به داده تبدیل و پردازش می شود و در نهایت، به نتیجه تبدیل می شود. این یافته ها می تواند سفال، پیکره و سکه باشد.

این پژوهشگر چهره بازسازی شده از داریوش سوم را در کلاسه دوم قرار داد و گفت: برای این بازسازی از جمجمه استفاده نشده است. هیچ متعلقات دیگری هم از داریوش سوم در دسترس نبوده که از آن استفاده شود. صرفا از یک تصویر نقش بسته روی موزاییک و سکه برای چهره سازی بهره گرفته شده است. می دانیم ساخت موزاییک یک متغیر پیچیده است و یک سری اجزاء کوچک مثل شن، ماسه و سنگ ریزه در کنار هم تشکیل اثر داده اند، بنابراین تناسبات تصویر به خاطر فرمی که آن مواد دارند نمی تواند دقیق باشد. سکه هم همین طور است. تصویری که روی آن ضرب شده ممکن است تناسبات را رعایت نکرده باشد و حتی اغراق آمیز باشد و یا اصلا با واقعیت مطابقت نداشته باشد.

رکنی همچنین اظهار کرد: اگر با دید هنری به این چهره بازسازی شده نگاه کنیم با پذیرش این مسأله که خالق اصلی اثر روی موازییک، سکه و هر اثر دیگری چقدر امانت داری داشته و چقدر متعهد به استفاده از الگوریتم ها و تناسب ها بوده، فقط می توان گفت اثر هنری خوبی ایجاد کرده است و بازسازی این چهره براساس متغیرهایی که استفاده شده می تواند درست باشد، اما الزاما ممکن است این چهرۀ خودِ داریوش سوم نباشد و آن شخصی که نگارگری روی موزاییک یا تابلو یا سکه را انجام داده، ممکن است اصلا خودش چهره داریوش را به چشم ندیده باشد.

کارشناس پژوهشکده باستان شناسی افزود: به نظرم در چهره سازی داریوش سوم که براساس نقش موزاییک بوده، سلیقه ای رفتار شده است، مثلا درباره مدل موها. اگرچه در صحنه نبرد بخشی از موی داریوش نشان داده شده و به هم ریخته بوده که البته در آن شرایط هر حالتی می توانسته داشته باشد، اما به نظرم در بازسازی چهره نسبت به آن سلیقه ای رفتار شده است. یا دماغ موزاییکی بزرگ تر از دماغ بازسازی شده در عکس منسوب به داریوش است که به نظرم به خاطر تناسب سنگ ریزه های استفاده شده در موزاییک است. بنابراین، این چهره خیلی نمی تواند واقعی باشد، ولی براساس موادی که در اختیار داشته می توان آن را یک اثر هنری دانست.

او تاکید کرد: تا وقتی جمجمه به دست نیاید و مطالعه نشود هیچ یک از این تناسبات نمی تواند درست باشد. درباره این پیش فرض که چهره داریوش سوم روی موازییک نقش بسته این مساله مطرح است که ما دقیق نمی دانیم ترسیم کننده اصلی نقش، شانس دیدن چهره پادشاه را داشته است، چون به هر حال درباره دوره هخامنشی صحبت می کنیم، حداقل براساس منابع مکتوبی که وجود دارد و شاید هم دقیق و درست نباشد، نگاه کردنِ مستقیم به صورت پادشاه کار پسندیده ای نبوده و معمولا روی را به سمت پایین نگه می داشتند.

رکنی اضافه کرد: اگر به تجسمات دیگری از مجسمه های حضرت داوود، مریم و عیسی مسیح هم نگاه کنید می بینید تا حدی ساخته و پرداخته شنیده ها و ذهنِ نگارنده بوده و حتی مقداری هم سلیقه ای است. درحال حاضر بازسازی چهره کار خیلی پیچیده ای به حساب نمی آید، افزونه هایی وجود دارد که به راحتی می توان متغیرها را به آن داد و نرم افزار خودش بازسازی کند، این نرم افزارها هم رایگان است.

داریوش سوم دوازدهمین و آخرین پادشاه سلسله ی هخامنشی بود که پس از نبردهای گسترده، مغلوب اسکندر مقدونی شد و پایتخت های هخامنشیان به تصرف اسکندر درآمد. با مرگ داریوش، سلسله هخامنشیان پس از حدود ۲۳۰ سال منقرض شد. در مکتوبات تاریخی آمده که داریوش سوم توسط ساتراپ باختر که سودای پادشاهی داشت، زخمی مهلک برداشته بود که بر اثر آن درگذشت.