اینترنت و فضای مجازی چه آسیبی به کودکان می‌زند؟ 

شما به‌عنوان پدر و مادر، آیا از تأثیرات منفی فضای مجازی بر روی فرزندان خود اطلاع دارید؟ اینترنت مانند تمام وسایل ارتباط‌ جمعی جنبه‌های مثبت و منفی دارد. رشد چشمگیر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در دو دهه اخیر باعث شده است که کودکان و نوجوانان امروزی به هر شکلی در معرض رسانه‌های مختلف قرار گرفته و در رسانه‌های دیجیتال بزرگ غرق شوند.
یکی از بارزترین نقطه‌ضعف‌های رسانه‌های اجتماعی، اعتیادی است که ایجاد می‌کند. براساس یک نظرسنجی صورت‌گرفته ، نیمی از نوجوانان مورد بررسی احساس می‌کردند که به گوشی‌های هوشمند خود اعتیاد دارند. همچنین گزارش Pew Research در سال 2015 نشان داد که 73 درصد از افراد 13 تا 17 ساله نه‌تنها به تلفن هوشمند دسترسی دارند، بلکه 24 درصد گزارش کردند که تقریباً به‌طور مداوم آنلاین هستند. آنها در طول مطالعه خود، مغز تعدادی نوجوان را در حالی که چیزی شبیه به اینستاگرام را تماشا می‌کردند، اسکن کردند. این بررسی نشان داد وقتی عکس‌های نوجوانان «لایک‌های» زیادی دریافت می‌کند، فعالیت بیشتری در ناحیه‌ای از مغز به نام هسته اکومبنس(مرکز پاداش مغز و منطقه‌ای که در دوران نوجوانی حساس است) مشاهده می‌شود. این اطلاعات نشان می‌دهد که چگونه این گروه سنی آسیب‌پذیر به‌راحتی تحت تأثیر افکار دیگران قرار می‌گیرند و چرا در رسانه‌های اجتماعی نیاز به تأیید شدن دارند.

کودکی که زیاد در فضای مجازی وقت می گذارند ممکن است به مرور زمان مرز بین خیال و واقعیت را گم کند. چنین کودکی از آسیب های اجتماعی فضای مجازی مصون نیست؛ آسیب هایی مثل تمایل به رفتارهای پرخاشگرانه و بی اعتنایی نسبت به درد و رنج دیگران.

کودک خود را با شخصیت های موفق آشنا کنید نه شخصیت هایی که الگوی مناسبی برای فرزندتان نیستند. ممکن است در فضای مجازی کودک بازی هایی خشن انجام دهد. بازی هایی که محتوای آن ها جنگی و کشتن دیگران است که این بازی ها کودک را خشن می کند و دوست دارد که از شخصیت های این بازی ها در واقعیت تقلید کند.

همواره گزارش های بسیاری در فضای مجازی منتشر می شود که نشان می دهد کودکان بدون علم اطلاعات و امنیت سایبری، ممکن است به درخواست و ایمیل هکرها و مجرمان سایبری پاسخ داده و اطلاعات مالی، کارت های بانکی و داده های شخصی والدین خود را دو دستی تقدیم آنها کنند.

در فضای مجازی کودک لزوما در معرض خطر فیزیکی نیست، اما ایمیل، چت یا پیام های متنی دریافت می کند که باعث می شود احساس خجالت، ناراحتی، افسردگی یا ترس شدید در او ایجاد شود. قلدری ها می تواند به عزت نفس کودک آسیب برساند و سلامت روانی آن ها را تهدید کند. شامل قرار گرفتن در معرض تبلیغات و بازاریابی بسیار هدفمند با سواستفاده از کودکان و نقض داده ها، مانند فروش داده های شخصی آن ها به سازمان های دیگر می شود.

دسترسی راحت به اینترنت باعث شده است مدت زمانی که کودکان در هفته صرف استفاده از کامپیوتر و گوشی هوشمند می‌کنند، افزایش یابد. به تبع آن ساعاتی که آنها صرف بازی، فعالیت‌های ورزشی و سایر کارهای بیرون از خانه می‌‌کردند کاهش می‌یابد.اگر آمار بیماری‌های گزارش شده در بین کودکان در سطح جهان را بدانید، شگفت‌زده خواهید شد. تعداد بیماران مبتلا به بی‌خوابی، افسردگی، چاقی، دیابت و مشکلات بینایی در میان کودکان افزایش چشم‌گیری داشته‌است. همه اینها در نتیجه کاهش فعالیت‌های بدنی به دلیل استفاده افراطی از اینترنت و انجام بازی‌های آنلاین و دیجیتال است.

از جمله مهم‌ترین اثرات منفی استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، کم‌خوابی کودکان و نوجوانان است که این امر عوارض و مشکلات بسیاری را برای آنها به وجود می‌آورد. کودکان و نوجوانانی که زمان بیشتری را با رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند یا با دستگاه‌های تلفن همراه در اتاق خود می‌خوابند، بیشتر در معرض خطر مشکلات خواب هستند.علاوه بر این گاهی اوقات کودکان در فضای مجازی با محتوای خشن و نامناسب روبرو می‌شوند، این محتواهای نامناسب می‌تواند علت کابوس دیدن کودکان باشد. این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بسیار وسوسه‌کننده هستند. به همین دلیل باعث می‌شوند که کاربران آنها نتوانند به‌موقع به رختخواب بروند. همچنین قرارگرفتن در معرض نور (به‌ویژه نور آبی) و محتوای محرک می‌تواند خواب را به تأخیر بیندازد یا مختل کند و در نهایت منجر به عملکرد ضعیف فرزندان در مدرسه شود.

در رسانه‌های اجتماعی، بچه‌ها بیشتر از اینکه روی زندگی خود تمرکز کنند، از دانستن اینکه دیگران چه‌کار می‌کنند، هیجان‌زده می‌شوند. معمولاً مردم در شبکه‌های اجتماعی زندگی خود را کامل و شاد به تصویر می‌کشند. با نگاه‌کردن به این موارد، بچه‌ها اغلب قربانی افسردگی و اضطراب می‌شوند و فکر می‌کنند که زندگی کامل و لیاقت کافی ندارند. به همین دلیل است که کارشناسان توصیه می‌کنند برای جلوگیری از چنین افکاری کودکان و نوجوانان نیم ساعت در روز از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند.

اینترنت و رسانه‌های اجتماعی تأثیرات منفی بر روی تحصیلات و سایر فعالیت‌های بچه‌ها می‌گذارند. این کودکان اغلب در فعالیت‌هایی که قبلاً انجام می‌دادند تمرکز خود را از دست می‌دهند. همچنین نسبت به بازی‌های بیرون از خانه، تکالیف مدرسه، کارهای خانه و بسیاری از فعالیت‌های دیگر که نیاز به تمرکز دارند علاقه خود را از دست می‌دهند زیرا ذهن آنها همیشه درگیر رسانه‌های اجتماعی است.

افرادی هستند که با اهداف پلیدی وارد فضای مجازی می‌شوند و از کودکان زودباور و ساده به‌عنوان طعمه خود استفاده می‌کنند. آن‌ها پروفایل‌های تقلبی درست می‌کنند، خود را هم‌سن کودکان جا می‌زنند و در اتاق‌ها یا انجمن‌های گفتگو به‌مرورزمان اعتماد کودک را به خود جلب می‌کنند؛ با این هدف که مخفیانه قرار ملاقاتی با او بگذارند. عده دیگری هم هستند که پس از جلب‌اعتماد کودک، اطلاعات شخصی نظیر حساب‌های بانکی والدین و مواردی ازاین‌دست را از او درخواست می‌کند؛ آن‌گاه ما با کودک و نوجوان ناراحت و بی‌قراری روبرو می‌شویم که از ترس شدیدی رنج می‌برد و در انجام کارهای روزمره‌اش دچار مشکل است، اما جرئت ندارد این مسائل را با خانواده خود در میان بگذارد. همچنین محتوای توهین‌آمیز، صریح و خشن به‌راحتی در اینترنت قابل‌دسترس است که بر ذهن جوانان تأثیر منفی می‌گذارد. این محتوا می‌تواند باعث ایجاد اختلال روانی در آن‌ها شود و بعداً بر دیگر جنبه‌های زندگی‌شان، از تحصیل گرفته تا روابط شخصی، و غیره تأثیر بگذارد.

افراد در سن نوجوانی احساس می‌کنند که درک نمی‌شوند. آن‌ها کمی از خانواده خود فاصله می‌گیرند و برای رفع تنهایی خود به فضای مجازی رو می‌آورند، اما این کار نه‌تنها مشکل آن‌ها را برطرف نمی‌کند، بلکه نوجوانان در آینده حس تنهایی بیشتری را تجربه می‌کند. چرا که در جهت جبران تنهایی‌شان با انسان‌هایی تعامل کرده‌اند که حتی در درست بودن هویتشان هم می‌توان شک کرد و هیچ رابطه‌ی عمیقی در این فضا شکل نخواهد گرفت.
به طور کلی، استفاده کمتر از اینترنت باعث ایجاد ارتباطات بیشتر و بهبود روابط با اعضای خانواده می‌شود. استفاده‌ی زیاد از اینترنت نیز با روابط اجتماعی ضعیف ارتباط مستقیم دارد. با استفاده افراطی از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، میزان مهارت‌های اجتماعی فرزندان کاهش می‌یابد چراکه تقویت و پرورش مهارت‌های اجتماعی نیازمند برقراری ارتباط رودرروی مؤثر میان افراد است.

1. به فرزندان خود تاکید کنید که هرگز آدرس، شماره تلفن و سایر اطلاعات شخصی نظیر نام و آدرس مدرسه و عکسای خصوصی خود را بر روی اینترنت اعلام نکنند. حتی دوستانشان.

2. از نرم افزار های امنیتی و محافظ برای گوشی همراه کودک خود استفاده کنید. نرم افزار های مختلفی وجود دارند که با استفاده از آن ها می توانید دسترسی کودک به وب سایت های نامناسب را محدود کنید.

3. کامپیوتر را به جای آن که در اتاق خواب کودکتان قرار دهید، در یکی از قسمت های اشتراکی خانه، مثل اتاق نشیمن بگذارید و ناظر استفاده کودک از آن در فضای مجازی باشید. همچنین از نظارت بر فعالیت کودک با دستگاه های هوشمند مثل تبلت و موبایل غافل نشوید. برای سیستم رمز بگذارید تا زمانی که شما سر کار و یا بیرون از منزل هستید کودک وقتش را با اینترنت هدر ندهد و معتادش نباشد.

4.اینترنت تصویری از دنیای واقعی است. بنابراین به فرزندان خود تفاوت بین درستی و نادرستی بر روی اینترنت را که همانند دنیای واقعی است، آموزش دهید.

5. نحوه احترام به سایر افراد در اینترنت را به فرزندان خود آموزش دهید. خصلت های پسندیده انسانی با نشستن پشت کامپیوتر تغییر نمی یابند. به کودک آموزش دهید به حرف ها و عکس ها در فضای مجازی اعتماد نکند اما او را دروغگو بار نیاورید.

6. نحوه رعایت حقوق دیگران در اینترنت را به فرزندان خود آموزش دهید.

7. کارتون، ویدیو ها و یا بازی هایی با هدف آموزش برایش انتخاب کنید.

8. الگوی مناسبی برای کودک خود باشید و استفاده از تلفن همراه را برای خودتان نیز محدود کنید. بازی های سنتی و یا تلویزیون دیدن یا کودک خیلی بهتر می باشد.

9. با کودک خود مهربان باشید تا به شما اعتماد کند و اگر خدایی نکرده در فضای مجازی اشتباهی کرد و یا تهدیدی از شخصی صورت گرفت بدون ترس با شما مطرح کند.

10. برای کودک زیر 10 سال خود شبکه های اجتماعی نظیر اینستاگرام، تلگرام و... نصب نکنید. در عوض کار با نرم افزار های مختلف موبایل و کامپیوتر اعم از پاورپوینت و... را به او آموزش دهید. همچنین می توانید گشت و گذار صحیح در اینترنت را به او یاد بدهید. مفاهیم ساده ساخت پوشه یا همان Folder در کامپیوتر، پلی کردن موزیک، دانلود کردن عکس و فیلم، copy and paste و... را حتما در اولویت های آموزش خود قرار دهید.

11. واضح و بی پرده به کودکتان بگویید فعالیت های او در فضای مجازی را زیر نظر دارید. البته قرار نیست از کار های کودکان جاسوسی کنید؛ چراکه با این کار اعتماد کودک از شما سلب خواهد شد و اگر در فضای مجازی اتفاق نا خوشایندی را تجربه کند، با شما در میان نخواهد گذاشت.

• کودک از افراد ناشناس تماس های تلفنی دریافت کند.

• کودک به محض ورود والدین به اتاقش کامپیوتر را خاموش کند.

• سپری کردن مدت زمانی طولانی در فضای مجازی(به ویژه شب ها).

• کناره گیری کودک از اعضای خانواده و بی میلی به صحبت کردن درباره فعالیت هایش در فضای مجازی.

• کودک از ارتباط با انسان های جدید می ترسد و علاقه ای برای رفتن به بیرون ندارد.

والدین گرامی فراموش نکنید آگاهی شرط اول امنیت است. همیشه در تکنولوژی و فضای مجازی بروز باشید و چندین پله از فرزند خود جلوتر باشید. از مشاور نیز می توانید در این موارد برای کنترل بهتر وضعیت کمک بگیرید. همیشه برای کودک خود وقت کافی بگذارید و با او صحبت کنید تا احساس تنهایی نکند و به فضای مجازی و دوستی های آنلاین اعتماد نکند. تجربه های واقعی بسیار بهتر از مجازی هستند پس با کار های خلاقانه او را از رویا پردازی دور کنید. با او مهربان باشید و او را دعوا و تنبیه نکنید تا اگر مشکلی برایش پیش آمد اولین نفر به شما بگوید.