جمع بین دو نماز یعنی چه؟

جمع بین دو نماز

جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین، با هم خواندن نمازهای ظهر و عصر و نمازهای مغرب و عشاء در وقت مشترک است. برای جواز جمع بین دو نماز به سنت پیامبر(ص) و سیره ائمه(ع) استناد شده است. عالمان اهل سنت به وقت مشترک دو نماز معتقد نیستند، از این رو جمع بین دو نماز را فقط در شرایط خاص مانند سفر و بیماری جایز می دانند.

بیشترین افرادی که جمع بین دو نماز را از سوى شیعه، غریب مى پندارند براى آن است که تصور مى کنند یکى از دو نماز در غیر وقتش خوانده مى شود. لیکن نمى دانند که نماز در غیر وقتِ فضیلتش انجام مى شود، نه خارج از وقتِ اِجزاء. پس مى توان گفت که نماز سه وقت دارد:

1ـ وقت اختصاصى، مثل چهار رکعت اول یا آخر وقت ظهر و عصر، یا سه رکعت بعد از مغرب و چهار رکعتِ پیش از نیمه شب.

2ـ وقت فضیلت، که تفصیل آن در مورد ظهر و عصر و مغرب و عشاء گفته شد.

3ـ وقت اِجزاء، یعنى مطلقِ آنچه بین دو طرف وقت است، مگر وقت خاصّ یکى از دو نماز. پس وقت اِجزاء، اعم از وقت فضیلت و خارج از وقت فضیلت است.

روایات فراوانى است که ائمه اهل بیت: فرموده اند:

وقتى ظهر «زوال خورشید» شد، هر دو وقت داخل شده، لیکن این قبل از آن است.

صدوق با سند خود از زراره از امام باقر (ع) روایت مى کند که فرمود:

هرگاه زوال خورشید شد، وقت ظهر و عصر داخل شده است و چون خورشید غروب کرد، وقت مغرب و عشاء وارد شده است.

پس وقتى نمازها سه وقت دارند، معلوم مى شود که جمع بین دو نماز، اشکالى ندارد، تنها فضیلت اول وقت از دست مى رود، نه اصل وقت. به همین خاطر از ائمه اهل بیت: روایت شده است که جدا خواندن افضل از با هم خواندن است. به عنوان نمونه و تبرک، چند روایت را که به جواز جمع تصریح دارد مى آوریم، هر چند که مسأله از ضروریات فقه شیعه است.

جمع بین دو نماز از دیدگاه شیعه

طبق مذهب امامیه جمع بین نمازهای (ظهر و عصر، مغرب و عشاء) مطلقاً در هر شرایطی (در وطن و یا در مسافرت، مریضی و سلامتی، با عذر و بدون عذر، شرایط بارانی و غیر بارانی) جایز است.رسول خدا (ص) بین نمازها در حالی که مسافر نبوده، مریضی، خوف و خطر وباران هم نبوده، جمع می کرده است و این دلیل است که جمع بین نمازها تنها در مواردی که اهل سنت آن را عذر می دانند، جایز نیست بلکه در همه احوال جایز است.این روایات نظر شیعه را تایید می کنند که جمع بین نمازها در صورتی که عذرهای فوق هم نباشد، جایز است.

جمع بین دو نماز از دیدگاه اهل سنت

همه مسلمانان اتفاق نظر دارند که در عرفه جمع بین دو نماز ظهر و عصر و در مزدلفه بین نماز مغرب و عشاء، جایز و مستحب است. ولی از دیدگاه اکثر مذاهب اهل سنت، جمع بین دو نماز «در حال سفر، شرایط بارانی، مریضی و عذر» جایز است. البته اقوال مذاهب اهل سنت در مواردی که ذکر شد، مختلف است.

روایات مربوط به جمع بین دو نماز

طبق روایات شیعه، جمع بین دو نماز در حال سفر و موقعی که انسان عذر دارد، جایز است و در این مطلب جای تردیدی نیست، اما در مواقعی که عذر هم نباشد، جمع بین دو نماز جایز است. روایات شیعه در این موضوع به چند دسته تقسیم می شود:

روایات مربوط به سیره پیامبر

دسته اول: گزارش سیره رسول خدا در جمع بین دو نماز:
انبوه روایات منقول از امام باقر و امام صادق (علیهما السّلام)، سیره و روش رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) را در موضوع جمع بین نمازها (در موارد عادی) بیان کرده اند.

روایت از امام باقر

در روایت صحیح، امام باقر (علیه السّلام) فرمود:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نماز ظهر و عصر را با یک اذان و دو اقامه و نماز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه برگزار کردند:
«روی الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ اَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ اُذَیْنَةَ عَنْ رَهْطٍ مِنْهُمُ الْفُضَیْلُ وَ زُرَارَةُ عَنْ اَبِی جَعْفَرٍ (علیه السّلام) اَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله وسلّم) جَمَعَ بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ بِاَذَانٍ وَ اِقَامَتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ بِاَذَانٍ وَاحِدٍ وَ اِقَامَتَیْنِ؛ وَ جَمَعَ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ بِاَذَانٍ وَاحِدٍ وَ اِقَامَتَیْنِ؛ زراره از امام باقر (علیه السّلام) نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) میان نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشاء با یک اذان و دو اقامه جمع می کرده است.»

دلیل تفاوت دیدگاه شیعه با اهل سنت

متفاوت بودن دیدگاه شیعه و اهل سنت به دلیل متفاوت بودن دیدگاه آنها در وقت نمازهای یومیه است. عالمان شیعه بر اساس آیه «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا؛ نماز را وقت زوال آفتاب تا اول تاریکی شب به پا دار و نماز صبح را نیز به جای آر که آن نماز به حقیقت مشهود است» قائل به وقت مشترک، وقت فضیلت و وقت مخصوص برای نمازهای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء هستند. اما عالمان اهل سنت برای هر نماز وقت مخصوص قائل اند و وقت مشترک نمازهای یومیه را نمی پذیرند.

از این رو معتقدند در صورت جمع خواندن نماز، یکی از دو نماز خارج از وقت خود و در وقت دیگری خوانده می شود، در حالی که از نظر فقهای شیعه خواندن نماز، فقط در وقت مخصوص نماز دیگر جایز نیست و در وقت مشترک یا فضیلت نماز دیگر جایز است. برخی از مفسران اهل سنت هم اوقات سه گانه (صبح، ظهر و شب) را برای نمازهای واجب روزانه ثابت می دانند.

پرسش : ایا فاصله انداختن بین دو نماز واجب مثلا بین ظهر و عصر یا بین نماز مغرب و عشاء واجب است؟

پاسخ آیت الله سید علی حسینی سیستانی : بهتر است نمازها در زمان فضیلت خوانده شود وقت فضیلت نماز مغرب به احتیاط واجب بعد از اینکه سرخی طرف مشرق ـ که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود ـ از بالای سر انسان بگذرد تا زوال شفق (سرخی مغرب-حمره مغربیه) است.

آشنایی با حرام ابدی در اسلام