جواهرات سلطنتی از قاجار تا پهلوی/ جواهراتی که از لباس‌ها حذف شد

  یکشنبه، 07 آبان 1402   زمان مطالعه 5 دقیقه
جواهرات سلطنتی از قاجار تا پهلوی/ جواهراتی که از لباس‌ها حذف شد
ساعد نیوز: شاهان قاجار قدرتشان را در جواهرات متصل به لباس می دانستند تا اینکه این کار از مد افتاد و لباس‌ها رنگ فرنگی به خود گرفت و جواهرات از لباس حذف شد.

به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعد نیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، در دوران قاجار تحولات مختلفی در ابعاد سیاسی فرهنگی و اجتماعی رخ داد که در واقع آغازگر جهان بینی تازه‌ای بود و به مرور سبب شد تا جهان بینی ایران در دوران قاجار دگرگون شود و سپس موجب تحول سلیقه ایرانی از سنت قاجاری به مدرنیته غربی شد.

به طور کلی دودمانی که آقا محمد خان بر پایه سادگی و اقتدار بنا کرد با به سلطنت رسیدن فتحعلی شاه زیر و رو شد. بر خلاف آقا محمد خان که به ساده زیستی تمایل داشت و تشریفات دربارش از الزامات پادشاهی او در تداوم عرف شاهان پیشین بود، فتحعلی شاه که بعد از او به سلطنت رسید، شیفته جواهرات بود.

یک پادشاه افسانه‌ای که تلاش می‌کرد سلطنتی با شکوه و پر آوازه برای خود مهیا کند؛ به این ترتیب تجمل کل دربار و حتی سربازان فتحعلی شاه را در برمی گیرد و زندگی اشرافی معنا پیدا می‌کند.

این روند تغییر جایگاه زیورآلات، در کتاب زیور‌های ایرانی نوشته آرزو اسکندری به طور مفصل شرح داده شده است. در این کتاب آمده: در مکتوبات نوشته شده که «سرداران سپاه آقا محمد خان دیگر نه در لباس رزم و مسلح به شمشیر و تیر و کمان و شش‌لول، بلکه در جامه‌های زربفت و ترمه دوزی شده ابریشمی مسلح به شال کشمیر و مزین به عقیق یمانی و فیروزه نیشابور بودند.

سران ایل قاجار و دیگر صحرانشینان بیشتر به هیأت اشرف و درباری‌ها درآمده بودند تا شمشیر زنان تیر اندازان و کمان کشان نادرشاه یا آقا محمد خان.»

برخی از آنان که میل و رغبت چندانی به زندگی اشرافی و جاه و جلال درباری نداشتند، طهران را رها ساختند و به چادر‌های نمدی و پوست بزی قبایل و طوایف خود بازگشتند، اما اکثریت، کاخ و دربار پر ناز و نعمت طهران را به چادر ایلی در ارتفاعات ممسنی یا کوه‌های بختیاری یا ترکمن صحرا ترجیح دادند.

به این ترتیب تجمل گرایی در دربار فتحعلی شاه باب می‌شود و جواهرات نه تنها گنجینه‌ای در خزانه برای میراث کشور بلکه به شکل نمادین و کاربردی به منظور تفاخر شاه بر روی ظاهر و لباس او نیز نگهداری می‌شود تا فتحعلی شاه به وسیله آن جلال و شکوه و البته اقتدار شاهی خود را نشان دهد و در نتیجه پادشاه ظاهر خود را غرق در جواهرات می‌کرد.

بعد از فتحعلی شاه و با به سلطنت رسیدن محمدشاه تحولاتی جدید بروز می‌کند که تا پیش از آن بی سابقه بود. محمد شاه بر خلاف عرف آن دوره که شاهان بر روی زمین می‌نشستند، به خاطر ابتلاء به نقرس روی صندلی جلوس کرد و همچنین به جای قبای بلند ترمه، لباسی نظامی شبیه به لباس نظامیان اروپایی بر تن کرد که همه این موارد حاکی از ورود ایران به دنیای جدید بود.

در زمان او نیز جواهرات جایگاه با اهمیتی داشت، اما شیوه مصرف آن تغییر کرده بود. محمد شاه به جای تاج شاهی کلاه استوانه‌ای سیاه رنگی مزین به جقه‌ای بزرگ به همراه ریسه‌هایی از جواهرات و مروارید را بر سر گذاشت؛ همچنین متناسب با تغییر لباس به فرم ارتشی، تزئینات جواهر بر روی لباس به خصوص در ناحیه سرشانه تغییر کرد و به فرم سردوشی‌های نظامی نزدیک شد، با این حال همچنان بازوبند جواهر نشان و کمربند مرسوم بود.

با مرگ محمد شاه سلطنت به پسرش یعنی ناصرالدین شاه رسید در دوران ناصر الدین شاه که نزدیک به نیم قرن ادامه داشت تحولات بسیار مهمی در ایران رقم خورد از جمله این تحولات سفر‌های ناصرالدین شاه به فرنگ بود.

این اولین بار بود که شاهی ایرانی به فرنگ سفر می‌کرد. این سفر‌ها شاه را شیفته جلوه‌های فرنگی و بالطبع تلاش‌هایی برای ترویج آن کرد.

در این دوران به علت سفر‌های پرخرج شاه و درباریان به فرنگ و نیز مخارج حرمسرای شاهی وضعیت خزانه کمی نابسامان شده بود، اما هنوز پر بود و خود ناصر الدین شاه به حفظ و حراست آن توجهی خاص داشت ضمن اینکه وی مقدار قابل توجهی جواهرات نیز از سفر‌های فرنگ خریداری کرده بود.

با توجه به تغییراتی که این پنجاه سال در سلیقه شاه رخ داد و از بررسی اسناد تصویری مربوط به او پیداست که میزان مصرف جواهرات در طول دوران سلطنت او به تدریج کاهش یافت؛ با مقایسه تصاویر ابتدا تا انتهای دوران ناصری پیداست که کلاه شاهی او کوتاه‌تر از دوران محمدشاه بود و اندازه جقه به تدریج کوچک‌تر شده و از میزان تزئینات لباس کاسته شد؛ کم کم بازوبند جواهر نشان و تزئینات دور مچ حذف شدند دیگر خبری از کمربند جواهر نیست و کمربند اغلب شکلی جدید و ساده‌تر است.

از تزئینات جواهرات روی سینه نیز به مقدار قابل توجهی کاسته شد این روند نزولی مصرف جواهرات بدین ترتیب در دوران بعدی یعنی سلطنت مظفرالدین شاه نیز ادامه یافت؛ هر چند که جواهرات همچنان ارزشمند بود و جایگاه و اهمیت خود را از دست نداد. آن طور که در روایات آمده یکی از تفریحات مظفرالدین شاه به رخ کشیدن جواهراتش و به طور مشخص سرداری الماس نشانش به فرنگیان بود که در سفرنامه‌های او حکایاتی دال بر آن وجود دارد.

بعد از مظفرالدین شاه سلطنت به محمد علیشاه دیکتاتور منش رسید. محمد علی شاه بسیار طماع بود و تمام آنچه را که از سلطنت به او منتقل شده بود؛ از جمله خزانه جواهرات را ارث شخصی خود می‌دانست و نه میراث ایران. به همین دلیل است که در زمان سلطنت او بخشی از جواهرات خزانه ایران در عوض دریافت وام در گرو بانک روس قرار گرفت.

در نهایت نیز در زمان پناهندگی اش به سفارت روسیه مقداری از جواهرات را با خود برد، اما با دخالت برخی افراد مجبور به تحویل آن‌ها به خزانه شد.

با کناره گیری و فرار محمد علی شاه به سفارت روس، قدرت به احمد شاه که در آن زمان کودک بود رسید. احمد شاه نیز مانند پدرش بسیار مال پرست بود و نگاه مادی به جواهرات داشت، هر چند با تشکیل کمیسیون نظارت بر خزانه احمد شاه نتوانست در جریان انحلال سلسله قاجاریه و فرار از کشور دستبردی به خزانه ثبت شده بزند و جواهرات را از خزانه خارج کند، مگر مقداری که ثبت نبود.

به این ترتیب در اواخر دوران قاجاریه استفاده از جواهرات برای تزئین ظاهر با تأثیر پذیری از تحولات سلیقه و فرنگی، از مد افتاد و به جای انبوهی از جواهرات متصل شده به لباس، تنها مدالیون یا نشان‌هایی نصب می‌شد. تاج شاهی نه تاجی بزرگ و مملو از جواهرات بلکه کلاهی پوستی و کوتاه و مزین به جقه یا قطعه‌ای جواهر و اغلب الماس دریای نور بود. این روند در دوران بعد هم تداوم یافت.

با به قدرت رسیدن رضاخان و آغاز سلسله پهلوی، دوران جدید و حائز اهمیتی در تاریخ جواهرات رقم خورد، زیرا رضاخان حاضر نشد که تاج قاجاریان را بر سر گذارد و از این رو تاج جدید شاهی به سفارش او ساخته شد.

این تاج مجدد در مراسم تاجگذاری محمد رضا شاه استفاده شد و بعد از آن یعنی در دوران انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی و منسوخ شدن نظام پادشاهی و تاج گذاری و تا زمان حال، این تاج در خزانه جواهرات ملی نگهداری می‌شود.

ضمن اینکه قطعات دیگری از زیورآلات مختلف از تاج و نیم تاج‌ها گرفته تا گردنبند و… ساخته شدند که اغلب از سبک‌های اروپایی در تراش سنگ‌ها الهام گرفته بودند و سپس جواهرسازان ایرانی و گاه کمپانی‌های بزرگ جواهرسازی خارجی به سفارش دربار طراحی آن‌ها را بر عهده می‌گرفتند. این جواهرات نیز مکمل جواهرات سلطنتی شدند و اکنون در موزه جواهرات ملی محفوظ هستند.


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
ساغر عزیزی بازیگر نقش فرح پهلوی: فحش‌هایی در اینستاگرام به من می‌دهند که برای آنها خیلی گریه کردم من فرح دیبا نیستم با سیاست هم کاری ندارم (280 نظر) رهبر معظم انقلاب پاسخ می‌دهند؛ حکم شرعی رقص زنان در برابر مردان در مجالس عروسی روستایی (274 نظر) توئیت داریوش ارجمند خطاب به رهبر معظم انقلاب با دیالوگی از نقش مالک اشتر: ای کاش قادر بودم، علی را به روزگاری ببرم که مردمش قدر همچون او را می دانستند+عکس (220 نظر) امیر نوری و حاشیه‌های پستش راجع به مهاجرتش به اسرائیل: من از رژیم‌صهیونیستی پیشنهاد دریافت کردم اطلاعات زیادی دارم؛ ما رفتیم بای بای+عکس (216 نظر) نگاهی به میز صبحانه مفصل و رنگارنگ خانه رضا گلزار با هنر چیدمان آیسان خانوم / تزئین زیبای بشقاب با انار وحشی و آووکادو+عکس (114 نظر) دانش‌آموزی که رهبر شد؛ نگاهی به چهره مهربان رهبر معظم انقلاب در کلاس ششم ابتدایی+عکس (104 نظر) نصرالله رادش: سیگار می‌کشم تا زشتی‌هایم دیده شود! دوست دارم همه بدانند علاوه بر قیافه ام من این زشتی ها را دارم! +فیلم (88 نظر) محمدرضا گلزار: می‌دانم خواننده خوبی نیستم؛ به فرض که صدایم خوب نیست چرا اینقدر دغدغه فکریتان شده است؟! (78 نظر) آخرین جشن تولد ساده آیت الله هاشمی رفسنجانی با حضور همسرشان در طبقه دوم خانه/ مبلمان راحتی بدون زرق و برق، کیک شکلاتی و زیر میزی هنری زیبا+عکس (66 نظر) جشن تولد مجلل الهام حمیدی توسط همسرش +عکس/تزئین زیبای کیک با مروارید طلایی رنگ 👌 (44 نظر) نفیسه روشن: 4 سال هست از هم جدا شدیم از طرف همه کسانی که در موردت بد حرف زدن ازت عذر میخوام تو با شعورترین مرد دنیا بودی، جز تو مردی ندیدم خوشبختیت آرزومه (43 نظر) خلاقیت هوشمندانه مادر باهوش برای زودتر خشک شدن فرش خیس حماسه آفرید/ وقتی عزرائیل خیلی هواتو داره+عکس🤣 (43 نظر) خلاقیت خنده دار عروس دست پا چُلفتی برای تزئین سالاد حماسه آفرید/ هنر نزد ایرانیان است و بس🤣+عکس (42 نظر) الهام حمیدی: 2 تا بچه‌هام چون پشت سر هم به دنیا اومدن، کم‌کار شدم؛ همسرم مشوق منه و خیلی دوست داره من کار کنم+ویدیو (41 نظر) (فیلم) مولوی عبدالحمید در جلسه معارفه استاندار جدید سیستان و بلوچستان: ما همه یکی هستیم و با هم هستیم / این فیلم رو به اینترنشنالی‌ها نشون بدید (40 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
سرطان پستان در مردان/علت و روش های درمانی
چرا قیمت سکه کاهشی شد؟
اولین واکنش یک مقام دولتی به موضوع دختر برهنه دانشگاه علوم و تحقیقات: موضوع این دختر امنیتی نیست!
عراقچی: وقت آن است که اتحادیه اروپا به این طنز پایان دهد
دردسرهای یک جشن فامیلی در وزارت ورزش با ساز و آواز و کراوات / کیهان: پزشکیان این انتصاب را لغو کند
پیشنهاد پیشکسوت پرسپولیس برای تراکتور: ترابی را بدهید، یاسین سلمانی را بدهیم!
روش رنگ کردن مو با قهوه و ماست در خانه+ جزئیات و نکات مهم
خودکشی بخاطر بد شدن کاشت ریش!
سه سوته پنکیک اسپاگتی تابه ای درست کن /عالی و خوشمزه
دنیای سلامت؛ بهترین زمان مصرف ویتامین D، صبح یا شب؟
مدیریت افکار عمومی و سیاست‌گذاری به سبک دولت پرزیدنت پزشکیان
احمد خرم: مردم باید بفهمند که چه می خواهند و از FATF چه به دست می آید
سرمربی استقلال بعد از باخت 3 بر صفر مقابل الهلال: عملکرد خوبی داشتیم!
خیانت یک زن با دوست 20 ساله شوهرش حمام خون به راه انداخت!
یک کشته و پنج مصدوم در برخورد خونین دو خودرو سواری در محور خاروانا
منتخب روز   
رقابت مضحک بازیکنان استقلال برای گرفتن پیران نیمار / از ناصر خان حجازی و پرویز خان پورحیدری رسیدیم به این آبروریزی! خودکشی بخاطر بد شدن کاشت ریش! افشای محل زندگی شهید سیدحسن نصرالله برای اولین بار در تلویزیون از زبان عراقچی+ویدیو/ ساختمانی مسکونی در داخل شهر پسر نوجوان 16 ساله به قصد انتقام از خاله‌اش، دختر او را مورد حمله شدید با چاقو قرار داد / جزئیات پرونده جنایت فامیلی؛ داداش چرا مرا می‌زنی؟ حرفت را گوش می‌کنم و دیگر کار بدی انجام نمی‌دهم... سفری جذاب به خانه پدری سیاستمداران؛ از رهبر معظم انقلاب و شهید رئیسی تا حسن روحانی و سردار حاج قاسم سلیمانی+عکس محاکمه دوباره مردی که متهم به تجاوز به 9 زن شد زندانی اعدامی پس از آزادی از زندان در خواب سکته کرد... / پدر و مادر شایان برای رضایت همه زندگی‌شان را فروخته بودند! بازی در نقش پلیس برای گروگانگیری و سرقت های سریالی / خاطره گویی تبهکار سابقه دار در مراسم جشن تولد ‌راز باند مخوف را فاش کرد! دستگیری عامل جنایت در چیتگر پسر 17ساله بدون گواهینامه، جان خود و 4 دوست نوجوانش را در تصادف گرفت صحنه های آخرالزمانی سیل مرگبار در والنسیای اسپانیا با 205 کشته در حال حرکت به سوی کاتالونیا + ویدئو / عکس جزئیات پرونده دختر سارق که هدف او آزادی برادرش از زندان بود / اخاذی به قیمت یک عمر در زندان ماندن