ساعدنیوز
ساعدنیوز

جواهرات سلطنتی از قاجار تا پهلوی/ جواهراتی که از لباس‌ها حذف شد

  یکشنبه، 07 آبان 1402   زمان مطالعه 5 دقیقه
جواهرات سلطنتی از قاجار تا پهلوی/ جواهراتی که از لباس‌ها حذف شد
ساعد نیوز: شاهان قاجار قدرتشان را در جواهرات متصل به لباس می دانستند تا اینکه این کار از مد افتاد و لباس‌ها رنگ فرنگی به خود گرفت و جواهرات از لباس حذف شد.

به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعد نیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، در دوران قاجار تحولات مختلفی در ابعاد سیاسی فرهنگی و اجتماعی رخ داد که در واقع آغازگر جهان بینی تازه‌ای بود و به مرور سبب شد تا جهان بینی ایران در دوران قاجار دگرگون شود و سپس موجب تحول سلیقه ایرانی از سنت قاجاری به مدرنیته غربی شد.

به طور کلی دودمانی که آقا محمد خان بر پایه سادگی و اقتدار بنا کرد با به سلطنت رسیدن فتحعلی شاه زیر و رو شد. بر خلاف آقا محمد خان که به ساده زیستی تمایل داشت و تشریفات دربارش از الزامات پادشاهی او در تداوم عرف شاهان پیشین بود، فتحعلی شاه که بعد از او به سلطنت رسید، شیفته جواهرات بود.

یک پادشاه افسانه‌ای که تلاش می‌کرد سلطنتی با شکوه و پر آوازه برای خود مهیا کند؛ به این ترتیب تجمل کل دربار و حتی سربازان فتحعلی شاه را در برمی گیرد و زندگی اشرافی معنا پیدا می‌کند.

این روند تغییر جایگاه زیورآلات، در کتاب زیور‌های ایرانی نوشته آرزو اسکندری به طور مفصل شرح داده شده است. در این کتاب آمده: در مکتوبات نوشته شده که «سرداران سپاه آقا محمد خان دیگر نه در لباس رزم و مسلح به شمشیر و تیر و کمان و شش‌لول، بلکه در جامه‌های زربفت و ترمه دوزی شده ابریشمی مسلح به شال کشمیر و مزین به عقیق یمانی و فیروزه نیشابور بودند.

سران ایل قاجار و دیگر صحرانشینان بیشتر به هیأت اشرف و درباری‌ها درآمده بودند تا شمشیر زنان تیر اندازان و کمان کشان نادرشاه یا آقا محمد خان.»

برخی از آنان که میل و رغبت چندانی به زندگی اشرافی و جاه و جلال درباری نداشتند، طهران را رها ساختند و به چادر‌های نمدی و پوست بزی قبایل و طوایف خود بازگشتند، اما اکثریت، کاخ و دربار پر ناز و نعمت طهران را به چادر ایلی در ارتفاعات ممسنی یا کوه‌های بختیاری یا ترکمن صحرا ترجیح دادند.

به این ترتیب تجمل گرایی در دربار فتحعلی شاه باب می‌شود و جواهرات نه تنها گنجینه‌ای در خزانه برای میراث کشور بلکه به شکل نمادین و کاربردی به منظور تفاخر شاه بر روی ظاهر و لباس او نیز نگهداری می‌شود تا فتحعلی شاه به وسیله آن جلال و شکوه و البته اقتدار شاهی خود را نشان دهد و در نتیجه پادشاه ظاهر خود را غرق در جواهرات می‌کرد.

بعد از فتحعلی شاه و با به سلطنت رسیدن محمدشاه تحولاتی جدید بروز می‌کند که تا پیش از آن بی سابقه بود. محمد شاه بر خلاف عرف آن دوره که شاهان بر روی زمین می‌نشستند، به خاطر ابتلاء به نقرس روی صندلی جلوس کرد و همچنین به جای قبای بلند ترمه، لباسی نظامی شبیه به لباس نظامیان اروپایی بر تن کرد که همه این موارد حاکی از ورود ایران به دنیای جدید بود.

در زمان او نیز جواهرات جایگاه با اهمیتی داشت، اما شیوه مصرف آن تغییر کرده بود. محمد شاه به جای تاج شاهی کلاه استوانه‌ای سیاه رنگی مزین به جقه‌ای بزرگ به همراه ریسه‌هایی از جواهرات و مروارید را بر سر گذاشت؛ همچنین متناسب با تغییر لباس به فرم ارتشی، تزئینات جواهر بر روی لباس به خصوص در ناحیه سرشانه تغییر کرد و به فرم سردوشی‌های نظامی نزدیک شد، با این حال همچنان بازوبند جواهر نشان و کمربند مرسوم بود.

با مرگ محمد شاه سلطنت به پسرش یعنی ناصرالدین شاه رسید در دوران ناصر الدین شاه که نزدیک به نیم قرن ادامه داشت تحولات بسیار مهمی در ایران رقم خورد از جمله این تحولات سفر‌های ناصرالدین شاه به فرنگ بود.

این اولین بار بود که شاهی ایرانی به فرنگ سفر می‌کرد. این سفر‌ها شاه را شیفته جلوه‌های فرنگی و بالطبع تلاش‌هایی برای ترویج آن کرد.

در این دوران به علت سفر‌های پرخرج شاه و درباریان به فرنگ و نیز مخارج حرمسرای شاهی وضعیت خزانه کمی نابسامان شده بود، اما هنوز پر بود و خود ناصر الدین شاه به حفظ و حراست آن توجهی خاص داشت ضمن اینکه وی مقدار قابل توجهی جواهرات نیز از سفر‌های فرنگ خریداری کرده بود.

با توجه به تغییراتی که این پنجاه سال در سلیقه شاه رخ داد و از بررسی اسناد تصویری مربوط به او پیداست که میزان مصرف جواهرات در طول دوران سلطنت او به تدریج کاهش یافت؛ با مقایسه تصاویر ابتدا تا انتهای دوران ناصری پیداست که کلاه شاهی او کوتاه‌تر از دوران محمدشاه بود و اندازه جقه به تدریج کوچک‌تر شده و از میزان تزئینات لباس کاسته شد؛ کم کم بازوبند جواهر نشان و تزئینات دور مچ حذف شدند دیگر خبری از کمربند جواهر نیست و کمربند اغلب شکلی جدید و ساده‌تر است.

از تزئینات جواهرات روی سینه نیز به مقدار قابل توجهی کاسته شد این روند نزولی مصرف جواهرات بدین ترتیب در دوران بعدی یعنی سلطنت مظفرالدین شاه نیز ادامه یافت؛ هر چند که جواهرات همچنان ارزشمند بود و جایگاه و اهمیت خود را از دست نداد. آن طور که در روایات آمده یکی از تفریحات مظفرالدین شاه به رخ کشیدن جواهراتش و به طور مشخص سرداری الماس نشانش به فرنگیان بود که در سفرنامه‌های او حکایاتی دال بر آن وجود دارد.

بعد از مظفرالدین شاه سلطنت به محمد علیشاه دیکتاتور منش رسید. محمد علی شاه بسیار طماع بود و تمام آنچه را که از سلطنت به او منتقل شده بود؛ از جمله خزانه جواهرات را ارث شخصی خود می‌دانست و نه میراث ایران. به همین دلیل است که در زمان سلطنت او بخشی از جواهرات خزانه ایران در عوض دریافت وام در گرو بانک روس قرار گرفت.

در نهایت نیز در زمان پناهندگی اش به سفارت روسیه مقداری از جواهرات را با خود برد، اما با دخالت برخی افراد مجبور به تحویل آن‌ها به خزانه شد.

با کناره گیری و فرار محمد علی شاه به سفارت روس، قدرت به احمد شاه که در آن زمان کودک بود رسید. احمد شاه نیز مانند پدرش بسیار مال پرست بود و نگاه مادی به جواهرات داشت، هر چند با تشکیل کمیسیون نظارت بر خزانه احمد شاه نتوانست در جریان انحلال سلسله قاجاریه و فرار از کشور دستبردی به خزانه ثبت شده بزند و جواهرات را از خزانه خارج کند، مگر مقداری که ثبت نبود.

به این ترتیب در اواخر دوران قاجاریه استفاده از جواهرات برای تزئین ظاهر با تأثیر پذیری از تحولات سلیقه و فرنگی، از مد افتاد و به جای انبوهی از جواهرات متصل شده به لباس، تنها مدالیون یا نشان‌هایی نصب می‌شد. تاج شاهی نه تاجی بزرگ و مملو از جواهرات بلکه کلاهی پوستی و کوتاه و مزین به جقه یا قطعه‌ای جواهر و اغلب الماس دریای نور بود. این روند در دوران بعد هم تداوم یافت.

با به قدرت رسیدن رضاخان و آغاز سلسله پهلوی، دوران جدید و حائز اهمیتی در تاریخ جواهرات رقم خورد، زیرا رضاخان حاضر نشد که تاج قاجاریان را بر سر گذارد و از این رو تاج جدید شاهی به سفارش او ساخته شد.

این تاج مجدد در مراسم تاجگذاری محمد رضا شاه استفاده شد و بعد از آن یعنی در دوران انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی و منسوخ شدن نظام پادشاهی و تاج گذاری و تا زمان حال، این تاج در خزانه جواهرات ملی نگهداری می‌شود.

ضمن اینکه قطعات دیگری از زیورآلات مختلف از تاج و نیم تاج‌ها گرفته تا گردنبند و… ساخته شدند که اغلب از سبک‌های اروپایی در تراش سنگ‌ها الهام گرفته بودند و سپس جواهرسازان ایرانی و گاه کمپانی‌های بزرگ جواهرسازی خارجی به سفارش دربار طراحی آن‌ها را بر عهده می‌گرفتند. این جواهرات نیز مکمل جواهرات سلطنتی شدند و اکنون در موزه جواهرات ملی محفوظ هستند.

4 دیدگاه

  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
رهبر معظم انقلاب: از وقتی که رهبر شده‌ام آجیل نخوردم؛ چون رهبر باید مثل فقرا زندگی کند! (505 نظر) 10 اقدامِ منجر به گرانی در 100 روز (254 نظر) 10 ایده تبلیغات مؤثر برای کسب‌وکارهای کوچک (246 نظر) (تصاویر) سفر به عصر قاجار؛ منظره‌های «کلاردشت»، 158 سال قبل (244 نظر) داریوش ارجمند: زنی که وزنه برداری می کند نه رَحِم دارد و نه تخمدان ریش درآورده نه می‌تواند شوهر کند و نه می‌تواند بچه داشته باشد! (243 نظر) مهران مدیری: من رفتم مسافرت و بهترین هتل اون شهر رو پیدا کردم ولی من رو نشناخت و گفت اتاقامون پُره، من هنوزم که هنوزه فکر میکنم دارم خواب میبینم+ویدیو (194 نظر) آخرین جشن تولد ساده و خلوت بهاره سرگل زایی، یکی از استعدادهای برتر کشورمان/ روحت شاد بانوی کرمانی+عکس (99 نظر) مهراب قاسم خانی: معرفی میکنم عضو جدید خانواده/ چه پشمالو و گوگولی هم هست+عکس (77 نظر) شهرام قائدی: دنیا دیگه نمیزاد مادرهای مارو، مادر من هیچوقت کرم به دستش نزد، نفهمید مو رنگ کردن چیه لباس خونه با مهمونی چه فرقی داره...+ویدیو (65 نظر) بهاره رهنما: من کاهل نماز بودم که بعد از شرط گذاشتن همسر دومم درباره نماز خواندن الان نمازم را میخوانم و دیگه کاهل نماز نیستم (61 نظر) رونالدو: برای اولین بار جورجینا را برای شام دعوت کردم متعجب بود چون باورش نمی شد که به جای اتوبوس با بوگاتی به خانه برمی گردد+فیلم (57 نظر) مازیار لرستانی: ای کاش به جای روز زن و روز مرد، روز شرف و انسانیت داشتیم+عکس (44 نظر) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی با طراحی سینما در توالت خانه اش حماسه آفرید+عکس/ هنر نزد ایرانیان است و بس😂 (41 نظر) الهام چرخنده: من برای همه کسانی که کتکم زدند، باعث بیماری قلبی شدند نفرین ندارم اما الهی که به درد من دچار بشید+ویدیو (41 نظر) پریناز ایزدیار؛ هرچقدر هم شلوغ باشم بازم وقت دارم که به ازدواج فکر کنم، شرایط خانواده‌مون این مدلی نیست که ازدواج حتما باید سنتی باشه یا نباشه، ولی خودم دوست دارم همسرم رو انتخاب کنم (39 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
فال شمع روزانه امروز شنبه 3 آذر 1403
فال حافظ با تفسیر امروز شنبه 3 آذر 1403+فیلم
رونمایی از سند ازدواج در زمان قاجار؛ آداب عجیب خواستگاری رفتن بدون خبر دادن به صاحبخانه+ عکس
یک فیلم ایرانی نداریم که مردها در آن نرقصند!
بشار اسد و نبیه بری به پیام رهبر انقلاب چه جوابی دادند؟
واکنش ایران به قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام چیست؟
تصویب قطعنامه ضدایرانی کشورهای غربی در آژانس اتمی
ابلاغیۀ رئیس جمهور مبنی بر اصلاح مصوبۀ ماده واحدۀ تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی
ویدیو | فلسفۀ زندگی از نگاه حسین پناهی: عشق یک جفت النگو، عدالت نیم کیلو سیب‌زمینی!
معنا و مفهوم ضرب المثل «هر چی سنگه، مال پای لنگه» در ادبیات فارسی / ضرب المثل در حقیقت یک باور هست، و هر باور یک ماتریکس!
اجاره خانواده برای ازدواج مجدد پنهانی / مواظب باشید سرتان کلاه نرود!
ویدیو/ شعر مفهومی و فی‌البداهۀ مهران مدیری برای سربازان/ تمجید و تحسین سروش صحت و نادر سلیمانی
بهترین سن یادگیری زبان انگلیسی در کودکان چه سنی است؟ / این یک هشدار است؛ قبل از 18 سالگی یک زبان جدید بیاموزید!
شوخی با تاریخ/ وقتی «خشایارشا» اینستاگرامی می‌شود؛ شاهنشاه هخامنشی در جستجوی فالوور + عکس
ویدیو| دکلمه‌ای که به عمق روح می‌نشیند؛ دکلمه شعر زیبا و حزن‌انگیز "خوار گشتم" از استاد شهریار / من از بازار دنیا زار گشتم ...
منتخب روز   
هدیه‌ دست‌ساز مادران سرزمین آفتاب، سیستان و بلوچستان به مسعود پزشکیان+ویدیو استفاده از ویروس کووید 19 برای مبارزه با سرطان! تب دنگی خطرناک شد؛ شیوع در جنوب شرقی ایران! سردار آزمون: وقتی دو تا گل میزنیم فکر میکنیم بازی رو بردیم و این ایراد بزرگ ماست/ناراحتی سردار آزمون بعد از بازی با قرقیزستان جزئیات پرونده آزار و اذیت دختر 16 ساله مشهدی از طرف 2 برادر ناتنی و پناه بردن او به کلانتری / از چند سال قبل که 2 برادر ناتنی ام به مصرف شیشه اعتیاد پیدا کردند مدام مرا کتک می زدند... مرگ پسر جوان بعد از خوردن الکل ضدعفونی اولین تمرین تیم ملی در استادیوم شهر بیشکک/ماشالله به این انرژی گروگانگیری افغان‌ها در تهران توسط 3 پاکستانی اخاذ اندروید 15 برای شیائومی و سامسونگ کی میاد؟ /لیست کامل تبلت‌هایی که اندروید15 سامسونگ را دریافت می‌کنند سلیقه‌ی خاص همسر پوریا پورسرخ برای سوپرایز تولد شوهر خوش‌تیپش با دیزاین شیک و کیک روکش طلا/ چه تیپ خفنی زده شادوماد! تصاویری از اولین تمرین ستاره های همیشه درخشان تیم ملی ایران، از طارمی گرفته تا بیرانوند و... در بیشکک قبل از بازی با قرقیزستان/به امید پیروزی✌ قتل خانمی جوان به دست یک مرد 43 ساله در تبریز/ پول و جواهرات انگیزه متهم از قتل بود