کلیسای جامع نوتْرِدام پاریس (به فرانسوی: Cathédrale Notre Dame de Paris) کلیسای معروفی در شهر پاریس است. نوتردام از قرن یازدهم بر پاریس مشرف بوده است و از مظاهر ملی و فرهنگی فرانسه محسوب می شود. این کلیسا در جزیره سیته در میانه رود سن و در منطقه چهارم در مرکز پاریس واقع شده است. هر سال ۱۳ میلیون نفر از آن بازدید می کنند.کلیسای نوتردام پاریس که یکی از مشهورترین جاذبه های شهر پاریس به حساب می آید، در پانزدهم آوریل ۲۰۱۹ دچار آتش سوزی شد. معماری کلیسای نوتردام بسیار با شکوه و گوهر بی بدیل معماری گوتیک است. این کلیسای معروف پاریس علاوه بر اینکه یک بنای تاریخی و جاذبه مهم گردشگری به شمار می رود، به عنوان قلب کلیسای کاتولیک رومی در پایتخت فرانسه شناخته می شود و محل جلوس اسقف اعظم پاریس است. هرچند روشن نیست، دقیقاً چه عاملی منجر به آتش سوزی در کلیسای نوتردام پاریس شد اما آن را با روند بازسازی های اخیر کلیسا بی ارتباط نمی دانند. با ما همراه باشید تا نگاهی به تاریخچه و وقایع تاریخی کلیسای نوتردام بیندازیم که هر ساله ۱۳ میلیون بازدیدکننده را از اقصی نقاط جهان به سوی خود می کشاند.
تاریخچه کلیسای نوتردام
در محلی که هم اکنون این کلیسا قرار دارد تا قبل از قرن چهارم میلادی معبدی غیر مسیحی وجود داشته است. در قرن چهارم کلیسایی بزرگ جای آن معبد را گرفت. این ساختمان تا قرن دوازدهم بر جای بود ولی در آن زمان جمعیت پاریس به طور ناگهانی بالا رفت و تصمیم گرفته شد تا کلیسا را بزرگ گردانند. بدین ترتیب ساختمان قبلی را خراب کرده و در سال ۱۱۶۳ میلادی ساختمان جدید شروع شد که ساختن آن تقریباً دو قرن طول کشید و در ۱۳۴۵میلادی به پایان رسید. این کلیسا تا مدتی طولانی بزرگترین کلیسای اروپا بود ولی هم اکنون نه تنها در اروپا بلکه در فرانسه کلیساهای بزرگتر از آن وجود دارند. اهمیت آن در این است که زیباترین اثر در معماری گوتیک می باشد. برای تزیین داخل و خارج آن صدها مجسمه کوچک و بزرگ از سنگ یا چوب تراشیده اند. این کلیسا چند بار در طول تاریخ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است؛ از جمله در ۱۸۴۱ (میلادی) توسط دو معمار ماهر اوژن ویوله لودوک و ژان باتیست لاسو.
معماری کلیسای جامع نوتردام
بنای کلیسا ۱۲۸ متر طول و سالن اصلی آن ۱۲ متر عرض دارد. پلان کلیسای نوتردام که صلیبی شکل است، سالن مرتفع، قسمت بازویی و برج کلیسا از معماری رومانسک قرن یازدهم وام گرفته شده اند، اما طاق های نوک تیز و سقف شیاردار آن کاملاً گوتیکی هستند. کلیسای نوتردام در واقع اولین کلیسای جامعی بود که در آن از پشت بندهای مایل بیرونی استفاده شده بود. علاوه بر پشت بندها، ستون های متعدد دیگری نیز برای این منظور در نظر گرفته شد.
یکی از علل شهرت نوتردام، مجسمه های بیرونی و ناودان های آن است که به شکل موجودات عجیب و غریب ساخته شده اند. سرِ در ورودی استوار و محکم نوتردام با تندیس های سنگی بسیار زیادی تزئین شده که تمرکزشان بیشتر در درب مرکزی است که داوری روی قیامت را به تصویر کشیده اند.طراحی قسمت ورودی با نوارهای افقی به ایجاد تعادل بین برج های مرتفع ۶۹ متری کمک زیادی می کند. ورودی های قسمت بازویی کلیسا با نقش برجسته های عالی و بی بدیلی تزئین شده اند. درب جنوبی تصویری از زندگی استفان مقدس به همراه سایر قدیسین منطقه را به نمایش می گذارد، در حالی که در تزئینات درب شمالی، تصاویری از کودکیِ مسیح و قصه ای از تئوفیلوس کار شده است.
بازسازی کلیسای نوتردام
در قرن های بعدی، بازسازی های متعددی در کلیسای نوتردام صورت گرفت. در اوایل قرن سیزدهم، دو برج با ارتفاع ۶۹ متر در نمای غربی ساخته شدند. برج شمالی ۳۸۷ پله دارد و برج جنوبی ۱۰ ناقوس را در خود جای داده است که مشهورترین و بزرگ ترین آن ها، امانوئل نام دارد.این ناقوس در اکثر رویدادهای مهم تاریخ فرانسه ازجمله مراسم تاج گذاری پادشاهان، دیدار پاپ و پایان هر دو جنگ جهانی به صدا در آمده است. همچنین، بعد از فروریختن برج های دوقلوی نیویورک، در حادثه ی یازده سپتامبر، طنین ناقوس امانوئل بار دیگر در شهر پاریس پیچید تا به در گذشتگان ادای احترام کند.در قرن هجدهم، مناره ی اولیه ی کلیسا تخریب و مجدداً ساخته شد. در جریان انقلاب فرانسه تا اوایل قرن نوزدهم، آسیب های جدی به این بنا وارد آمد اما اندکی بعد، تاج گذاری ناپلئون و در پی آن موفقیت رمان ویکتور هوگو به نام نوتردام پاریس یا گوژپشت نوتردام در سال ۱۸۳۱، توجه عموم را به این بنا جلب کرد و باعث شد، در نیمه ی قرن نوزدهم بازسازی های اساسی در آن انجام گیرد. در این زمان دو معمار به نام های ژان بابتیسته آنتونیه لاسوس (Jean-Baptiste-Antoine Lassus) و یوجین امانوئل ویولت لدوک (Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc) مناره و دیوارهای پشت بند را مجدداً بازسازی کردند.
رویدادهای تاریخی در کلیسای نوتردام
در سال ۱۴۳۱، هنری ششم (Henry VI)، پادشاه انگلستان، در داخل کلیسای نوتردام به عنوان پادشاه فرانسه تاج گذاری کرد.جیمز پنجم، پادشاه اسکاتلند، در سال ۱۵۳۷ مراسم ازدواج خود را با شاهزاده ی فرانسوی به نام مادلین در این کلیسا برگزار کرد.ناپلئون بناپارت که به دنبال نجات این کلیسای مشهور بود در سال ۱۸۰۴ در این بنا به عنوان امپراطور فرانسه، تاج بر سر گذاشت.ژاندارک، قرن ها پیش در جنگ فرانسه و انگلیس، کمک زیادی به پادشاه فرانسه کرد و درنهایت بر دیرکی سوزانده شد اما مدت ها بعد، در سال ۱۹۰۹، پاپ پیوس دهم (Pius X) در این کلیسا برای او آمرزش طلبید.مراسم آمرزش خوانی برای دو رئیس جمهور درگذشته ی فرانسه، شارل دوگل و فرانسوا میتراند، در کلیسای نوتردام برگزار شد.تاج خاردار و ردای لویی نهم یا سنت لویی ابتدا در کلیسای سنت شاپل (Ste. Chapelle) قرار داشت اما بعدها به نوتردام انتقال یافت. این تاج و ردا از شعله های آتش سوزی اخیر در امان مانده و در حال حاضر در تالار شهر پاریس قرار دارد. اعتقاد بر این است که این تاج خاردار همان تاجی است که مسیح در هنگام مصلوب شدن بر سر گذاشته بود.مناره ی کلیسا که در آتش سوزی سال ۲۰۱۹ سقوط کرد، دارای بقایایی مثل دندان ها، استخوان ها و موی قدیسین حامی پاریس، قدیس دنیس (St. Denis) و ژنویو (St. Geneviève)، بود. بقایای قدیسین توسط یکی از اسقف های اعظم بر فراز مناره ی نوتردام گذاشته شد تا از کلیسا محافظت کنند.
شهر پاگان در زیر کلیسای نوتردام
جزیره ی کوچک سیته که کلیسای نوتردام بر روی آن ساخته شده است، روزگاری شهری گالو - رومی (Gallo-Roman) به نام لوتشیا (Lutetia) را در خود جای داده بود. این احتمال وجود دارد که خود کلیسا هم درست بر روی بقایای یک معبد قدیمی بنا شده باشد. در سال ۱۷۱۰ میلادی، در جریان حفاری های زیر سِن گروه کُر کلیسا، قطعاتی از یک محراب نقش برجسته کشف شد که به ژوپیتر و خدایان دیگر پیشکش شده بود. در دهه ۱۹۶۰ و ۷۰ خرابه های باستانی دیگری در این محل کشف شدند که در سردابه ی باستان شناسی ایل دو لا سیته مدفون شده بودند.
دروازه ورودی سنت آنه
سه دروازه در نمای غربی کلیسا خودنمایی می کنند که هرکدام پیکرتراشی هایی از قدیسین و صحنه های مقدس را به تصویر می کشند. یکی از این دروازه ها به نام دروازه ی سنت آنه (Sainte-Anne)، سبکی قدیمی تر از بقیه دارد و متناسب با اندازه ی دروازه نیست. شخصیت های آن مانند باکره ی مقدس و کودکی مسیح که در مرکز کلیسا قرار دارند، در مقایسه با پیکرتراشی های سایر دروازه ها از انعطاف کمتری برخوردار هستند. بررسی های بیشتر در سال ۱۹۶۹ نشان داد که این سر درب متعلق به این مکان نبوده و از کلیسای رومانسک دیگری به اینجا انتقال یافته است.
جنگلی روی سقف کلیسا
این کلیسا، یکی از قدیمی ترین داربست های چوبی را در پاریس دارد و در حدود ۲۱۰ هزار مترمربع درخت را در بر می گیرد که در قرن دوازدهم قطع شدند. به خاطر این که هر کدام از تیرهای سقف از یک درخت درست شده اند، این داربست تاریخی به جنگل شهرت یافته است.
پشت بندهای معلق نوتردام، رواج دهنده سبک گوتیک
کلیسای نوتردام یکی از اولین بناهایی بود که با پشت بندهای معلق خارجی ساخته شد. این پشت بندهای معلق به یکی از ویژگی های نمادین طراحی گوتیک بدل شد. هرچند اختلاف نظرهایی وجود دارد که آیا نوتردام، نخستین کلیسایی بود که پشت بندها را در طراحی خود به کار گرفت یا خیر. اما جای تردید نیست که استفاده از آن ها را در معماری مذهبی رواج داد.
سرنوشت ۲۸ مجسمه پادشاه در انقلاب فرانسه
در سال ۱۷۹۳، در جریان انقلاب فرانسه، گروهی از مردم خشمگین، ۲۸ مجسمه از پادشاهان انجیل کلیسا را با طناب پایین کشیدند و سر از تن آن ها جدا کردند. اندکی پیش از آن، مردم ناراضی لویی شانزدهم، را با گیوتین گردن زده بودند و هر تصویر یا نمادی که با سلطنت ارتباط پیدا می کرد، موردحمله ی آن ها قرار می گرفت. در سال ۱۹۷۷، کارگران در حین کار در زیرزمین بانک تجارت خارجی فرانسه، سرهای جدا شده ی ۲۱ مجسمه از پادشاهان را کشف کردند. این سرها در حال حاضر در موزه ی کلونی (Musée de Cluny) نگهداری می شوند.
برج های دو قلوی ناهمسان کلیسا
با یک نگاه به برج های کلیسا، تصور می کنید که آن ها کاملاً با یکدیگر یکسان هستند اما با نگاهی دقیق تر متوجه می شوید که برج شمالی کمی بزرگ تر از برج جنوبی است. این اختلاف، گویای این حقیقت است که عناصر متفاوت کلیسا در دوره های مختلف ساخته شده و در نتیجه ترکیبی از گرایش های گوناگون را در معماری بازتاب می دهند.
ذوب ناقوس های کلیسا برای توپخانه
در جریان انقلاب فرانسه، کلیساها، از مکانی مذهبی به فضایی برای پیشبرد مکتب خردگرایان تغییر یافت. در پی این انقلاب، تمامی ناقوس های کلیسای نوتردام به جز ناقوس امانوئل جمع آوری و برای ساخت توپ جنگی ذوب شدند. در قرن نوزدهم، ناقوس های جدیدی را برای کلیسا نصب کردند اما صدای گوش خراشی داشتند که در سال ۲۰۱۳، با مجموعه ی جدیدی از ناقوس ها جایگزین شدند.
مجسمه های قرن نوزدهمی روی برج
مدت ها پیش، مجسمه های اولیه ی قرون وسطایی که حکم ناودان را داشتند، جمع آوری شدند. در قرن نوزدهم، امانوئل ویولت لدوک با الهام از توصیفات کتاب ویکتور هوگو، مجدداً این مجسمه های ترسناک را در بالای برج ها نصب کرد. لدوک در میان ۱۲ حواری که در اطراف مناره ی جدید قرار داد، مجسمه ای از خود را در قالب یکی از حواریون مسیح به نام قدیس توماس (Saint Thomas) اضافه کرد.
بزرگ ترین ارگ فرانسه در نوتردام
اُرگ نوتردام، بزرگ ترین ارگ فرانسه است و ۸۰۰۰ لوله ی صوتی دارد که برخی از آن ها به قرن هجدهم بازمی گردند.
منتهی شدن همه مسیرها به کلیسای نوتردام
در سال ۱۹۲۴، علامت دایره ای شکلی با یک ستاره ی برنزی هشت گوشه جهت اندازه گیری مسافت دیگر شهرهای فرانسه تا پاریس، در بیرون کلیسای نوتردام قرار داده شد.
زنبورهای روی سقف کلیسا
در محل نگاهداری اشیا مقدس در مجاورت کلیسا، کندوی کوچکی از زنبورهای بوکفاست زندگی می کنند. عسل آن ها از شهد گل های باغ های اطراف و میدان ژان بیست و سوم (Jean XXIII) تهیه می شود.
آتش سوزی در کلیسای نوتردام پاریس
در سال ۲۰۱۷، روزنامه ی نیویورک تایمز نوشت که کلیسا نیاز فوری به بازسازی و مرمت دارد. گذشت زمان و شرایط آب و هوایی خسارات جدی به بنا وارد کرده بود. برخی از ناودان های شکسته با لوله های پلاستیکی جایگزین شده بودند، سنگ آهک ها با یک تماس فرو می ریختند. انتظار می رفت، بازسازی بنا چیزی حدود ۱۸۰ میلیون دلار هزینه در برداشته باشد.کلیسای کاتولیک فرانسه سال ۲۰۱۸ تقاضای بودجه اضطراری کرد تا این کلیسا را که در حال فرو ریختن بود، نجات دهد. کمی بعد، بازسازی های جدیدی آغاز شد. در جریان عملیات بازسازی در ۱۵ آوریل ۲۰۱۹ کلیسای نوتردام دچار آتش سوزی شد. حجم آتش سوزی کلیسای نوتردام به قدری بود که در دقایق ابتدایی بخش مهمی از سقف کلیسا را در برگرفت و دود عظیمی به ارتفاع چندین متر از آن به هوا برخاست. آتش سوزی در ساعت ۱۸:۵۰ آغاز شد. در این عملیات حدود ۵۰۰ مامور آتش نشانی برای جلوگیری از ریختن برج ناقوس کلیسا تلاش کردند.زمان شروع آتش سوزی بخش هایی از کلیسا برای مرمت گسترده زیر پوشش داربست ها بود و یک هفته پیش از این اتفاق مهیب ۱۶ مجسمه مسی کلیسا موقتا از جا در آورده شده بود. علت آتش سوزی هنوز مشخص نیست اما مقام های فرانسه می گویند احتمال دارد که با عملیات مرمت کلیسا مرتبط باشد. کارشناسان و صاحب نظران معماری بر این عقیده اند که خسارات وارد آمده به این بنای مشهور سبک معماری گوتیک که قدمتی ۸۵۰ ساله دارد بسیار سنگین است و برای مرمت و بازسازی بخش های آسیب دیده دست کم باید میلیون ها یورو هزینه کرد. در حادثه ی اخیر، گنبد چوبی و مناره ی این کلیسا به طور وسیعی در آتش سوخت.
و در پایان....
کلیسای جامع نوتردام پاریس (به فرانسوی: Cathedral Notre Dame de Paris)، کلیسایی معروف در قلب شهر پاریس است که در منطقه چهارم آن واقع شده و یکی از شاهکار های معماری سبک گوتیک در جهان به شمار می رود. نوتردام در لغت به معنای بانوی ما (اشاره به حضرت مریم) بوده و کلیسای نوتردام نیز به مریم مقدس پیشکش شده است. بنای این کلیسا یکی از عظیم ترین بنا های جهان در حوزه دین و مذهب بوده و بلند ترین قسمت آن حدود 69 متر ارتفاع دارد. البته لازم به ذکر است که کلیسای نوتردام دارای مناره مرتفعی (حدود 90 متر) است که با در نظرگیری این منار، ارتفاع کلیسا حدود 90 متر می باشد. ساخت بنای کلیسا حدود دو قرن، یعنی از سال 1163 تا 1345 میلادی به طول انجامیده و طی این زمان تغییرات بنیادی بسیاری را شامل شده و بار ها مورد بازسازی قرار گرفته است. کلیسای نوتردام امروزه جزء مهم ترین جاذبه های گردشگری پاریس به شمار می آید و سالانه بیش از 10 میلیون گردشگر برای بازدید از آن با تور فرانسه به پاریس سفر می کنند. امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.
آشنایی با کلیسای وانک
