لعاب
لعاب که در زبان انگلیسی به آن Glaze می گویند ماده جدیدی نیست و سال هاست که بشر با آن آشناست.شاید لعاب بعد از شیشه در خدمت زیباسازی قرار گرفته باشد.در واقع لعاب نوعی شیشه است که در ترکیب شیمیایی خود تفاوتی با شیشه دارد. به این ترتیب که شیشه در اثر حرارت شکل می گیرد و به تنهایی قابل استفاده است در حالی که لعاب با خاک رس و یا فلز می تواند شکل بگیرد و به تنهایی نمی تواند تبدیل به شیء خاصی شود. لعاب وابسته به ظرف تغییر شکل پیدا می کند. البته شیشه و لعاب هر دو در اثر گرما و کوره فعال می شوند.
تاریخچه هنر لعابکاری
بین 10 تا 8 هزار سال پیش، هنر سفالگری در بین جوامع بشری متولد شد. در آن زمان انسان دریافت که می تواند با ترکیب خاک و آب، ظروفی بسازد و نیازهای روزمه اش را برطرف کند. این هنر کم کم گسترش پیدا کرد تا اینکه در حدود 5 هزار سال پیش، در مناطقی از مصر، چین و ایران، به صورت اتفاقی شن و نمک در آتش با هم ترکیب شدند. این ترکیب درواقع یک لایه ی شیشه ای نازک بود که پس از پخت در درجه حرارتی معین، سطح ظرف را می پوشاند.
مصریان به دلیل فراوانی نمک در سرزمین شان بیشتر از آن استفاده می کردند و چینی ها آموختند که حرارت ناشی از ذغال چوب باعث براق شدن ظروف می شود.
هنرمندان لعاب کار در آن زمان آموختند که با لعابی کردن ظروف می توانند به آنها رنگ ها و طرح های زیبا ارائه کنند، استحکام آن را بالا ببرند و کاشی هایی را تولید کنند که ضد آب است.
عوامل موثر در تعیین رنگ لعاب
درجه حرارت
درجه حرارتی که لعاب درون آن پخته و خشک می گردد نیز در تعیین رنگ لعاب سفالگری بسیار تأثیرگذار می باشد. برخی از رنگ ها فرار هستند و اگر درجه حرارت کوره بسیار بالا باشد سبب ایجاد تغییر در رنگ و لعاب سفالگری می گردد. بنابراین توجه به درجه حرارت مورد نیاز برای خشک کردن انواع متنوع رنگ و لعاب سفالگری در کیفیت سفال های ایجاد شده و همچنین ایجاد رنگ مطلوب برای لعاب سفالگری بسیار مهم می باشد.
فضای کوره
در طول فرایند خشک کردن لعاب، فضایی که سفال ها درون آن قرار می گیرند و محیط داخلی کوره نیز در تعیین رنگ لعاب استفاده شده در سفالگری موثر می باشد. علاوه بر این فرایند، مرحله مربوط به خنک کردن سفال نیز در ایجاد رنگ لعاب نقش دارد.
ترکیب لعاب
مواد استفاده شده در ترکیب لعاب یکی از عوامل بسیار مهم در تعیین رنگ سفال محسوب می شوند؛ علاوه بر ترکیب موجود در لعاب، در صورت وجود برخی از رنگ های دیگر در ترکیب لعاب، سبب ایجاد تغییر در رنگ سفال می گردند.
انواع لعاب
لعاب ماده ای چسبناک و ساخته شده از ترکیبات گوناکون می باشد که با توجه به اشیاء زیرین و یا رنگ مورد نظر به دو روش اصلی لعاب قلیایی و لعاب سربی تهیه می شود.
- لعاب قلیایی
این لعاب مناسب برای لعابکاری بر روی سفال و دیگر اشیا می باشد و با مخلوطی از شیشه قلیایی ، سیلیس خام ، شیشه های خورده و حرارت دیده ، تهیه می شود. ماده قلیایی در این ترکیب را از خاکستر نوعی گیاه به دست می آورند که به گیاه اشنون معروف است. اشنون گیاهی بوته ای است که در شوره زار می روید که از نیم سوز شده گیاه خاکستر تهیه کرده و پس از سرد شدن به رنگ سیاه در می آید. همه این مواد و ترکیب در اثر حرارت و یا مقدار درصد مناسبی با هم ترکیب می شوند و با آب در آسیاب های مخصوصی چرخ شده و به صورت نوعی ماده لزج و بی رنگی در می آیند. این مایع بی رنگ همان لعاب است که در لعابکاری قلیایی از آن استفاده می شود و می توان به رنگ دلخواه نیز آن را مزین کرد.
- لعاب سربی
برای لعابکاری با لعاب سربی ابتدا باید این لعاب را از ترکیب اکسید سرب ، شیشه خورده و سیلیس خام تهیه کرد . درصد به کار رفته در هر کدام از مواد باید به نسبت صحیحی انتخاب شود تا نتیجه کار رضایت بخش باشد . همان طور که مشخص است اکسید سرب در این ترکیب وجه تمایز آن با لعاب قلیایی است . برای تهیه اکسید سرب باید سرب را حرارت داده تا به صورت نرم و قابل انعطافی تبدیل شود . این ماده را با دیگر مواد گفته شده به صورت پودر در آورده و همچون تهیه لعاب قلیایی با آب ترکیب کرده تا به صورت مایعی بی رنگ و چسبناک تبدیل شود . لعاب سربی می تواند با فلزات مختلف تهیه شده و ترکیب رنگی بسیار متنوعی را ایجاد نماید .
روش های لعاب کاری
غوطه ور کردن سفال
به عنوان یکی از آسان ترین شیوه ها برای استفاده از رنگ و لعاب در سفالگری می توان به؛ غوطه ور کردن سفال درون رنگ و لعاب اشاره کرد.
برای انجام این کار باید جسم سفالی مورد نظر را به درون لعاب مایع فرو برده؛ و سپس آن را در محیط مناسبی قرار دهید تا خشک گردد. در این روش بهتر است لعاب مورد استفاده دارای قوام مناسبی باشد تا رنگ و لعاب استفاده شده در آن از کیفیت مناسبی برخوردار باشد. با استفاده از این روش می توانید تمام قسمت های سفال را به خوبی درون لعاب مایع غوطه ور سازید، و به این ترتیب تمام قسمت های مورد نظر را به لعاب آغشته نمایید.
لعاب کاری با استفاده از قلم مو
استفاده از قلم مو برای ایجاد لعاب بر روی سفال سبب ایجاد لایه ای ضخیم تر از لعاب بر روی سفال می گردد. برای استفاده از این روش بهتر است رنگ لعاب را به خوبی ترکیب کرده و به هم بزنید و سپس با استفاده از قلم مو ، لایه مناسبی از رنگ را بر روی سفال قرار دهید و سفال را با استفاده از آن پوشش دهید. در هر مرحله پس از پایان لعاب کاری قلم مو و یا برس را به طور کامل بشویید. بسیاری از افراد ، لعاب های از پیش آماده و یا لعاب های فرموله را در این روش به کار می برند، که استفاده از این نوع لعاب ها سبب ایجاد پوشش بهتر و ضخیم تری در سطح سفال می گردد.
استفاده از اسفنج در لعاب کاری
اسفنج یک ابزار مفید در لعاب کاری به شمار می رود ؛ که برای ایجاد پوششی از لعاب بر روی سفال می توان از اسفنج های آغشته به مایع لعاب استفاده نمود. برای انجام این کار بهتر است یک اسفنج مصنوعی و یا طبیعی با بافت مناسب را برای این کار انتخاب نمود. البته استفاده از اسفنج های زبر و بافت دار نیز می تواند تنوعی در لعاب کاری ایجاد کند؛ زیرا در این صورت بافت اسفنج نیز بر روی سفال باقی می ماند و سبب ایجاد الگوهای بسیار جالب و چشم نوازی در سفال ها می گردد.
اسپری لعاب در سفالگری
با استفاده از یک رنگ پاش می توان مایع لعاب را بر روی سفال اسپری نمود. تفنگ اسپری و رنگ پاش از جمله ابزاری است که در این روش کاربرد بسیار زیادی دارد ، و با استفاده از این ابزار می توان ترکیب رنگ زیبایی را در سفال ایجاد نمود. در صورت استفاده از این روش برای لعاب کاری باید وسیله مورد استفاده شما دارای دهانه مناسبی باشد؛ تا به این ترتیب ذرات لعاب به آسانی و بدون چسبندگی از آن خارج شوند.
نکته: توجه داشته باشید که برای استفاده از اسپری در لعاب کاری باید این کار را در محیطی با تهویه مناسب انجام دهید.
خواص ظروف لعابکاری
ظروف لعابکاری شده علاوه بر زیبایی بیشتر دارای ماندگاری بالا می باشند و امکان نگهداری مواد غذایی را نیز دارند.شاید امروزه بیشتر به منظور جلوه ظاهری و حفظ استحکام از لعاب بر روی اشیاء سفالی استفاده شود .
کاربردهای لعاب :
لعاب نوعی روکش مخصوص سفال، کاشی، و سایر اشیا می باشد که جلوه ظاهری خوبی به آن می بخشد. این لایه بسیار نازک و شیشه ای بوده و زیبایی سفال خام را چند برابر بیشتر می کند. لعاب علاوه بر ظاهر سازی و زیبایی بصری کاربردهای دیگری نیز دارد. لعاب یک لایه شفاف و یا نیمه شفاف نازک است که بر روی لایه های رنگ آمیزی شده می نشیند و استحکام سفال را چند برابر می کند. لعابی که بر روی سفال در کوره پرداخته می شود ظرف را به طرز غیر قابل باوری نفوذ ناپذیر و درخشان می کند.لعاب پس از پخت بر روی کار روان نمی شود و حرکت نمی کند.
هنر مرصع کاری را بشناسید
