معرفی خانه‌های جذاب و تاریخی در شهر تبریز + آدرس دقیق

خانه اردوبادی، موزه اسناد آذربایجان

یکی از بناهای هم‌دوره با عمارت شهرداری تبریز، خانه اردوبادی است که از دوران پهلوی اول به یادگار مانده است. خانه‌ای با معماری متفاوت که در منطقه قدیمی شهر تبریز و در کنار جاذبه‌های معروفی از شهر واقع شده است. خانه اردوبادی تنها خانه‌ای است که برخلاف خانه‌های آن دوره از سنگ و آجر بنا شده و خانه اعیان نشینی به حساب می‌آمد. بررسی‌ها نشان داده که قدمت خانه اردوبادی به سال‌های 1307-1310 برمی‌گردد و اولین مالک آن پزشکی به نام موسی بیگ بوده که بخشی از خانه را به کلینیک خود تبدیل کرده بود. این خانه با شروع جنگ جهانی دوم تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشت؛ خانه اردوبادی در این سال‌ها به کنسولگری عراق در تبریز تبدیل شد و بعد از اشغال روس‌ها تعطیل شد. سال‌ها بعد، این خانه توسط دکتر اردوبادی خریداری و به کلینیک بیماران روانی تبدیل شد. کاربری این خانه در دهه پنجاه به چاپخانه و از دهه هفتاد تا به امروز به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تغییر داده شد.

اهمیت و برجستگی این خانه به سبب معماری و ترکیب هنرمندانه آجر و سنگ‌های ساختمانی مثل سنگ تراکیت در بنای آن است. معماری خانه اردوبادی با تکیه بر معماری‌های ایرانی قدیم ساخته شده، اکثر ویژگی‌هایی که در خانه‌های تاریخی دوره قاجار و صفوی هستند، در خانه اردوبادی نیز دیده می‌شوند. این خانه 3 طبقه که در 1600 مترمربع ساخته شده مثل خانه‌های قدیمی حیاطی مرکزی دارد که همه اتاق‌های ساختمان دید خوبی به آن دارند.

خانه امیرنظام گروسی، موزه قاجار

خانه‌ امیر نظام گروسی یکی از عمارت‌های زیبای به جا مانده از دوران قاجار است. امیر نظام گروسی که یکی از رجال سیاسی و نویسنده‌های دوره‌های قاجار بود، این خانه را در دوران ناصرالدین شاه برای خود بنا کرد. بعد از سقوط سلسله‌ قاجار، دولت پهلوی از این ساختمان به‌عنوان اداره‌ دارایی و اداره‌ فرهنگ استفاده می‌کرد. ساختمان امروزی این بنا تنها بخشی از عمارت است و متاسفانه قسمت‌های دیگر آن تخریب شده است. در سال 1370 سازمان میراث فرهنگی این بنا را خریداری و با پایان یافتن مرمت آن در سال 1385، آن را تبدیل به موزه‌ قاجار کرد. حسن‌علی گروسی مقلب به امیر نظام گروسی، از کردهای شهر بیجار و یکی از سیاستمداران و نویسندگان دوره‌ قاجار است. وی مدتی وزیر فوائد عامه‌ ناصرالدین شاه بود. او اولین کسی بود که ماشین آلات ضرب سکه، تمبر و چاپ آن را به ایران آورد. وی در تاسیس مدرسه‌ مظفریه و رشدیه نیز مشارکت کرده بود. امیر نظام زمانی که پیشکار آذربایجان بود، این عمارت را در تبریز، شهر ولیعهد نشین قاجار، بنا کرد که هنوز هم شکوه و عظمت آن پا بر جا است. بعد از امیر نظام، والیان آذربایجان در این مکان سکونت داشتند.

مساحت کل این عمارت 3000 مترمربع است و ساختمان آن در دو طبقه ساخته شده که زیر بنای آن 1500 مترمربع است. ایوان آن 16 ستون دارد که سرستون‌های آن بسیار زیبا هستند. عمارت دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد و حوض‌ها و باغچه‌هایی که دور آن را فرا گرفته‌اند، زیبایی دو چندانی به این معماری قجری می‌بخشد. در فصل بهار و تابستان زمانی که درختان و گل‌ها شکوفه می‌دهند و حوض‌ها پر از آب است، گویی به بهشتی زمینی پا گذاشته‌اید. پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگی عمارت، پنجره‌ای رو به روزهای گذشته‌ پررونق و باشکوه آن است. گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های داخلی عمارت جلوه‌گر هنر ایرانی است. گچ‌بری‌های نمای بیرونی نیز بسیار چشم‌گیر است. وقتی وارد زیر زمین می‌شویم، حوض‌خانه‌ بزرگی قرار دارد و ستون‌های آن و آجرکاری‌های سقف بر شکوه و اصالت آن می‌افزاید. موزه‌ قاجار تالارهای متعددی دارد که هرکدام قسمتی از تاریخ قاجار را منعکس می‌کنند. طبقه‌ اول شامل 7 تالار به نام‌های تالار سکه، بافته، چینی، آبگینه، فلزات، موسیقی و تالار خاتم است. در زیر زمین عمارت نیز 6 تالار با نام‌های تالار سنگ، اسلحه، رجال و فرامین، معماری و شهرسازی، قفل و تالار فانوس است.

خانه بهنام، دانشکده معماری

خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی بنایی مربوط به سال‌های پایانی دوران زندیان و سال‌های آغازین دوران قاجار است و به‌عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است. اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است که هم‌اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان هستند.

مانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است و شامل یک ساختمان اصلی، به‌عنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک به‌ عنوان ساختمان ییلاقی است. ورودی این ساختمان از کوچه مشیر دفتر و از طریق دالانی در پشت خانه قدکی صورت می‌پذیرفته است. از سردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچه وارد می‌شود. پنجره‌های اروسی آن با شیشه‌های رنگی به شمال و جنوب باز می‌شود. ایوان ستون‌دار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستون‌های ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاق‌های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته‌اند. بیرونی آن شامل طنبی، کله‌ای و اتاق است که در ضلع شمالی حیاط شکل گرفته‌اند. در طنبی ارسی دار آن که درای ایوان ستون‌دار با تزیینات گچی است، نقاشی‌های بسیار زیبایی بر دیواره‌ها و سقف‌ها نقش بسته است. تزیینات و نقاشی‌های موجود در طاقچه‌ها، شومینه طنبی و اتاق‌ها نیز چشمگیر است. در ضلع جنوبی بیرونی نیز فضاهایی شامل تراس تابستانی با ستون‌ها، سرستون‌های گچی مقرنس کاری و نیز فضای ورودی و چند اتاق دیگر دیده می‌شود. زیر اتاق طنبی حوضخانه است.

خانه پروین اعتصامی

خانه‌ای که این شاعر در آن چشم به جهان گشود، در محله ششگلان قرار دارد. مساحت کلی خانه هزار و 300 مترمربع است که از زمان افتتاح تا امروز محل دائمی نمایشگاه‌های اداره کل میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی شده است. کمتر کسی این خانه را می‌شناسد و می‌داند که این مکان، محل تولد بزرگ بانوی شعر ایران بوده است. قدمت این بنا به دوره اول پهلوی می‌رسد و پروین اعتصامی تا سن هفت سالگی در این خانه زندگی کرده است. در بدو ورود به این خانه، باغچه زیبا و حوض وسط خانه نظر شمارا جلب می‌کند، کمی که جلوتر می‌روید با ساختمانی آجری مواجه می‌شوید که مجسمه پروین در حال بالا رفتن از پله را مشاهده می‌کنید.

خانه پدری پروین اعتصامی در تبریز است که مساحت آن به چیزی حدود هزار و 300 مترمربع می‌رسد. مساحت حیاط این خانه به‌تنهایی 920 متر است. این خانه دل‌باز، دوطبقه و یک زیرزمین دارد و یک هشتی ورودی آن به ساختمان است. در داخل ساختمان دو اتاق و یک سالن با دو ورودی شرقی و غربی وجود دارد که زاویه دید خوبی به حیاط دارد. دو بهارخواب و سه اتاق که یکی از آن‌ها به آب‌انبار قدیمی راه دارد و یک تنور پخت نان که طی مرمت از زیرخاک بیرون آمده است، دیگر اجزای تشکیل‌دهنده ساختمان است. در زیرزمین خانه یک حوض‌خانه با سقف کلیل آذری و پنج اتاق گهواره‌ای وجود دارد.

خانه حیدرزاده

خانه حیدر زاده در نقشه دارالسلطنه تبریز (1297 ه.ق) به نام خانه حاج قلی‌خان سرتیپ آورده شده است. غیر از عکس‌های هوایی سال 1335 و 1345، اطلاعات دقیق در نقشه‌های تهیه شده سال 1373 می‌باشد. بد نیست بدانید که خانه حیدرزاده به دلیل دارا بودن ارزش تاریخی و معماری بسیار قابل توجه در سال 1378 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. خانه حیدرزاده در دو طبقه بنا گردیده است. شایان ذکر است که در سال 1380 از سوی طرح پردیسان سازمان میراث فرهنگی کشور تملک و تحت عملیات مرمت و احیاء قرار گرفت.
در بدو ورود به محوطه خانه تاریخی حیدر زاده تبریز، معماری خاص و زیبایی ایوان و پنجره‌های رنگارنگ چشم هر بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند و ناخواسته بیننده را به تحسین این زیبایی وادار می‌کند. تمامی پنجره‌‌ها چوبی و کنده‌کاری شده هستند و در قسمت بالایی، شیشه‌‌های رنگی که به خانه حیدر‌زاده تبریز شادابی و سرزندگی می‌بخشد و خانه‌های شلوغ دوران گذشته را در ذهن بیننده تداعی می‌کند. ستون‌های برافراشته در محوطه بیرونی و داخلی خانه حیدر‌زاده تبریز که ریشه در دل خاک کهن شهر دارد خانه حیدرزاده را در طول سالیان دراز در برابر حوادث روزگار و بالایای طبیعی پا برجا نگه داشته است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد خانه حیدر‌زاده تبریز همان ارسی‌های مشبک و رنگین می‌باشد.

خانه ختایی، خانه هنرمندان تبریز

خانه‌ ختایی‌ از خانه‌های قدیمی دوران قاجار به یادگار مانده است. ختایی‌ها بازرگان بودند و از ثروتمندترین خانواده‌های آن دوران در تبریز محسوب می‌شدند. اهالی خانه با درایت، خود را از آسیب‌های جنگ و انقلاب آذربایجان در امان نگه داشته بودند؛ اما سرانجام در روز اول محرم سال 1330 با وجود اعلام آتش‌بس، روس‌ها به خانه حمله کردند و کسانی را که در زیرزمین مخفی شده بودند، به خاک و خون کشیدند. چندین مدت این خانه به‌ حال خود رها شده بود تا یکی از شهروندان تبریزی آن را خریداری و با کمک سازمان میراث فرهنگی استان اقدام به بازسازی آن کرد. این اثر در تاریخ 14 مرداد 1382 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه با نام خانه هنرمندان تبریز فعالیت می‌کند.

در حوالی خیابان باغشمال تبریز و در کنار خانه یکی دیگر از مبارزان راه آزادی (علی ‌آقا مسیو)، خانه ختایی خودنمایی می‌کند. با گذر از حیاط خانه به فضای داخل خانه می‌رسیم. خانه دو طبقه با سبک معماری قجری، وجود تالارهای بزرگ برای پذیرایی و نشیمن کوچک در میان خانه، صمیمیت و احترام میزبان را نشان می‌دهد. راه پله‌ای که فاصله بین نشیمن به طبقه دوم است، با گچ‌بری‌های قرینه دیده می‌شود. پنجره‌های ارسی با نمای قاجاری، صحنه زیبا و چشم‌نوازی را به بیننده نمایش می‌دهد. نکته جالب وجود زیرزمین خانه است، که دارای چندین اتاق شامل آب انبار، انباری، تنور خانه و دهلیز کوچکی می‌باشد. در داخل دهلیز حوض آبی وجود دارد که نشیمن بانوان خانه محسوب می‌شده است.

خانه ستارخان

خانه ستارخان در زمان انقلاب مشروطه ایران، ستاد سازماندهی و فرماندهی مبارزان آزادی‌خواه و طرفدار مشروطه بود. دلیرمردان تبریز به رهبری ستارخان در این خانه گرد هم می‌آمدند تا در برابر استعمار روس و ظلم و استبداد قاجار مقاومت کنند. پس از شکست مشروطه خواهان در تبریز بیشتر خانه‌های آن‌ها از جمله خانه ستارخان به توپ بسته و تا حد زیادی تخریب شد. خانه ستارخان در زمان پهلوی بازسازی و احیا شد. خانه ستارخان تا سال 1389 کاربری موزه داشت و پس از آن برای چند سال در اختیار کلینیک حقوقی دفتر شمال غرب کمیسیون حقوق بشر اسلامی قرار گرفت. در این مدت، بازدید از خانه امکان‌پذیر نبود. امروزه خانه ستارخان در اختیار میراث فرهنگی تبریز قرار دارد و کتیبه‌ای با‌عنوان «خانه ستارخان، سردار ملی» روی دیوار بیرونی آن نظرها را به خود جلب می‌کند. این بنا به‌عنوان یادبود یک واقعه مهم تاریخی، روزانه میزبان گردشگران و علاقه‌مندان است. خانه ستارخان تبریز در 14 مهر سال 1386 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بنای اولیه خانه ستارخان متعلق به دوره قاجار بوده و از بخش‌های مختلفی چون اندرونی، بیرونی، مطبخ، ستاد فرماندهی، اسلحه خانه، محل استقرار نیروها و اصطبل تشکیل می‌شد. این خانه در سال 1289 هجری شمسی توسط روس‌ها تخریب شد و تنها یک اندرونی از آن باقی ماند. بنای امروزی خانه ستارخان و معماری آن متعلق به دوره پهلوی اول است و قدمت چندانی ندارد؛ اما آنچه آن را ارزشمند می‌کند تاریخ و سابقه حضور سران مقاومت تبریز در این مکان است. خانه امروزی ستارخان بنایی یک‌‌ونیم طبقه با نمای آجری و ساده است که از حیاط با حوض کوچکی در وسط آن، 6 اتاق با پنجره‌های بزرگ چوبی و پرده‌های سفید در اطراف و زیرزمین تشکیل شده است. از ویژگی‌های خاص این ساختمان نسبتا کوچک می‌توان به آجرکاری‌های نمای شمالی بنا اشاره کرد. در قسمتی از حیاط خانه ستارخان پلکانی وجود دارد که به زیرزمین می‌رسد. این پله‌ها به دالانی 300 متری ختم می‌شوند که عرض کم و سقفی کوتاه و آجری با معماری ضربی دارد. این دالان در زمان مقاومت 11 ماهه ستارخان و همراهان او در برابر تجاوز روس‌ها و ارتش قاجار، برای عبور اسب‌ها و انتقال آن‌ها به میدان چایی استفاده می‌شد.

خانه سرخه‌ای، خانه میرزا مهدی خان فراش‌باشی

خانه‌ سرخه‌ای از خانه‌های دوران قاجار و دیدنی‌های تبریز در محله‌ سرخاب به ‌شمار می‌رود و مالک آن میرزا مهدی فراشباشی، داماد مظفرالدین شاه بوده است. با عمارتی دو طبقه، این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد. هشتی بنا در ضلع جنوبی قرار گرفته است و اگر بخواهید وارد بخش اندرونی شوید، تنها راه موجود از طریق حیاط بیرونی است. قسمت اصلی عمارت شامل طنبی وسیعی به ابعاد 5.9 متر در 5 متر می‌شود که پنجره‌های آن مشرف به ایوان، حیاط و باغچه‌ی ضلع جنوبی است. ایوان‌ها ستون‌دار هستند و دسترسی آن‌ها به یکدیگر از دو طرف طنبی است. زیرزمین خانه حوض‌خانه‌ بزرگی را در خود دارد که از زیباترین بخش‌های بنا محسوب می‌شود. حمام میرزا مهدی نیز در ضلع شمالی بنا ساخته شده است که متاسفانه بعدها این حمام‌ها تفکیک و به افراد دیگری واگذار شد. از مهم‌ترین ویژگی‌های خانه، می‌توان به گچ‌بری‌های متنوع داخل و خارج بنا، تزئینات چوبی و آیینه کاری‌های سقف اشاره کرد. خانه‌ سرخه‌ای در 19 مرداد ماه 1379 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و سازمان میراث فرهنگی استان هم‌اکنون در حال مرمت و بازسازی این خانه است.

خانه سلطان‌القرائی

خانه سلطان‌القرایی یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است و مالک آن، حاج میرزا جعفر سلطان القرایی، یکی از مفاخر ایران به‌ شمار می‌رود. او در شناخت نسخه‌های خطی بسیار تبحر داشت و در سفرهای تجاری خود به خارج از کشور، نسخه‌های ارزشمندی را به ایران آورد. این نسخه‌ها در اواخر عمر وی به کتابخانه‌ مجلس واگذار شدند. با 300 متر مربع مساحت، این خانه یک اعیانی 280 متر مربعی دارد که در دو طبقه همراه با زیرزمین ساخته شده است. در طبقه‌ی اول دو اتاق، یک سرسرای ورودی و یک طاق با پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگارنگ دیده می‌شود که نشان‌دهنده قدمت و تعلق آن به دوران قاجار است. سقف طبقه‌ اول را با تیرهای چوبی ساخته‌اند و سقف زیرزمین طاقی‌شکل است. نمای خانه نیز آجری است و قاب‌بندی‌های زیبای گچی دارد. این خانه توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شده است و در سال 1386 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه سلماسی، موزه سنجش

این خانه جزو خانه‌های قدیمی و با ارزش تبریز است که قدمتش به اواسط دوره قاجار برمی‌گردد. این خانه در واقع منزل شخصی آقای سلماسی تاجر مواد غذایی بوده است که در سال 1253 هجری شمسی بنا شده و در سال 1374 میراث فرهنگی این خانه را از خانواده سلماسی خریده است. سپس مرمت و بازسازی لازم را انجام داده اند تا اینکه در سال 1381 به‌عنوان موزه سنجش به بهره‌ برداری رسیده است. در واقع به صراحت می‌توان گفت این موزه تنها موزه تخصصی سنجش در ایران است که ابزار و ادوات سنجش و اندازه‌‌گیری در آن نگهداری می‌شود.
تالارهای طبقه همکف شامل ابزارآلات زمان‌سنج است، مانند اسطرلاب‌های مسطح و کره‌ نجومی برنجی که مربوط به دوره قاجار هستند. این اشیا در حل مساله‌های نجومی کاربرد داشته‌اند، مانند محاسبات تقویم، تشخیص سال، تعیین فاصله بین زمین و خورشید و سیارات، تعیین خسوف و کسوف در سال، تعیین روزهای آفتابی و بارانی در طول یک هفته و ماه، تعیین اوقات شرعی، همچنین قطب‌نما و بادنما و قبله‌نما و دو نمونه تقویم نجومی نیز در این بخش قرار دارند. در تالار دوم تلسکوپ خواهید دید که برای رصدکردن اجرام آسمانی کاربرد داشته و ساخت کشور فرانسه است. دانشمندان علم نجوم با استفاده از این ابزارها اجرام آسمانی و ستاره‌ها و سیاره‌ها را رصد می‌کردند. همچنین در خانه پاییزی سه تالار مخصوص ساعت‌ها خواهید دید. این ساعت‌ها ساخت کشور آلمان و فرانسه و سوییس هستند و جنسشان از مفرغ با روکش طلا یا چوبی و سنگی با میناکاری و سرامیک هستند، شامل ساعت‌های جیبی، رومیزی، ایستاده و دیواری هستند که اکثرشان 100 تا 400 سال قدمت دارند.

خانه‌ صرافلار، موزه سفال

خانه‌ صرافلار با قدمتی که به دوره قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی می‌رسد، از خانه‌های تاریخی و مکان‌های دیدنی تبریز به‌ شمار می‌رود. این عمارت شامل زیرزمین و طبقه‌ی فوقانی می‌شود و ایوان آن با ستون‌های گچ‌کاری‌شده‌ زیبا، یادآور سبک خاص دوران قاجار است. در وسط حیاط، حوضی بزرگ وجود دارد که باغچه‌های دو طرف آن به زیبایی و سرسبزی عمارت افزوده‌اند. طبقه‌ همکف سازه‌ قابی دارد و سقف زیرزمین به‌شکل طاق و گنبدی است. در زیرزمین مانند دیگر خانه‌های قاجار حوض‌خانه‌‌ای جای گرفته است و دو اتاق جانبی، یک اتاق مستطیلی و یک راهرو نیز وجود دارد. سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی اقدام به خرید این خانه کرد و پس از مرمت و بازسازی بنا، در سال 1374 از این عمارت به‌عنوان خانه و موزه سفال تبریز بهره‌برداری شد. خانه‌ی صرافلار در 17 اسفند سال 1381 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه حاج رضا صادری، خانه معبودی

خانه‌ معبودی از خانه‌های تاریخی قاجار و دیدنی‌های تبریز در میدان منجم است. این خانه ابتدا متعلق به احمد جوان بود و در سال 1320 رضا صادری که از تاجران فرش تبریز بود، صاحب خانه شد. او از خانه به‌خوبی نگهداری کرد و تا قبل از مرگش خانه همان حالت اولیه‌ خود را داشت. مساحت خانه 950 متر مربع بود و زیرزمین و دالان تنگی دو خانه را به این خانه وصل می‌کردند که مساحت هر یک از آن‌ها 200 متر مربع بود و به‌عنوان حیاط خلوت مورد استفاده قرار می‌گرفتند. رضا صادری این خانه را تبدیل به حسینیه کرد. خانه‌ صادری دو در داشت که یکی به کوچه‌ «چوستدوزان» و دیگری به «دربند قالیچیلر» باز می‌شد. چند سال پس از مرگ رضا صادری، در سال 1366 مهدی معبودی این خانه را خرید. خانه‌ معبودی در 14 مرداد سال 1382 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه حاج ارفع الملک جلیلی

خانه‌ ارفع الملک جلیلی با قدمتی که به دوره پهلوی اول می‌رسد، از خانه‌های تاریخی و دیدنی‌های تبریز به ‌شمار می‌رود. حاج حسینقلی، معروف به ارفع الملک جلیلی، در اواخر دهه 1290 شمسی و نیمه دوم دهه 1310 شمسی، به دلیل درستکاری، کاردانی و مدیریت درست، شهرت داشت و مسئولان ارشد کشوری و ایالتی در مواقع سخت و بحرانی دست به دامن او می‌شدند. سنگ‌کاری‌های این خانه در تبریز بی‌نظیر است و اگر گذرتان به خیابان شهید بهشتی تبریز افتاد، می‌توانید این خانه را از بیرون تماشا کنید؛ چون با گذشت چندین سال، همچنان صلابت و زیبایی خود را حفظ کرده است. سردر خانه‌ ارفع الملک جلیلی در 7 مهر ماه 1381 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه استاد شهریار

خانه استاد شهریار سومین منزلگاه استاد شهریار، شاعر معاصر ایران بوده که در سال 1347 توسط ایشان خریداری شده و در بیست سال پایانی عمر استاد میزبان و محل تراوشات ذهنی ایشان بوده است. در سال 1367، پس از درگذشت استاد منزل مسکونی وی از سوی شهرداری تبریز خریداری و با توافق خانواده استاد و همکاری آن‌ها در اهدای وسایل وی به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این موزه از آن دوران تا به امروز زیر نظر این نهاد اداره می‌شود. پس از افتتاح موزه در سال 1370، در فراخوانی از مردم دعوت شد تا اسنادی را که از این شاعر گرانقدر در اختیار دارند، در اختیار موزه قرار دهند و در نتیجه این اقدام، مردم کلیه اسناد و مدارک مربوط را به موزه سپردند و حتی بسیاری از شاعران آذربایجان وسایلی با ارزش مانند کمانچه‌ای از کشور آذربایجان، بشقاب قدیمی شاعر زنجانی را به موزه اهدا کردند. قدمت این خانه به سال‌های دهه 1330 باز می‌گردد و دارای زیربنایی در حدود 250 مترمربع و مساحتی بالغ بر 241 و شامل دو طبقه (فوقانی و زیرزمین) با مصالح جدید است. خانه استاد شهریار در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه مشروطه

نخستین مالک این خانه‌ تاریخی که در سال 1247 به دست حاج ولی معمار ساخته شد، حاج مهدی کوزه‌کنانی معروف به ابوالمله یکی از بازرگان خوشنام و طرفداران آزادی بود. پس از آن که محمدعلی شاه مجلس را به توپ بست، در سال 1287 حاج مهدی کوزه‌کنانی برای پ‍شتیبانی از مشروطه‌خواهان این خانه را در اختیار آن‌ها قرار داد و این خانه محل تجمع برجسته‌ترین چهره‌های مشروطه در آذربایجان شد که از جمله آن‌ها می‌توان به ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقافرشی و البته خود حاج مهدی کوزه‌کنانی اشاره کرد.

موزه مشروطه نیز در سال 1375 و در پی تغییرات در تالار و اتاق‌ها و به نمایش درآمدن اسنادی از انقلاب مشروطه تاسیس شد. پس از جنگ جهانی دوم و اشغال آذربایجان توسط شوروی نیز به محلی برای اجلاس سران فرقه دموکرات آذربایجان تبدیل شد. این بنای زیبا در حدود 1300 مترمربع مساحت دارد و در دو طبقه از سنگ و آجر و خشت ساخته شده است. معمار این بنا که حاج ولی معمار است، پس از سال‌ها زندگی در روسیه در سال 1247 به ایران آمد و این بنای زیبا را به سبک معماری زمان قاجاریه بنا نهاد. یکی از قشنگ‌ترین قسمت‌های خانه، سرسرا و اتاقی رو به حیاط است که در طبقه‌ی دوم قرار دارد و در و پنجره‌های مشبک آن با شیشه‌های رنگی مزین شده‌اند. نورگیر سرسرا نیز روی چهار ستون با سرستون‌هایی با گچ‌بری قرار دارد و درون آن با آینه و شیشه‌های رنگی تزیین شده است. از ویژگی‌های معماری قاجاری که در این بنا هم دیده می‌شود، می‌توان به تزیینات بی‌نظیر، نورگیرها و چشم‌اندازهایی موسوم به کلاه‌فرنگی، ستون‌ها و سرستون‌های دارای گچ‌بری، درهای منبت‌کاری شده و پنجره‌های ارسی اشاره نمود که هرکدام ذوق و هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

خانه حریری

خانه حریری تبریز یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری است که در خیابان تربیت تبریز قرار گرفته است. خانه حریری متعلق به یکی از تاجران معروف تبریز به نام محمد آقا حریری بود وی از اعضای خاندان حریری محسوب می‌شد که در اوایل حکومت قاجار برای خودشان اسم و رسمی داشتند. تاریخ ایران از نقش وی در انقلاب مشروطه و نهضت شیخ محمد خیابانی نوشته است. خانه حریری آینه‌ تمام‌نمای هنر دیوارنگاری قجری است و در اوایل حکومت آن‌ها ساخته شده است. این بنا شامل یک حیاط اندرونی، یک حیاط بیرونی و دو بلوک خانه می‌شود. خانه‌ها رو به قبله هستند و نمای بیرونی ساختمان با دیوارنگاری‌هایی آراسته شده است که از موضوعات اساطیری کهن همچون داستان یوسف و زلیخا و دیگر داستان‌های تاریخی الهام گرفته شده‌اند. خانه‌ حریری که از جاهای دیدنی تبریز است که در 27 دی ماه 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه کلانتر

میرزا ابراهیم خان باغمیشه‌ای ملقب به شرف‌الدوله و مشهور به کلانتر یکی از سرشناس‌ترین افراد در شهر تبریز بود. خانه کلانتری که در باغی به همین نام قرار گرفته، ملک شخصی ایشان بوده و امروزه به مکانی برای بازدید گردشگران تبدیل شده است. قدمت این خانه به دوران قاجار باز می‌گردد و معماری آن با الهام از سبک معماری قفقازی است. البته بسیاری از فاکتورهای معماری قاجار نیز در ساخت خانه رعایت شده؛ برای مثال پلان خانه به صورت کاملاً قرینه بوده و هنر متقارن‌سازی به خوبی در همه جای این عمارت دیده می‌شود. سرستون‌های گچی، طلق رومی بالای ستون‌ها، قاب‌بندی‌های آجری، گچ‌بری‌های برجسته و کاشی‌کاری هفت رنگ از دیگر جذابیت‌های ساخت این بنا بوده که هنر و دقت معماران ایرانی را به رخ می‌کشاند. اما متأسفانه این خانه به مرور زمان تخریب شده و چیزی به جز یک خرابه از آن باقی‌نمانده است.