مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی استانبول کجاست؟

مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی استانبول یکی از مهمترین مراکز تاریخی ترکیه و یکی از مهمترین مناظر شهری با شش مناره ی باشکوه است. این مسجد با قدمت طولانی و با گنجینه های تاریخی خود، یکی از جاذبه های معماری و مذهبی مشهور استانبول محسوب می شود که البته همچنان به فعالیت خود به عنوان یک مسجد ادامه می دهد.

تاریخچه مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی استانبول

این مسجد طی سالهای ۱۶۰۹ تا ۱۶۱۹ به دستور سلطان احمد اول بنا شد و به همین دلیل پس از مرگ وی مسجد را مسجد سلطان احمد نامیدند. وی در همین مسجد دفن شده است. این مسجد در قدیمی ترین بخش استانبول واقع شده که این منطقه در قبل از سالهای ۱۴۵۳ (میلادی) مرکز قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری بیزانس، محسوب می شده است. این مسجد در نزدیکی هیپودروم قسطنطنیه واقع شده است و تا کلیسای بزرگ مسیحیان با نام ایا صوفیا فاصله اندکی دارد.

این مسجد در چند قدمی سرای توپقاپی قرار دارد، کاخی که محل اقامت پادشاهان عثمانی تا سال ۱۸۳۵ بود و فقط تا ساحل بسفور چند دقیقه ای فاصله دارد. اگر از دریا به مسجد نگاه کنید، گنبد ها و مناره های مسجد در بخش قدیمی شهر برجسته هستند و هدف سازندگان هم ایجاد چنین چشم انداز زیبایی بوده است.

این مسجد به عمد در مقابل عمارت ایا صوفیا ساخته شده تا نشان دهد که معماران عثمانی و مسلمان می توانند رقبای سرسختی برای اجداد مسیحی خود باشند. با این وجود، معمار نتوانسته گنبد هایی بزرگتر از گنبد عمارت ایا صوفیا بسازد و به همین دلیل تلاش کرده با تنظیم دقیق موقعیت گنبد ها، شبه گنبد ها و مناره ها جلوه ای زیبا را پدیدآورد. علی رغم تلاش معمار، ابعاد ساختمان کوچکتر از ابعاد عمارت ایا صوفیا است که این مسئله سلطان احمد را بسیار خشمگین کرد؛ بنابراین دو عمارت آثار تاریخی و معماری بسیار ارزنده ای هستند که جلوه ای منحصربه فرد را به این بخش از شهر می دهند.

در غرب این مسجد را با نام مسجد کبود می شناسند چرا که در نقاشی های طرح داخلی از رنگ آبی استفاده زیادی شده است. با این وجود، این نقاشی داخل مسجد بخشی از دکور داخلی اصلی نبوده و امروزه آن را از دکور داخلی حذف کرده اند؛ بنابراین دکور داخلی مسجد دیگر منحصراً آبی رنگ نیست.

سده فار محمد آقا، معمار سلطان احمد دستور داشت تا در ساخت زیباترین و مجلل ترین مکان عبادت مسلمانان در جهان از هیچ تلاشی فروگذار نکند. ساختار اصلی مسجد تقریباً شبیه مکعب است که طول و عرض آن ۵۳ و ۵۱ است. جهت گیری مسجد به گونه ای است که وقتی مسلمانان نماز به پا می کنند، رو به سمت مکه داشته باشند و «محراب» در روبرویشان قرار داشته باشد.

چرا موقعیت مکانیِ مسجد سلطان احمد نمادین است؟

حتی زمینی که مسجد سلطان احمد روی آن ایستاده، بذرهای سیاسیِ فراوانی در دلش دارد. سلاطین عثمانی معمولا عادت داشتند که مساجدشان را در مناطقی دور از مرکز شهر بسازند تا مانع رشدِ شهری نشوند و همچنین از جغرافیای استانبول که تپه های زیادی دارد، نهایت استفاده را بکنند.

اما مسجد سلطان احمد در بین دو بنای مهم ساخته شده است: ایاصوفیه در یک طرف و قصر توپکاپی در طرف دیگر. البته قضیه این جا تمام نمی شود. برای اینکه مسجد سلطان احمد در این مکان ساخته شود، چند قصر عثمانیِ دیگر هم باید خراب می شد. البته بهتر است این نکته را هم بدانید که ساختن مسجدهای بزرگ و مجلل برای تقویت عقاید مردم بخشی از سنت امپریالیستی بود و نشان می داد که مردم، حاکمیِ متدین و خیرخواه دارند.

یک داستان دیگری هم پشت کشمکش های مسجد سلطان احمد وجود دارد. زمانی در ترکیه، تقابل شدیدی بین مسلمانان و مسیحی ها وجود داشت و ایاصوفیه به نوعی نماد قدرت و استحکام مسیحی های برگشته بود. حالا قرار دادن مسجدی به بزرگی مسجد سلطان احمد در مقابل این ساختمان قطعا پیامی برای خیلی ها داشت.

نمای بیرونی مسجد سلطان احمد هم کمی با بقیه مساجد آن زمان فرق دارد. مثلا در آن زمان، نمای بیرون مسجدها معمولا یک دست بود، اما مسجد سلطان احمد با ۲۶۰ عدد پنجره، هم نمای متنوعی دارد و هم از نظر نورگیری، وضعیت خیلی خوبی دارد.

داستان مناره های مسجد سلطان احمد

مساجد در آن زمان معمولا چهار مناره داشتند؛ اما اگر دقت کنید، می بینید که مسجد سلطان احمد شش مناره دارد، چهار مناره در چهار گوشه مسجد و دو مناره در کنار آن. حرف های زیاد و گاها متناقضی در این مورد شنیده می شود، اما داستانی که اکثریت قبولش دارند این است:

می گویند که سلطان احمد وقتی دستور ساخت این مسجد را داد، گفت که باید altın minare داشته باشد. کلمه altın در ترکی استانبولی یعنی «طلا» یا «طلایی». اما طرف مقابلش آن را به شکل altı minaret شنیده. کلمه altı هم در ترکی استانبولی به معنی «شش» می دهد. کلمه minare هم مشخص است که معنی «مناره» می دهد.در حقیقت این ماجرا در اثر یک سوتفاهم پیش آمده چون سلطان احمد «مناره طلایی» می خواست، نه «شش مناره».داستان مناره ها به ترکیه و سلطان احمد ختم نشد، چون در آن زمان، تنها مسجدی که شش مناره داشت، مسجد الحرام در مکه بود و این قضیه برای آن ها قابل قبول نبود. به همین دلیل شیخ مکه هم دستور داد که مناره هفتم به مسجد اضافه شود تا مبادا کسی پیشی بگیرد.

مسجد سلطان احمد، یادگاری از دوران عجیب

اگر آن بخش از مطلب که در مورد بارِ سیاسی معماری و موقعیت مکانی مسجد بود را خوانده باشید، تا الان متوجه شده اید که چرا این مسجد چنین نقش پررنگی در تاریخ ترکیه داشته است. اما باز هم هست!

هر زمان اسم دولت عثمانی در تاریخ می آید، معمولا تصویری از پیروزی، عظمت و قدرت در ذهن شنونده نقش می بندد (و درست هم است). اما نمی توان گفت که دولت عثمانی همیشه و همه زمان در حال پیشرفت و کشورگشایی بوده؛ دوره های تاریک و افول بین دولت ها فرق نمی گذارند و دیر یا زود، فرا می رسند. دولت عثمانی هم از قاعده مستثنی نبود.

اتفاقا به طرز جالبی، همین مسجد سلطان احمد که برای خودش شاهکاری است، حاصل چنین دوره ای از دولت عثمانی ست؛ دوره ای که قدرت و ابهت عثمانی ها نسبت به قبل کمتر شده است.

در گذشته، مسجدها معمولا در زمان صلح و پیشرفت ساخته می شدند تا نمادی از رفاه و قدرت سیاسی-مذهبی آن کشور باشند، اما مسجد سلطان احمد در دوران نزول ساخته شد.

زمانی که سلطان احمد تاج بر سر گذاشت، انتظار بالایی از او وجود داشت و خیلی ها فکر می کردند که طبق رسم حکام عثمانی، او هم قرار است گوشه دیگری از دنیا را از آنِ عثمانی ها کند، ولی اینطور نشد. حتی راستش را بخواهید، از سلطان احمد این روزها به عنوان شاهی نسبتا ضعیف و بی کفایت یاد می شود (البته عمر کوتاهِ پادشاهی او در این مساله را نباید از یاد برد).با وجود مشکلات و بی کفایتی های زیاد در زمان حکومت سلطان احمد، اسم و یادگاریِ او جایگاه خیلی محکمی نه تنها در ترکیه، بلکه در کل دنیا به دست آورده اند.

معماری مسجد سلطان احمد

چنانچه گفته شد آبی خطاب شدن این مسجد به دلیل کاشی های آبی رنگ بنای داخلی آن است. بناهایی که بسیاری از آنها اکنون برای بازدید کنندگان آماده نیست و بناهای بالایی مسجد می باشند.گنبدهای مسجد با یک شیب مناسب و چشم نواز به سمت پایین منتهی می شوند ولی نکته اینجاست که علی رغم نام مسجد آبی که به آن نهاده اند، بنای بیرون مسجد سلطان احمد به رنگ آبی دیده نمی شود.

درون مسجد یک سقف بلند وجود دارد که برای مزین کردن آن برابر با 20 هزار کاشی آبی استفاده شده است. کاشی هایی با طرح گل، درخت و نقش هایی متعلق به آن دوره که از کاشی های بسیار خوب ایرانی هستند. علاوه بر این کاشی کاری های زیبا درون مسجد با چهلچراغ ، 260 پنجره ( که برخی از آنها امروزه بسته شده اند) و شیشه های رنگی نیز مزین شده که شیشه های رنگی در طول زمان از بین رفته و امروزه اثری از آن شیشه های رنگی اولیه وجود ندارد.بنای داخلی مسجد را یکی از خطاطان معروف زمان با آیات قرآن کریم خطاطی نمود.

مسجد آبی علاوه بر گنبد اصلی دارای 8 گنبد فرعی نیز می باشد.آنچه که سلطان احمد به معمار بنا دستور می دهد به جای گذاشتنِ اثری عاری از هرگونه خطا و در اوج شکوهمندی و زیبایی برای عبادت بوده است. که در نتیجه مسجد سلطان احمد با شکلی مکعب گونه و در اوج زیبایی و عظمت ایجاد شد.

از مکان های چشم نواز مسجد محراب آن است که با سنگ مرمر ساخته شده و پیرامون آن را پنجره های بسیار ساخته اند. محراب با دیوارهایی پوشیده شده با کاشی سرامیکی بنا شد و در کنار محراب منبری قدمت دار و زیبا قرار گرفته است.

یک نکته برای این مسجد وصف شده که این چنین می باشد: اگر فردی به منظور عبادت و پرستش به این مسجد نیاید می بایست از بخش شمالی وارد مسجد شود در حالیکه ورودی اصلی آن که بخش غربی است معماری منحصربه فرد و جلوه ای ویژه دارد، و این را نوعی احترام به مسجد بیان کرده اند.

همچنین از دیگر نکات احترام به مسجد آبی وجود زنجیرهای بزرگی در بخش ورودی آن است که به جهت احترام به مسجد منجر به تعظیم کردن افراد شود.همچنین صدا به نحوی در مکان پخش می شود که حتی در شلوغ ترین حالت هم افراد قادر به شنیدن صدای سخنران هستند.

آشنایی با بخش های مسجد سلطان احمد استانبول

مسجد سلطان احمد از بخش های مختلفی تشکیل شده است که از جمله آنها می توان به بنای ورودی مسجد، حیاط مسجد، شبستان، مدرسه سلطان احمد، آرامگاه، عمارت مخصوص پادشاه و وضوخانه اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر شما عزیزان، در ادامه مهمترین قسمت های مسجد آبی استانبول را معرفی خواهیم کرد:

ورودی های مسجد آبی استانبول

مسجد سلطان احمد استانبول ورودی های زیادی دارد. سه ورودی مجموعه در ضلع شمال غربی و در میدان سلطان احمد (میدان اسب دوانی) قرار دارند. در این بین ورودی اصلی مسجد به دلیل داشتن سازه ای بلند و طاق دار و یک گنبد کوچک و زیبا، جلب توجه می کند. لازم است بدانید که اجازه ورود به غیرمسلمانان از این ورودی داده نمی شود. در حقیقت در راستای نگه داشتن حرمت مسجد، افرادی که به قصد عبادت نیامده اند، باید از ورودی سمت راست میدان اسب دوانی وارد شوند. از این دروازه زنجیرهایی نمادین آویزان شده است تا همه، حتی سلطان سوار بر اسب، هنگام ورود تعظیم کنند. داخل شدن از این ورودی، بهترین روش برای دیدن مسجد آبی است. توجه کنید که برای ورود به مسجد حتما باید درون صف هایی بایستید. به علاوه مسجد سلطان احمد سه ورودی دیگر در بخش شمال شرقی دارد که در واقع ورودی مربوط به مدرسه، مقبره سلطان احمد و دانشگاه دارالفنون هستند. البته پس از وقوع آتش سوزی در دانشگاه دارالفنون و تخریب این بنا، ورودی سوم مسجد به یک باغ زیبا راه پیدا می کند.

حیاط مسجد آبی استانبول

حیاط مسجد اولین بخشی است که پس از عبور از ورودی اصلی مسجد آبی با آن روبرو خواهید شد. هنگامی که وارد حیاط گسترده مسجد می شوید در دو سوی حیاط وضوخانه هایی جهت رفاه حال نمازگزاران وجود دارد، البته در اطراف حیاط رواق هایی هم شکل با گنبدهای زیبا و 26 ستون ساخته شده که به هم می رسند و در آنها شیرهای آبی جهت وضو گرفتن تعبیه شده است. در گوشه ای از حیاط هم مرکزی جهت ارائه اطلاعاتی پیرامون این مسجد زیبا و دین مبین اسلام وجود دارد که گردشگران در صورت تمایل می توانند از آن بهره ببرند. دیدنی ترین بخش حیاط یک آبخوری شش ضلعی و مسقف است که دقیقا در وسط حیاط قرار گرفته است. این آبخوری شش ستون مرمرین و زیبا دارد و یک گنبد ساده و کوچک روی آن قرار گرفته است. البته این آبخوری در گذشته یک سقف گنبدی زیبا با طاقی حکاکی شده داشت ولی امروزه اثری از آن دیده نمی شود.

قصر سلطان احمد در مسجد آبی

یکی از بخش های مسجد آبی که در زمان ساختش اهمیت زیادی داشت، عمارت سلطان احمد بود. این عمارت مخصوص استراحت و عبادت سلطان ساخته شد. سلطان احمد 10 روز آخر ماه رمضان را در این عمارت به دعا و عبادت مشغول می شد و تا روز عید فطر در این عمارت باقی می ماند. عمارت سلطان احمد در گوشه جنوب شرقی مسجد قرار دارد و علاوه بر ورودی از حیاط مسجد، یک ورودی مخصوص هم دارد که مستقیم به بیرون وصل می شود. این دروازه مخصوص سلطان بود تا با اسبش از سطح شیبدار آن بدون هیچ زحمتی وارد مسجد شود. معماری عمارت سلطان احمد در مسجد آبی هم در نوع خود شگفت انگیز است. این عمارت باشکوه به بهترین شکل ساخته و با نفیس ترین کاشی ها تزیین شده است. در این عمارت یک طاق سرپوشیده و دو اتاق استراحت کوچک به چشم می خورد و در طبقه بالای آن، لژ سلطان قرار دارد. همچنین 10 ستون مرمرین و زیبا، محرابی که آیات قرآن روی آن طلاکاری شده و کاشی هایی از جنس طلا از دیگر بخش های دیدنی این عمارت هستند.

شبستان مسجد آبی استانبول

شبستان مسجد آبی استانبول مهمترین بخش این مسجد است و معماری زیبای آن گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند. این شبستان دقیقا زیر گنبد بزرگ و اصلی مسجد قرار دارد و با فرش های جذاب، پنجره های سنگی، ستون های باشکوه و کاشی های سنتی بسیار زیبا جلوه می کند. این سالن در واقع قلب مجموعه است که تمام ورودی ها و مسیرهای مسجد سلطان احمد به آن می رسند. در ادامه شما را با بخش های دیدنی شبستان مسجد آبی استانبول آشنا می کنیم:

شیشه های رنگی مسجد سلطان احمد

در بالای صحن مسجد 260 پنجره زیبا و رنگی به چشم می خورد. در زمان ساخت مسجد، از شیشه های رنگی و مشبک برای این پنجره ها استفاده شده بود که هدیه ای از دولت ونیز به سلطان احمد اول بودند. اما با گذشت چند قرن شیشه های اولیه به مرور از بین رفته و جای خود را به شیشه های جدید دادند که شاید از نظر ظاهری همچنان جذاب باشند، اما کیفیت و مرغوبیت شیشه های اولیه را ندارند. این پنجره های متعدد باعث می شوند تا نور آفتاب به خوبی داخل شبستان منعکس شده و نور سالن تامین شود. گنبد اصلی مسجد 28 پنجره و هر یک از 4 گنبد کوچکتر 14 پنجره دارند که البته همه ی این پنجره ها باز نیستند.

محراب مسجد سلطان احمد

محراب مسجد سلطان احمد، قطعا یکی از زیباترین عناصر داخلی شبستان مسجد است. این محراب دیدنی از سنگ مرمر ساخته شده و 2 ردیف کتیبه به همراه طاقچه هایی پی در پی و آبشاری در بالای آن قرار گرفته است. دیوارهای محراب از جنس سنگ سرامیک است و سمت راست آن نیز منبر زیبای مسجد آبی قرار دارد که امام جماعت در روزهای جمعه و یا روزهای تعطیل بالای آن رفته و خطبه می خواند. محراب مسجد به گونه ای طراحی شده است که حتی در شلوغ ترین زمان هم تمام نمازگزاران داخل شبستان می توانند امام جماعت را ببینند و صدایش بشنوند.

لوسترهای مسجد سلطان احمد

اگر به سقف مسجد آبی استانبول توجه کنید، علاوه بر شیشه های رنگی و کاشی های آبی رنگ، لوسترهای شمعدانی و بزرگ مسجد نیز توجه شما را جلب خواهد کرد. این لوسترهای بزرگ و باشکوه نور مسجد در زمان غروب آفتاب را تامین می کنند و شکوه بیشتری به شبستان می بخشند. البته در گذشته این لوسترها با جواهرات و نگین های ارزشمندی تزئین شده بودند که متاسفانه امروزه اثری از آنها نیست! جالب است این نکته را بدانید که بر روی لوسترهای مسجد آبی، تخم های شترمرغ قرار می دادند. این کار باعث می شد تا عنکبوت ها از لوستر دور شده و از ایجاد تار عنکبوت در مسجد جلوگیری شود.

خوشنویسی های مسجد سلطان احمد

خوشنویسی های داخل شبستان یکی از بخش های دیدنی مسجد سلطان احمد استانبول است. این خوشنویسی ها در واقع آیاتی از قرآن و اسامی پادشاهان عثمانی است که در نقاط مختلف مسجد و در قالب لوح هایی روی دیوارها، روی کاشی ها و حاشیه پنجره های قدی به چشم می خورد. این خطوط زیبا توسط خوشنویسان بزرگ قرن هفدهم و به طور مشخص سید قاسم غباری نوشته شده است. البته این خوشنویسی ها بارها و بارها بازسازی شده اند.

کاشی کاری های مسجد سلطان احمد

اگر به بخش های بالایی مسجد بنگرید، نقاشی هایی زیبا از اشکال هندسی و مدالیون هایی به رنگ قرمز و آبی روشن خواهید دید. البته این نقوش اصیل نیستند و در مرمت های صورت گرفته به مسجد آبی اضافه شده اند. اما از میانه سازه، کاشی های قدیمی و اصیل مسجد به چشم می خورد که زیبای آن چشم ها را خیره می کند. در این بخش بیش از بیست هزار کاشی و سرامیک دست ساز با بیش از پنجاه طرح مختلف گل لاله، درخت سرو و دیگر الگوهای مرسوم استفاده شده است که همگی نماد های بهشت هستند. کاشی هایی که در ایزنیک (Iznik)، منطقه ای در زمان امپراتوری عثمانی که به دلیل تولید کاشی های سرامیکی مشهور بود، ساخته شده بودند. این کاشی ها را سید قاسم غباری (ماهرترین خطاط عصر عثمانی) با آیه هایی از قرآن تزئین کرده است. وجود همین کاشی های زیبا سبب شده است که طیفی زیبا و مسحور کننده از رنگ های آبی، سبز و فیروزه ای ایجاد شده و به همین جهت به این مسجد، مسجد آبی بگویند.

آدرس مسجد سلطان احمد و زمان بازدید از آن

نکته ای که باید برای بازدید از مسجد سلطان احمد در نظر بگیرید، باز نبودن مسجد برای بازدید در زمان اقامه نماز و همچنین مراسم های مذهبی می باشد.

نکات:

• خانم ها به هنگام بازدید از مسجد باید پوشش خاص خود را داشته باشند و موها و دست هایشان را بپوشانند.
• هنگام ورود به مسجد می بایست کفش های خود را درآورید.
• در داخل مسجد نباید با صدای بلند صحبت کنید.
• استفاده از فلش دوربین ممنوع می باشد.

آدرس مسجد سلطان احمد: استانبول – منطقه فاتح – محله سلطان احمد – خیابان ات میدانی – مسجد سلطان احمد

ساعات بازدید از مسجد سلطان احمد: این مسجد از اذان صبح تا مغرب به جز زمان برگزاری نماز برای بازدید آماده است.برای بازدید از مسجد سلطان احمد لازم نیست هزینه ای پرداخت شود.

آشنایی با مسجد «پادشاهی» در پاکستان