با استناد به برخی منابع، صنعت مد و پوشاک دومین صنعت آلوده کننده محیط زیست است. بیش از ۸۰۰۰ ماده شیمیایی مضر در این صنعت کاربرد دارند که مقصد نهایی تمام آن ها جایی نیست جز خاک و آب های زیر زمینی و آب های جاری. همچنین حدود ۱۰ درصد از گازهای گلخانه ای در دنیا توسط صنعت پوشاک تولید می شود. تمام این ها، برندهای جهانی پوشاک در دنیا را مجبور کرده است که اهداف «مد پایدار» را هر چند به صورت نمادین، دنبال کنند. تولید کفش از زباله های پلاستیکی اقیانوس ها و جعبه های پوشاکی که با کاشت آن ها گیاه سبز می شود حکایت از این موضوع دارد.
صنعت پوشاک را جزو پنج صنعت اول آلوده کننده محیط زیست و با استناد به برخی منابع دومین صنعت پس از صنایع نفتی معرفی کرده اند. مطالبه عمومی مردم در سراسر دنیا، بسیاری از شرکت های بزرگ تولید پوشاک در جهان را به سمت تولید لباس هایی سازگار با محیط زیست یا «مد پایدار» سوق داده است. برای درک بهتر مفهوم «مد پایدار» می توانید دوران کودکی خود را تصور کنید. زمانی که مادرتان لباس هایی با اندازه های بزرگتر برایتان می خرید تا بتوانید سال ها از آن استفاده کنید و حتی پس از اینکه لباس ها عمر مفید خود را می کردند تبدیل به وسیله قابل استفاده دیگری در خانه می شدند. این دقیقا همان چیزی است که «مد پایدار» دنبال می کند.
زمانی که بشر متوجه افزایش سرعت رشد مصرف و پیشی گرفتن آن از تجدیدپذیری منابع شد، موضوع پایداری در صنعت شکل گرفت. پایداری در تولید یعنی اقدام جدی برای زنده نگه داشتن زمین و در نتیجه بقای انسان. به همین ترتیب «مد پایدار» به معنای تولید و استفاده از پوشاک با کمترین تاثیر منفی بر محیط زیست است. یکی از اصلی ترین رویکردهای این مد ضدیت با مصرف گرایی است همچنین توجه به حقوق نیروی کار، حفظ سلامتی افراد و محیط زیست و حیات وحش از اولویت های «مد پایدار» است.
«مد آهسته» و «مد اخلاقی» از جمله زیر شاخه های «مد پایدار» است. «مد اخلاقی» شامل سختگیرانه ترین نوع مد است که رویکرد آن ارجحیت نیروی کار و حیوانات بر تولید است. محوریت مد آهسته نیز مقابله با مصرف گرایی و استفاده از منابع پایدار است. طرفداران مد آهسته بر این باورند که استفاده از چرم در فرایند تولید پوشاک مشکلی ایجاد نمی کند چرا که اگر پوشاک با چرم با کیفیت تولید شوند می توان چندین سال از آن ها استفاده کرد که البته این مسئله در تقابل با دیدگاه نگرش اخلاقی مد است. «مد پایدار» در واقع با در برگرفتن هر دوی این تعریف ها به فکر تولید محصولاتی است که به محیط زیست آسیب وارد نکند. شاید تصور تهیه چرم گیاهی از پوست پرتقال، تولید کفش از پلاستیک های زیر اقیانوس ها و بسته بندی پوشاکی که با کاشت آن ها گیاه سبز می شود برایتان سخت باشد اما برندهای جهانی چند سالی است که چنین روش هایی را در دستور کار خود قرار داده اند. بعد از فاجعه آتش سوزی در یکی از کارخانه های کشور بنگلادش در سال ۲۰۱۵، کمپین های زیادی شروع به فعالیت در حوزه مد پایدار و توجه به حقوق نیروی انسانی کردند و در نتیجه آن فست فشن هایی که در تقابل با محیط زیست بود از سوی مردم تحریم شد و شرکت های برند مجبور شدند شیوه تولید خود را تغییر دهند.
مد پایدار در ایران چه جایگاهی دارد؟
پس از تمام این اتفاقات در حال حاضر «مد پایدار» در دنیا طرفداران زیادی دارد و حتی سلبریتی ها نیز در مراسم های بین المللی همچون اسکار و کن لباس هایی با روش های تولیدی «مد پایدار» به تن می کنند، می گوید: موضوع پایداری مد در ایران بسیار نوپا است و هنوز از طرف تولیدکنندگان پوشاک در کشور و عموم مردم پذیرفته نشده است. برای بازیافت پارچه و پلاستیک و به کارگیری مجدد آن برای تولید پوشاک ابتدا باید به فناوری آن دسترسی داشته باشیم که متاسفانه در ایران چنین فناوری وجود ندارد. از طرف دیگر در کشور ما تصور مردم در مواجهه با کلمه بازیافت کمی کدر است درحالی که در کشورهای دیگر پذیرش تفکر استفاده از لباس های بازیافتی از طریق رسانه ها و سلبریتی ها انجام می شود. متاسفانه ما در کشور طی سال های اخیر درگیر مصرف گرایی و تایید شدن از طرف دیگران به واسطه لباس شده ایم که این موضوع سبب شده است که از دغدغه های محیط زیستی فاصله بگیریم. در حال حاضر تعداد کمی از تولیدکنندگان داخلی پوشاک تلاش هایی برای تولید لباس از طریق مد پایدار کرده اند اما باید همزمان تفکر مردم برای روی خوش نشان دادن به این لباس ها آماده شود.
ما مصرف کنندگان پوشاک چه کنیم؟
اما حالا با در نظر گرفتن اینکه تولید پوشاک سازگار با محیط زیست در کشور ما هنوز رونق زیادی پیدا نکرده است تک تک ما به عنوان مصرف کنندگان پوشاک چه کارهایی می توانیم انجام دهیم تا در بین خریدهای رنگارنگمان هوای محیط زیست را هم داشته باشیم؟ خرید نکردن بهترین گزینه است. یکی از راهکارهایی که مد پایدار ارائه می دهد کم ولی با کیفیت خریدن و به بهترین شکل استفاده کردن از پوشاک است. «کمد کپسولی» نیز یکی دیگر از راهکارهایی است که «مد پایدار» ارائه می دهد. «کمد کپسولی» یعنی لباس هایی با مدهای طولانی بخریم که بیشترین کاربرد را دارند. یکی دیگر از راهکارهای «مد پایدار» بازیافت و ایجاد تغییرات جزیی در لباس هایی است که دیگر نمی خواهیم از آن ها استفاده کنیم. یکی از دیگر از راهکارهای همزیستی با محیط زیست از طریق پوشاک، تجارت اشتراک گذاری (ری شیر) است. از طریق این تجارت می توان لباس هایی را که فقط یک بار استفاده شده اند مانند لباس های مجلسی به بقیه افراد کرایه داد همچنین تجارت «دست دوم» در حال حاضر در دنیا وجود دارد و بسیاری از افراد آن را دنبال می کنند اما چون در کشور ما این مفهوم با عبارت عزت نفس پیوند می خورد، مورد استقبال قرار نمی گیرد. باید به این موضوع فکر کنیم که با استفاده از این گونه های تجارت از یک طرف پولمان ذخیره می شود و از طرف دیگر زباله جدیدی برای زمین نمی خریم. در این صورت خوشبینانه تر به این گونه های تجارت نگاه می کنیم.
۷ اصل مهم مد پایدار
۱.تقاضا و تولید سفارشی (On demand & custom made)
اولین اصل، تقاضای مشتری و تولید سفارشی به صورت اختصاصی است که توسط خیاط ها یا خانه های مد، طراحی و تولید میشود. این اصل در واقع با فست فشن ها و تولید انبوه به مخالفت میپردازد.
۲.سبز و پاک (Green & clean)
این اصل بر روش تولید، به شیوه ای سازگار با محیط زیست تأکید دارد. که از مواد اولیه محصول، فرایند تولید از جمله رنگرزی و…گرفته تا بسته بندی محصولات را شامل میشود. به طوری که در این موارد کمترین آسیب را به محیط زیست (آب، هوا، موجودات زنده و…) وارد میکند.
۳.کیفیت بالا و طراحی بدون محدودیت زمان (High Quality & Timeless Design)
منظور از این اصل، کیفیت بالای لباس در همه ی جنبه های طراحی، پارچه و دوخت لباس است به طوری که گذر زمان و تغییر مد روی آنها تأثیر نمیگذارند. در واقع هیچگاه از مد نمی روند.
۴.عادلانه و اخلاقی ( Fair and Ethical)
در واقع این اصل تلاش میکند علاوه بر حفظ محیط زیست و دفاع از حقوق حیوانات، شرایط کار و حقوق کارگران را در این صنعت (به خصوص درفست فشن ها) بهبود ببخشد. همچنین در تلاش است به جایگاه صنایع دستی صدمه ای وارد نشود.
۵.تعمیر، طراحی مجدد و بازیافت (Repair& Upcycle Redesign)
طبق این اصل وقتی لباس ها کمی پاره و یا قسمت هایی از آن ها پوسیده می شود می توانند توسط خیاطان یا خودتان تعمیر شوند. حتی زمانی که لباس قابل استفاده نیست نیز، می توان بر روی آن طراحی مجدد صورت داد و از آن یک لباس دیگر تولید کرد، به عنوان مثال می توانید با استفاده از شلوار جین های کهنه ی خود کیف یا پیراهن طراحی کنید. همچنین زمانی که لباسی کاملاً از بین می رود، باید توسط مراکز بازیافت جمع آوری شوند، سپس تبدیل به مواد اولیه ی نساجی شده و در نهایت به لباس های جدید و یا سایر محصولات نساجی تبدیل می شوند.
۶.اجاره، قرض و مبادله (Swap &Rent, Loan )
زمانی که لباسی سالم است اما از نظر شما دیگر قابل قبول نیست و یا دیگر برای شما دوست داشتنی نمی باشد، بهترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که آن را به خیریه ها و دیگران اهدا کنید و یا اینکه میتوانید آن را اجاره بدهید و یا همچنین میتوانید به مبادله ی آن با کالاهای دیگر بپردازید و یا حتی به فروش برسانید.
۷.دست دوم و با ارزش ( Secondhand & Vintage )
این اصل نیز به پیروی از اصل قبلی است، اما به خرید و فروش لباس هایِ قدیمیِ با کیفیت بالا و با ارزش به صورت دست دوم تأکید میکند.
آیا اصول هفتگانه ی مد پایدار قابل پیاده سازی هستند؟
در بهترین حالت تمام جنبه های بالا چه از طرف تولید کننده و چه از طرف مصرف کننده باید رعایت شوند. اما در واقعیت همه ی این موارد به طور کامل اجرا نخواهند شد. به طور کلی چیزی که باید مد نظر قرار بگیرد این است که هر فردی سعی داشته باشد سبک پایدارتری را در زندگی خود پیدا کند و کیفیت زندگیاش را تا حد توان خود بالا ببرد. به طور مثال بعضی از افراد تمایلی به خرید لباس های دست دوم ندارند، ولی سعی میکنند لباسی را به خیاطان حرفه ای سفارش بدهند تا با کیفیت بالا برایشان بدوزند و یا محصولاتی را تهیه کنند که دارای کیفیت بالایی است.
در واقع زمانی که یک فرد در اصول مد پایدار، تهیه ی لباسهای نو را ترجیح میدهد، اصل های [” سبز و پاک (Green & clean)” و ” عادلانه و اخلاقی ( Fair and Ethical) “] باید از ملاک های مهم او هنگام خرید باشد، هرچند ممکن است دارای قیمت بالاتری باشند.
چگونه برند های برتر در زمینه ی استراتژی پایدار را رتبه بندی و شناسایی کنیم؟
سازمانی به نام (The green carpet challenge) برند ها را در پایبندی آن ها به حفظ محیط زیست رتبه بندی می کند. اگر به سایتwww.rankabrand.org مراجعه کنید، می توانید در بخش مد و پوشاک ( Fashion, Clothing & Shoes ) وارد شده، سپس اسم برند مورد نظر خود را سرچ کنید.
در این سایت، برند ها در گروه های A تا Eرتبه بندی می شوند ، به طوری که رتبه ی A برند هایی هستند که بر اساس استراتژی پایداری به سطح ایده آل رسیده اند و همینطور برندهای دیگر هرچه به سمت E می روند رتبه ی آن ها از نظر استراتژی پایداری پایین خواهد آمد.
در تصویر زیر به چند برند معروف که با خط سبز مشخص شده اند دقت کنید، برند شنل و دیور از نظر استراتژی پایداری در سطح E و بسیار ضعیف عمل کرده اند و همچنین منگو و زارا نیز که در ایران نمایندگی دارند به ترتیب در سطح های پایین D و C قرار گرفته اند.
