معرفی فیلم یلدا

شنبه، 08 مرداد 1401 زمان مطالعه 7 دقیقه

در این مطلب به معرفی و بررسی فیلم یلدا خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.

خلاصه فیلم یلدا

فیلم “یلدا” روایتگر زن جوانی به نام “مریم کمیجانی” است. “مریم” زن جوانی است که به دلیل قتل شوهرش به مرگ محکوم شده است. وی در شب یلدا به استودیوی یک برنامه زنده تلویزیونی آورده شده تا توسط تنها فرزند مقتول یعنی “مونا ضیا” بخشیده شود اما مجموعه اتفاقات در صحنه و پشت صحنه این برنامه هر دو زن جوان را در چالشی جدی برای تصمیم گیری قرار می دهد.

نقد فیلم یلدا

فیلم یلدا سومین اثر مهم مسعود بخشی –بعد از مستند تحسین شده «تهران انار ندارد» و فیلم پرحاشیه و توقیف شده «یک خانواده محترم» – هرچند موفقیت های قابل توجهی– از جمله جایزه ویژه هیأت داوران در بخش سینمای جهان از جشنواره ساندنس – را کسب کرد اما شاید بدترین ساخته او باشد: فیلمی با ظاهری جسورانه، دستمایه ای ملتهب، اشارات سیاسی و رویکردی هجوآمیز در قبال برخی از نهادهای رسمی – ویژگی هایی که می توانند توجهات جهانی را نسبت به فیلم تا حدی توجیه کنند – که عملاً به هیچ چیز متعهد نیست: نه به قراری که از نظر دراماتیک با مخاطب می گذارد و نه حتی به رویکرد ظاهری سیاسی و اجتماعی اش. به همین دلیل، فیلم یلدا به فیلمی تبدیل می شود که پشت ظاهر برانگیزاننده اش یک هیچ بزرگ قرار دارد.

مسعود بخشی در این فیلم به موضوع قصاص پرداخته است. فیلم یلدا به ماجرای دختر جوانی به نام مریم می پردازد که یک ازدواج ظاهراً ناخوشایند را با مردی بسیار بزرگ تر از خودش تجربه کرده و حالا به اتهام قتل او در آستانه اعدام قرار دارد. دست اندرکاران یک برنامه تلویزیونی به نام «لذت عفو» تصمیم می گیرند در شب یلدا در راه گرفتن رضایت دختر مقتول بکوشند. فیلم، به مجموعه ای از ماجراها می پردازد که در آن شب و در حین پخش برنامه رخ می دهد: از وضعیت متهم گرفته تا شرایط ولی دم و اختلافات دو تن از گردانندگان برنامه.

با توجه به این خلاصه ماجرا، به نظر می رسد که مصالح اولیه برای خلق یک فیلم تأثیرگذار و چندلایه مناسب است. انتخاب های اولیه بخشی برای روایت داستان، روی کاغذ جذاب به نظر می رسد. برخلاف اکثر فیلم های دیگری که در سال های اخیر با محوریت بحث قصاص در ایران ساخته شدند، بخشی سعی می کند به گوشه های مختلف ماجرا سرک کشیده و رویکرد متعادلی در قبال طرفین ماجرا اتخاذ کند. اما «یلدا» در ابعاد مختلف در بند ایده می ماند و به نتیجه مناسبی نمی رسد.

اولین مشکل به رویکرد افراطی فیلمساز بازمی گردد؛ رویکردی که برخی از اهداف اولیه را به ضدّ خودشان تبدیل می کند. یکی از این موارد افراطی را در شخصیت پردازی کار مشاهده می کنیم. به نظر می رسد تلاش فیلمساز این بوده که مریم را به شکلی متفاوت با اکثر شخصیت های مشابه در سینمای ایران به تصویر بکشد. مریم قرار نیست متهمی باشد که مدام گریه و طلب بخشش می کند. او اتفاقاً در خیلی از لحظات فیلم قرار است دختری محکم باشد که به اصول شخصی اش پایبند و در طلب عدالت است. بخشی برای تأکید بر این جنبه از شخصیت مریم، شخصیت مادر مریم را هم با ویژگی هایی متضاد با او وارد کار می کند. با این وجود، افراط در پرداخت این وجه از شخصیت مریم باعث می شود که در اوایل کار اوضاع برعکس به نظر برسد: او، به عنوان متهم، چنان برخورد طلبکارانه ای دارد که انگار جای شاکی و متهم عوض شده است.

از سوی دیگر، رویکرد هجوآمیز فیلمساز در طول فیلم قابل تشخیص است. اشاره به حضور یک بازیگر مشهور در برنامه و حافظ خوانی او، اغراق آشکار در تعداد پیامک هایی که برای نجات جان شخصیت اصلی باید به برنامه ارسال شود – و اساساً تقلیل ارزش جان یک انسان به تعداد پیامک های ارسالی برای یک برنامه تلویزیونی – و اشارات پرتعداد به اسپانسر برنامه، از جمله مصداق های این رویکرد محسوب می شوند. اما در این جا هم با افراطی آزاردهنده مواجه ایم. نمونه اش بحث اسپانسر است که آن قدر به شکلی گل درشت تکرار می شود که تأثیرش را از دست می دهد. ضمن این که در انتهای فیلم با نوعی تعارض روبه رو می شویم. آن چه مسیر حرکت شخصیت ها را تغییر می دهد همان چیزی است که در تمام طول فیلم دستمایه هجو فیلمساز قرار گرفته است. بنابراین با اثری روبه رو هستیم که حتی از نظر فکری هم یکدست به نظر نمی رسد. نقض غرضی که در انتهای فیلم به وجود می آید، عملاً هدف اولیه را نابود می کند.

اما فیلم نه فقط از نظر فکری، بلکه از نظر ساختاری هم یکدست نیست. در نیمه اول فیلم، با اصرار فیلمساز مبنی بر محدود ماندن به فضای داخل استودیو و روایت با استفاده از زمان واقعی روبه روییم. این تمهید، باعث شده تا «یلدا» پر از لحظات مرده باشد؛ لحظاتی که عملاً هیچ اتفاقی در آن ها نیفتاده و چیزی در مورد شخصیت ها یا داستان تغییر نمی کند و به همین دلیل می توان آن ها را از نظر دراماتیک حذف کرد. وجود این لحظات اضافی، تا جایی ممکن است با توجه به تلاش برای پیوستگی زمانی رخدادها توجیه شود. اما از جایی به بعد، خود فیلمساز از این محدودیت تخطی می کند. در چنین شرایطی این سؤال پیش می آید که اگر قرار نبود با پیوستگی زمانی روبه رو باشیم، پس چه دلیلی دارد که این همه لحظه بی کارکرد و اضافی در فیلم وجود داشته باشد؟ مشابه همین مشکل را در مورد وحدت مکانی هم شاهد هستیم. در دقایق اولیه ظاهراً این اصرار وجود دارد که به طور کامل در محیط ضبط برنامه باقی بمانیم. اما، از جایی به بعد، صرفاً به اراده فیلمساز، از محیط خارج شده، در سطح شهر می گردیم، دوباره به محیط ضبط برنامه برگشته و باز از آن جا خارج می شویم! در این جا هم اگر اصرار به باقی ماندن در استودیو در نیمه اول وجود نداشت، شاید فیلم پس از گذشت چند دقیقه از نفس نمی افتاد. بنابراین به همان حرفی برمی گردیم که در بند اول مطلب ذکر شد: با فیلمی روبه رو هستیم که نه از نظر فکری و نه از نظر ساختاری به مسیری که در پیش گرفته وفادار باقی نمی ماند.

مشکل دیگر، به تحمیلی بودنِ حضورِ «دست و اراده فیلمساز» برای ایجاد تغییر در وقایع بازمی گردد. به عنوان مثال، جایی از فیلم، وقتی بحران –در آستانه حل شدن– دوباره شدت گرفته، دوربین با شخصیت تصمیم گیرنده به سطح شهر می رود –این، همان جایی است که فیلمساز به شکلی تحمیلی استراتژی روایی اولیه را زیر پا می گذارد– و طی حادثه ای کاملاً تحمیلی –از این جنبه که مطلقا ربطی به حوادث پیشین ندارد و از نظر علّی با هیچ چسبی به دیگر قسمت های فیلم نمی چسبد– آن شخصیت تصمیم خود را در مورد آن ماجرا می گیرد. در این قسمت، فیلمساز نه فقط محدودیت زمانی و مکانی، بلکه حتی منطق دراماتیک را هم زیر پا می گذارد تا ماجرایی را به نتیجه برساند. در مجموع، با فیلمی روبه رو هستیم که تحول – و اساساً کنش های – شخصیت ها از جایی به بعد به درستی قابل درک نیست.

البته این تغییرات ساختاری، در صورت مقدمه چینی مناسب، می توانستند به نتیجه ای قابل قبول ختم شوند. اما اصرار فیلمساز برای ایجاد تعادل میان دو طرف اصلی ماجرا، به علت عدم مقدمه چینی درست، باعث شده تا با فیلمی آشفته روبه رو باشیم و تلاش فیلمساز برای بی طرف ماندن هم تحمیلی به نظر برسد. در چنین شرایطی، یلدا بیشتر یک سوءاستفاده سینمایی از موضوعی ملتهب و درگیرکننده به نظر می رسد تا یک فیلم حقیقتا “انسانی”.

کارگردان فیلم یلدا

مسعود بخشی:مسعود بخشی (زاده ۱۳۵۲ تهران) فیلمساز اهل ایران است.وی فعالیت حرفه ای خود را با کارگردانی فیلم مستند طنز انتقادی تهران انار ندارد آغاز کرد.بخشی، با فیلم کوتاه داستانی آرایشگر بغداد به بخش مسابقهٔ یوزپلنگ های فردا جشنواره بین المللی فیلم لوکارنو سوئیس راه پیدا کرد. این فیلم در قطع ۳۵ میلیمتری و به زبان عربی است.فیلم «یک خانواده محترم» جنجالی ترین فیلم سینمایی سال ۱۳۹۱ شده است. بخشی در سال ۹۷ و در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر با «یلدا» به عنوان نویسنده و کارگردان حضور داشت.

بازیگران فیلم یلدا

صدف عسگری
بهناز جعفری
فرشته صدرعرفایی
بابک کریمی
فروغ قجابگلی
آرمان درویش
فرشته حسینی
زکیه بهبهانی
فقیهه سلطانی
بهرام افشار

عوامل فیلم یلدا

نویسنده و کارگردان: مسعود بخشی، تهیه کننده: ژاک بیدو، ماریان دومولن، علی مصفا، با مشارکت بنگاه (مسعود و محمود بخشی) و حمایت ایرج تقی پور، مجری طرح: کامبیز صفاری، جانشین مجری طرح: کتایون ارسنجانی، مدیر تصویربرداری: پولیان آتاناسف، مدیر هنری: محمود بخشی، طراح صحنه: لیلا نقدپری، طراح لباس: رعنا امینی، تدوین گر: ژاک کومتس، صدابردار: دانا فرزانه پور.