سکه دوزی چیست؟
سکه دوزی یکی از هنرهای کهن سیستان و بلوچستان است که می توان گفت در تمامی مناطق این استان انجام می شود. سکه دوزی را می توان در گروه هنرهای رودوزی قرار داد که این روش نقش و نگارهای زیبایی که در سوزن دوزی دیده می شود را ندارد. اما به دلیل قرار گرفتن سکه ها در کنار هم زیبایی فوق العاده ای دارد.
مهم ترین وسایلی که برای این هنر استفاده می شود عبارت اند از پارچه های بسیار زیبا که معمولاً براق و چشمگیر هستند. همچنین برای روی کار سکه، پولک، خرمهره، آینه و یا حتی دکمه استفاده می شود. در گذشته تمامی این مواد از کشورهای همسایه (هند و پاکستان) که با بلوچستان هم مرز بوده اند تهیه می شده است.
تاریخچه سکه دوزی
در گذشته به دلیل هم مرز بودن منطقه با کشورهای هند و پاکستان، اهالی بلوچستان این نوع مواد اولیه را ابتدا از هندوستان و سپس از پاکستان وارد می کردند و به همین جهت در مورد اصالت این هنر بومی استان شبه و شک فراوانی وجود داشت به طوری که بعضی از محققین و کارشناسان این رشته آن را نشات گرفته از هنرهای دستی هند عنوان کرده اند در حالیکه به هیچ وجه چنین نیست و سکه دوزی هنری صد در صد بلوچی است و دارای اصالت بومی بوده و مختص منطقه ی بلوچستان می باشد و اگر مشابهت هائی بین این هنر و انواع آن در کشورهای همجوار دیده می شود فقط به جهت وجوه اشتراک فراوانی است که اهالی بلوچستان ایران با اقوام ساکن در کشورهای مجاور از نظ ر قومیت، نژاد، زبان و فرهنگ دارند و لذا وجود این تشابهات در هنر دستی ساکنین این مناطق امری طبیعی است .
انواع سکه دوزی
به طورکلی انواع سکه دوزی را می توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد که نوع اول آن هنر سکه دوزی به سبک آویزان می باشد. در این روش، پارچه ها را به طرح های لوزی، مربع و مثلث برش می زنند و با توجه به سلیقه سازنده، سکه های سفیدی بر روی پارچه قرار می گیرد. در اطراف و بین آن سکه ها نیز آینه های کوچک و بزرگی قرار می گیرد و در نهایت طرحی بسیار زیبا و فوق العاده ایجاد می شود.
نوع دیگر سکه دوزی که تولید آن جهت ارائه به بازار فروش چندان مقرون به صرفه نیست و معمولا جز در منازل خود اهالی در جائی دیگر یافت نمیشود، نوعی است که بیشتر روی رختخواب می اندازند و ساخت آن شکل بخصوصی دارد که بر روی قطعه یی بافته شده از پشم به طول تقریبی ۳ متر و عرض ۵۰ سانت در متن طرح مورد نظ ر دکمه می دوزند، در لابه لای دکمه های خر مهره و آینه های ریز و درشت را جا داده اطراف آن را می پوشانند. و از یک طرف سراسر طول محصول را با منگوله هایی از پشم زینت می دهند. این سکه دوزی ها سنتی بوده و تهیه ی آن برای خانواده های بلوچ هزینه ی بسیاری در بر دارد زیرا مواد زینتی آن نسبت به آویزهای دیواری خیلی بیشتر است و گرانتر هم تمام می شود.
سکه دوزی بلوچی
سکه دوزی بلوچی به دو دسته تقسیم می شود: آن هایی که برای آویختن به دیوار تولید می شوند و اشکالی چون مربع ، لوزی و مثلث دارند. برای تهیه این محصول پارچه هایی را به اشکال و رنگ های مورد نظر انتخاب کرده و دکمه های صدفی بر آن می دوزند. گاهی در لابلای این دکمه ها ، آینه های کوچک و بزرگ و پولک رنگین قرار می دهند. آن هایی که بیشتر برای پهن کردن روی بسته های رختخواب و پنهان کردن از دید دیگران تولید و استفاده می شوند. برای این کار بر روی پارچه ای پشمی یا نمد ، طرح دلخواه را با دکمه دوخته و در لابلای دکمه ها، خرمهره و آینه های ریز و درشت قرار داده و اطراف آن ها را بخیه می پوشانند و از یک طرف تمام رویه کار را با منگوله های نخی رنگی تزئین می کنند. در مجموع نوع دوخت هایی که در سکه دوزی به کار می رود بخیه های مختلف است .
مواد اولیه هنر سکه دوزی
مهمترین موادی که در ساخت محصولات سکه دوزی شده بکار می رود عبارت است از سوزن و نخ معمولی و پارچه هایی که دارای برق و جلا (مانند جرسه) هستند همچنین از وسایل تزئینی مانند دکمه های سفید پیراهن یا دکمه های رنگی، قطعات ریز و درشت آینه،صدف، پولک ، خرمهره و منگوله های پشمی برای کار کردن بر روی پارچه استفاده می شود.
حمایت از سکه دوزی در کشور
یکی از اقدامات زیبایی که سازمان صنایع دستی کشور برای مردم بلوچستان انجام داده، این است که چرخه اقتصاد را برای زنان و دختران استان بلوچستان تا حدودی مهیا کرده است. این سازمان با خرید محصولات آن ها علاوه بر آن که موجب درآمدزایی خانواده های بلوچ شده موجب شده است تا روستاییان این استان نیز فعالیت بیشتری در عرصه هنر سکه دوزی داشته باشد .
مراکز تولید این هنر
اما مهم ترین مراکزی که فعالیت هنر سکه دوزی در آنجا انجام می شود روستاهای فنوج، چانف، آهوران، پیپ و اسکپه هستند. تمامی این روستاها در ایرانشهر قرار گرفته اند.
سازمان صنایع دستی کشور با ایجاد اردوگاه افغان های زاهدان سعی می کند مواد اولیه مورد نیاز برای تولید سکه دوزی را تهیه کند و در نهایت تولیدات مردم این روستاها و مناطق دیگر سیستان و بلوچستان را خریداری می کند.
کیفیت سکه دوزی
کیفیت هنر سکه دوزی در واقع ارتباط مستقیم با وضعیت مالی خانواده های بلوچ دارد همچنین سلیقه هنرمند نیز در مرغوبیت سکه دوزی تأثیر زیادی دارد.
علاوه بر آن تعداد سکه هایی که در یک خانه بلوچ پیدا می شود نشان دهنده وضع مالی آن خانواده خواهد بود. هر چه تعداد این سکه ها بیشتر باشد یعنی آن ها از نظر مالی نسبت به دیگران در وضعیت بهتری هستند.
کاربرد هنر سکه دوزی
محصولات تولیدی همان گونه که گفته شد بسیار جالب بوده و دارای اصالت میباشد و این همان نوع سکه دوزی هایی است که هم اکنون در اغلب فروشگاههای سازمان صنایع دستی ایران عرضه شده و به فروش می رسد.از جمله مواردی که می توان در آن ها از این هنر استفاده کرد عبارتند از:
- برای تزئین رویه رختخواب
- زینت دیوار
- زینت گردن شتر (هنگام برگزاری مراسم عروسی)
- در تهیه رو تختی و قسمت هایی از لباس و کیف و ... مورد استفاده قرار می گرفت.
آشنایی با هنر آیینه دوزی بر روی پارچه و مراحل انجام آن
