محجوریت چیست؟! 

محجوریت چیست؟!

حقوق مالی و غیر مالی اشخاص، به عبارتی، حق مالکیت و تصرفات مالکانه، به قدری مهم است که در قوانینی همچون قانون مدنی یا قانون امور حسبی، تدابیر ویژه ای برای محفوظ ماندن این حقوق از تعرض و سوء استفاده اشخاص ثالث، در نظر گرفته شده است. از جمله اشخاصی که از برخی تصرفات در اموال و حقوق مالی و غیر مالی خود، منع گردیده اند تا حق آن ها ضایع نگردد، افراد دارای محجوریت هستند.

لازمه منع افراد از تصرف در حقوق مالی و غیر مالی آن ها به واسطه حجر، محجور شناخته شدن این افراد از منظر قانون و صدور گواهی محجوریت و حکم حجر در خصوص شان است و همین امر، ضرروت اطلاع از چیستی محجوریت، معنی آن در حقوق، نحوه اثبات و چگونگی صدور حکم حجر را، برای افرادی که گمان دارند با یک شخص محجور مواجه هستند، ضروری می سازد.

معنی محجوریت در حقوق

عبارت است از اینکه فرد، علی رغم برخورداری از اهلیت تمتع ( توانایی دارا شدن حق ) ، از اهلیت استیفا ( توانایی اجرای حق ) در حقوق مالی و غیر مالی خود یا هر دو آن ها به واسطه جنون، سفه یا صغر سن، برخوردار نباشد. صدور گواهی و حکم حجر، با ثبت نمونه دادخواست این امر از طریق دفاتر خدمات قضایی و اثبات آن، با ادله و اماراتی نظیر شهادت و نامه پزشکی قانونی می باشد.

محجوریت یعنی چه؟

با توجه به اینکه حجر و محجوریت، اصطلاحی بسیار رایج در عرف تجاری و برخی دعاوی حقوقی است، این پرسش در ذهن افراد ایجاد می گردد که معنی محجوریت چیست و محجوریت یعنی چه؟ لذا در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، معنی محجوریت به صورت کلی و از منظر عرف و فرهنگ لغت، بررسی شده و در تیتر بعدی، به صورت تخصصی، معنای حجر و محجوریت در حقوق، توضیح داده خواهد شد.

در فرهنگ لغت، حجر به معنای منع کردن؛ بازداشتن؛ منع کردن کسی از تصرف در اموال خود از طرف قاضی یا دادگاه، به علت کمی سن، دیوانگی، یا علت دیگر، تعریف شده است و در اصطلاح عرفی نیز مقصود از اینکه فردی دارای محجوریت است، این بوده که اجازه انجام برخی اعمال، من جمله انعقاد قرارداد و معامله، اعم از مالی یا غیر مالی را ندارد.

در واقع، محجوریت نوعی محدودیت در انجام برخی اعمال، به ویژه اعمال حقوقی، برای افرادی است که شرایط ویژه و بخصوصی دارند و به علت شرایط موجود، اعمال آن ها، باطل، فاقد اثر و یا غیر نافذ خواهد بود.

معنی محجور در حقوق

برای توضیح معنی محجور در حقوق، باید انواع اهلیت در قانون مدنی را مورد بررسی قرار داد. چرا که از منظر قانون مدنی و در عالم حقوق، محجور کسی است که صغیر، سفیه یا مجنون است و به همین علت، از اهلیت استیفا برخوردار نیست و امور او، حسب مورد باید، توسط ولی، قیم یا نماینده قانونی وی، انجام شوند.

در حقوق، اهلیت دو قسم است؛ اهلیت تمتع (اهلیت برخورداری از حق) و اهلیت استیفا (اهلیت اجرای حق). تمامی افراد، ولو جنین (به شرط اینکه زنده متولد شود)، اهلیت تمتع دارند؛ یعنی می توانند از حقوق مالی و غیر مالی، برخوردار گردند. به طور کل، در حقوق، اصل بر بهره مندی و برخورداری تمامی افراد از اهلیت تمتع است، مگر در موارد استثنا قانونی.

به عنوان مثال، زمانی که شخصی ایرانی است، از اهلیت تمتع برای خرید مال غیر منقول، برخوردار است اما، شخص خارجی، بر اساس قوانین جمهوری اسلامی، از اهلیت تمتع برای خرید زمین در ایران برخوردار نبوده و نمی تواند هیچ گونه زمینی، خریداری نماید.

مقصود از اهلیت استیفا، اهلیت اجرای حق است، یعنی شخصی که از حقوق مالی و غیر مالی برخوردار شده، بتواند در حقوق خود، تصرف کرده و اعمال حقوقی مختلفی را نسبت به حقوق خود، انجام دهد. شایان ذکر بوده که گرچه به شخصی که فاقد اهلیت تمتع است نیز محجور گفته می شود اما اساسا در حقوق، هر جا لفظ اهلیت، به صورت مطلق استفاده گردد، مقصود از آن، اهلیت استیفا است و بنابراین، مقصود از فرد دارای حجر نیز فرد فاقد اهلیت استیفا می باشد.

اهلیت استیفا در حقوق، سه رکن دارد که عبارتند از عقل، بلوغ و رشد و زمانی که فردی، از یکی از این سه مورد، برخوردار نبوده، یعنی مجنون یا صغیر یا سفیه باشد، در حقوق به وی، محجور می گویند و در واقع، در پاسخ به این پرسش که در حقوق، مقصود از محجوریت چیست؟باید گفت؛ هر شخصی که فاقد اهلیت استیفا باشد، محجور نامیده می شود؛

افراد محجور چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند؟

این پرسش ها که افراد محجور چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند؟ اغلب در پی توضیح چیستی محجوریت و معنای آن در حقوق، مطرح می گردند، لذا در این تیتر، انواع و اقسام حجر در حقوق، نام برده خواهد شد و ضمن توضیحات تکمیلی در خصوص هر نوع، به این پرسش که افراد محجور چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند، پاسخ داده می شود.

حجر در یک دسته بندی، می تواند حجر حمایتی بوده و برای محافظت از حقوق محجور در برابر اشخاص ثالث پیش بینی شود و یا می تواند، حجر سوء ظنی باشد و به علت حمایت حقوق اشخاص ثالث در برابر شخص محجوری که به او سوء ظن وجود دارد، پیش بینی گردد.

مصادیق محجورین حجر حمایتی، صغیر، اعم از ممیز و غیر ممیز؛ مجنون، اعم از دائمی و ادواری و سفیه یا همان غیر رشید هستند و مصداق حجر سوء ظنی، تاجر ورشکسته می باشد که به واسطه ورشکستگی، از تصرف در اموال خود، منع گردیده است.

صغیر در حقوق، به دو نوع ممیز و غیر ممیز تقسیم می گردد؛ مقصود از صغیر غیر ممیز، شخصی است که قادر به تشخیص خوب و بد خود به درستی نیست و به طور معمول، به افراد تا 7 سال اطلاق می شود و مقصود از صغیر ممیز، شخصی است که به سن تمییز رسیده و می تواند خوب و بد خود را تشخیص داده و به راحتی، فریب نمی خورد. باید در نظر داشت، در هر حال، سن تشخیص تمییز با قاضی دادگاه است.

مجنون در حقوق نیز به دو نوع مجنون دائمی (اطباقی) و مجنون ادواری تقسیم می شود که مقصود از مجنون دائمی، کسی است که از لحاظ قوای مغزی یا دماغی، سالم نبوده و به عبارتی، دیوانه است و دائما یا متوالی و پیوسته در این حالت به سر می برد و مقصود از مجنون ادواری، فردی بوده که گاهی حالت جنون داشته و گاهی در حالت افاقه و بهبود به سر می برد و به عبارتی، به صورت دوره ای، به جنون، دچار است.

سفیه یا غیر رشید، فردی است که در امور مالی، از قوه تشخیص و تمییز برخوردار نیست و حجر او، صرفا در خصوص اموری است که جنبه مالی دارند و به عبارتی، در امور مالی، محجور بوده و از اهلیت استیفا، برخوردار نمی باشد اما قادر به انجام تمام امور غیر مالی خود هست.

نحوه اثبات محجوریت

یکی از مهم ترین مواردی که باید در خصوص حجر و محجوریت، مد نظر قرار داد، نحوه اثبات آن است؛ چرا که در بسیاری از موارد، به ویژه در معاملات و مسائل مربوط به ارث، عده ای از حجر افراد سوء استفاده کرده و بدین ترتیب، طی یک معامله یا عقد، اموال آن ها را به خود منتقل می نمایند.

آشنایی با نحوه اثبات محجوریت از این جنبه دارای اهمیت بوده که چنانچه ثابت گردد فرد، در حالت حجر، اقدام به انجام معامله و انعقاد عقود کرده، آن عقد، حسب مورد می تواند باطل یا غیر نافذ لحاظ گردد و بدین ترتیب، از تضییع حقوق محجور و سایر افراد، نظیر ورثه وی، جلوگیری شود.

نحوه اثبات محجوریت در وهله اول، با ارجاع فرد به پزشکی قانونی است تا سوالات لازم پرسیده شود و معاینات بالینی و غیر بالینی مورد نیاز، انجام گیرند و نامه پزشکی قانونی در خصوص محجوریت فرد، صادر گردد؛ سپس قاضی، با در نظر گرفتن نامه پزشکی قانونی و سایر قراین و شواهد موجود، حکم در خصوص محجوریت یا عدم محجوریت شخص را صادر نماید.

از دیگر روش های اثبات محجوریت، استفاده از برخی ادله اثبات دعوا و اماراتی است که به اقناع قاضی پرونده، کمک می نماید. شهادت شهود، استشهادیه و تحقیق و معاینه محلی، همچنین فیلم و مدارک پزشکی، از جمله ادله اثبات دعوا و اماراتی هستند که می توانند در اثبات محجوریت، کمک کننده باشند.

شرایط و نحوه صدور حکم محجوریت چیست؟

در توضیح اینکه شرایط و نحوه صدور حکم محجوریت چیست؟ باید گفت، هنگامی که فردی از بدو تولد صغیر، سفیه و مجنون است یا در دوره ای که می تواند، قبل از بلوغ یا بعد از آن باشد، دچار یکی از حالت های حجر می گردد، حسب مورد، دادستان، شهرداری، اداره آمار و ثبت احوال و مامورین آن ها، دهبان و‌ بخشدار و یا ولی، همسر، سرپرست قانونی، خویشاوندان و...محجور، می توانند مراتب را به دادستان اطلاع داده و تقاضای صدور حکم محجوریت و قیمومیت در خصوص محجور را نمایند.

برای این امر، متقاضی ابتدا باید، از طریق مراجعه به سامانه عدل ایران adliran.ir و انتخاب گزینه احراز هویت برخط یا از طریق مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اقدام به تشکیل حساب کاربری در سامانه ثنا نماید.

سپس، متن دادخواست خود در خصوص صدور حکم محجوریت و در صورت لزوم، تقاضای صدور حکم سرپرستی یا قیم بودن را شخصا با کمک نمونه دادخواست های موجود یا با کمک یک وکیل، تنظیم نموده و پس از ذخیره فایل ورد آن بر روی یک حافظه، نظیر سی دی یا رم، به دفاتر خدمات قضایی، مراجعه کند.

در دفاتر خدمات قضایی، شخص باید نام کاربری ثنا، مدارک هویتی، هزینه دادرسی و فایل ورد دادخواست خود را تحویل مسئول مربوطه دهد تا دادخواست، ثبت و به مرجع صالح، ارسال شود. پس از ارجاع دادخواست به مرجع صالح، پرونده تشکیل و وقت رسیدگی تعیین خواهد شد.

در این اثنا، دادستان دایره سرپرستی، پرونده را بررسی و در صورت تایید به مرجع صالح برای صدور حکم محجوریت، ارجاع می دهد؛ دادگاه در صورت لزوم، محجور را برای انجام برخی معاینات، به پزشکی قانونی، ارجاع خواهد داد یا اقدام به انجام برخی تحقیقات مورد نیاز می نماید و در نهایت، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد.

گواهی محجوریت چیست؟

همانطوری که توضیح داده شد ، بر اساس ماده 1219 الی 1222 قانون مدنی، همچنین ماده 55 قانون امور حسبی، اشخاصی اعم از همسر، ولی، قیم، دادستان و... می‌توانند تقاضای صدور حکم محجوریت فرد دارای حجر و حسب مورد، تعیین شدن به عنوان قیم محجور را داشته باشند. بدین ترتیب، روند قضایی صدور حکم محجوریت طی خواهد شد و حکم مقتضی، صادر می‌گردد.

گواهی محجوریت، همان رای صادره از سوی دادگاه صالح است که بر اساس ادله اثبات دعوا، شواهد و مدارک، امارات و در مواردی، نظر پزشکی قانونی، مبنی بر تایید محجوریت فرد صادر گردیده و بدین ترتیب، محجوریت شخص را تایید و حسب مورد، او را از انجام اعمال حقوقی مالی یا غیر مالی یا هردو، منع و این مهم را وظیفه قیم یا سرپرست قانونی محجور می‌داند.