جرم نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است. به موجب ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.» نشر اکاذیب مرکب از کلمه نشر به معنی پراکندن، پخش کردن می باشد. اکاذیب نیز به معنی سخنان واهی و دروغ است.
نشر اکاذیب چیست؟
نشر اکاذیب ممکن است در بسیاری از امور قضایی، سیاسی یا اجتماعی ما رخ دهد. نشر اکاذیب یعنی خبرهای خلاف شرح واقعه انتشار یابد. این عمل در اصطلاح عامیانه به معنای دروغ پراکنی می باشد که هدف از آن، تشویش اذهان مردم (یا تشویش اذهان عمومی که به عمل ناراحت نمودن افکار عموم مردم گفته می شود)، با تخریب فرد و افرادی که در جامعه دارای مسئولیت هستند، گفته می شود. انتشار تمامی اخبار خلاف واقع، که باعث افترا، تهمت، ناسزا و توهین به شخص یا اشخاصی می شود، از مصادیق نشر اکاذیب است، که در ادامه به جنبه های قضایی آن نیز اشاره خواهیم نمود. این اتفاق، فقط مطالب بی پایه و اساس منتشر می شود، که دارای جرائم مطلق می باشد. نشر اکاذیب به طور خلاصه به معنای اظهارات بی پایه و اساس است. در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی ایران، اعمال مجرمانه نشر اکاذیب عنوان شده است. در این ماده به جرم مطلق انتساب خلاف واقع به دیگران، اشاره شده است. تحقق این جرم با نتیجه ی ضرر و یا تشویش حاصل نمی شود که در متن ماده ی ۶۹۸ آمده است «… اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه …»، به آن اشاره می شود. در این ماده عنوان می شود که جرم نشر اکاذیب حتی بدون اثرات سوء نیز مطلق است.
مجازات جرم نشر اکاذیب
به موجب ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا … اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.» بنابراین دادگاه در صورت امکان، ملزم است چنانچه جرم اظهارات کذب یا انتساب اعمال خلاف قانون، منتهی به کسر حیثیت و اعتبار و آبروی دیگری شده باشد، اقداماتی را به منظور اعاده حیثیت و بازگرداندن اعتبار از دست رفته انجام دهد که از جمله این اقدامات می توان به درج حکم در روزنامه با هزینه محکوم علیه اشاره کرد. جرم اشاعه اکاذیب جز با شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب نیست و در صورتی که شاکی خصوصی گذشت کند، دادگاه می تواند در مجازات مرتکب تخفیف دهد یا با رعایت موازین شرعی از تعقیب مجرم صرف نظر کند.
مختصات جرم نشر اکاذیب
نشر اکاذیب جرمی است که در آن فرد با پراکندن و پخش اخباری خلاف حقیقت به طور عمد به دنبال ایجاد ضرر و زیان و خسارت اشخاص یا تشویش اذهان عمومی و مقامات رسمی بوده فارغ از اینکه ضرر وارد شود یا خیر. بنابراین هر کس به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی اقدام به نشر اکاذیب کند، مجرم محسوب می شود. در اظهار جرم نشر اکاذیب اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی شود، بلکه اخبار یا مطالب بی اساس به طور کلی اظهار می شود.
1 -تاکید قانونگذار بر مکتوب بودن اظهارات
مطابق ماده 698 نشر اکاذیب باید از طریق اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا یا نامه یا مراسلات یا شکواییات و به طور کلی، به صورت مکتوب باشد. البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهار شده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد. اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت كند، تبرئه خواهد شد. بنابراین اگر قرار باشد این جرم از طریق اظهار اکاذیب محقق شود، باید کتبی بوده و وسیله تحقق آن نیز باید حتما از مکتوبات باشد.
2 – انتساب اعمال غیرواقعی به شخص حقیقی یا حقوقی
اگر فردی اعمالی را بر خلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی نسبت دهد، اعم از اینكه از طریق مزبور به نحوی از انحا، ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، عنوان نشر اکاذیب را دارد و علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امكان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محكوم شود. در حقیقت جرم نشر اکاذیب، به دو روش محقق می شود، اظهار اکاذیب به صورت مکتوب و نیز انتساب عمل خلاف حقیقت به صورت مستقیم و غیرمستقیم به هر شخص حقیقی و حقوقی.
3 – اظهار یک کذب نیز کافی است
با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی به مقصود است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول ماده698 خواهد بود. و برای تحقق جرم نشر اکاذیب نیازی نیست که فرد چند موضوع کذب را به دیگری نسبت دهد بلکه حتی با انتساب یک کذب هم، جرم نشر اکاذیب محقق خواهد گردید. در جرم نشر اکاذیب، اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه خواهد شد.اثبات کذب بودن اظهارات با مدعی است.
جرم نشر اکاذیب در رایانه
جرم نشر اکاذیب در جرائم رایانه ای در ماده 18 قانون جرایم رایانه ای مصوب 5/3/88 13 مقرر گردیده است که به موجب این ماده “هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.”
مجازات نشر اکاذیب رایانه ای
اگر نشر اکاذیب به وسیله ارسال پیامک، ارسال ایمیل، طریق کانال های تلگرامی و یا اینستاگرام، و به صورت کلی نشر اکاذیب در فضای مجازی با استفاده از رایانه و سامانه های مخابراتی صورت گیرد، مرتکب به حبس از 91 روز تا 2 سال، یا پرداخت جزای نقدی از 5 میلیون تا 40 میلیون ریال، محکوم می شود. بنابراین مجازات نشر اکاذیب رایانه ای از مجازات نشر اکاذیب عادی، شدید تر است.مجازات عادی مرتکبان این جرم علاوه بر اعاده حیثیت شاکی، محکومیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد بود. اما در صورتی که مرتکب یا مرتکبان از کارمندان و کارکنان اداره ها و سازمان ها یا نهادهای دولتی یا وابسته به دولت یا از متصدیان قانونی شبکه های رایانه ای یا مخابراتی بوده و به سبب شغل خود مرتکب جرم شده باشند در صورتی که نشر اکاذیب به صورت سازمان یافته یا در سطحی گسترده ارتکاب یافته باشد، مرتکب یا مرتکبان علاوه بر اعاده حیثیت به 16 ماه و یک روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی بیش از 26 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات حبس و جزای نقدی محکوم خواهند شد.
مرجع صالح جهت شکایت نشر اکاذیب
جرم نشر اکاذیب، با توجه به محل وقوع جرم، در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم، قابل رسیدگی و طرح شکایت می باشد. جرم نشر اکاذیب به عنوان جرم مطبوعاتی، در محل انتشار نشریه مورد شکایت، و جرم نشر اکاذیب رایانه ای در دادسرای جرایم رایانه ای در تهران و شهرستان هایی که دارای دادسرای جرایم رایانه ای می باشند قابل شکایت است و در شهرهایی که دادسرای جرایم رایانه ای که در آن ها آغاز به کار ننموده است، در دادسرای عمومی و انقلاب قابل طرح است.
آیا جرم نشر اکاذیب قابل گذشت است؟
جرم قابل گذشت به جرمی است که با در صورت گذشت شاکی در هر یک از مراحل تحقیقات مقدماتی، مرحله رسیدگی یا حتی در زمان اجرای حکم مقام قضایی نسبه به صدور قرار موقوفی تعقیب اقدام می نماید. مطابق ماده 104 قانون مجازات اسلامی و ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری جرم نشر اکاذیب از زمره جرایم قابل گذشت می باشد و در صورت گذشت شاکیت تعقیب کیفری مرتکب در هر مرحله ای متوقف می شود.
اثبات کذب بودن اظهارات با مدعی است
با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی به مقصود است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را هم به نحو مقرر در ماده 698 قانون مجازات اسلامی به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول این ماده خواهد بود. البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهارشده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد. اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه خواهد شد. در اظهار اکاذیب، نسبتی به دیگری داده نمی شود بلکه اخبار یا مطالب بی اساس به طور کلی اظهار می شود. در جرم اظهار اکاذیب طرف می تواند غیرعموم یا مقام رسمی باشد.
مطلق بودن جرم نشر اکاذیب
اظهار اکاذیب جرم مطلق بوده و تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست. قانونگذار در متن ماده 698 به این نکته تصریح کرده است که « … اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه … » به همین جهت سوء نیت خاص در این جرم منقضی است. البته در کنار آن اظهار اکاذیب مقید به وسیله است و قانونگذار تصریح می کند که «…به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار کند…»به موجب قسمت اخیر ماده 698 «…علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان باید به حبس از 2 ماه تا 2 سال یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود» مجموعه واکنش های قانونگذار درباره این جرم در ماده اخیر به دو شکل قابل تقسیم است:
اول اینکه «حبس 2 ماه تا 2 سال یا شلاق تا 74 ضربه» که دادگاه در انتخاب حبس یا شلاق مخیر است.
استفاده مقنن از «قصد» در صدر ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، موید عمدی بودن مصادیق اظهار اکاذیب و انتساب اعمال خلاف حقیقت به دیگران است. جزء دوم رکن معنوی جرم اظهار اکاذب، قصد مرتکب در اظهار مطلبی است که عالم به کذب بودن آن است و به عبارت دیگر عمد در ارتکاب فعل خلاف قانونی، که اصطلاحا به آن سوءنیت عام می گوییم. در این میان انگیزه مرتکب جزء دیگری است که قانونگذار استثنائا در صدر ماده به آن تصریح کرده و آورده است که «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی . . . اکاذیبی را اظهار کند…»به عبارت دیگر سوءنیت خاص یا قصد نتیجه، بخشی از رکن معنوی جرم اشاعه اکاذیب نیست و شیوه احراز انگیزه، با بررسی نحوه ارتکاب عمل و شرایط حاکم بر آن و نیز دیگر قرائن مشخص می شود. (به عنوان مثال، اگر کسی که نامزد نمایندگی مجلس است، با انتشار اوراقی چاپی به دروغ خود را تنها نامزد انتخابات محل معرفی کند، نباید در انگیزه اضرار او به سایر نامزدها تردید داشت.)
تاکید قانونگذار بر مکتوب بودن اظهارات
این حقوقدان اضافه کرد: تاکید صدر ماده 698 در مورد مکتوب بودن اظهارات، به این معناست که اگر شخصی در محفلی سخنرانی کرده و اکاذیبی را اظهار و مطرح کند، چنین اقدامی، عنوان مجرمانه نخواهد داشت زیرا قانون می گوید نشر اکاذیب باید از طریق اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا یا نامه یا مراسلات یا شکواییات و به طور کلی، به صورت مکتوب باشد. وی افزود: بنابراین اگر قرار باشد این جرم از طریق اظهار اکاذیب محقق شود، باید کتبی بوده و وسیله تحقق آن نیز باید حتما از مکتوبات باشد. انتساب اعمال غیرواقعی به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی ناجی با اشاره به بخش دوم ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 گفت: قسمت دوم این ماده نیز در مورد اکاذیب است؛ با این تفاوت که می گوید اگر فردی اعمالی را بر خلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا، ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، عنوان نشر اکاذیب را دارد و علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود. به گفته وی، تفاوتی که میان صدر ماده 698 و بخش دوم این ماده وجود دارد، این است که بر اساس قسمت دوم این ماده، اعمال خلاف حقیقت، صریحا یا تلویحا به شخص حقیقی یا حقوقی نسبت داده می شود. این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز عنوان کرد: در حقیقت جرم نشر اکاذیب، به دو روش محقق می شود؛ اظهار اکاذیب به صورت مکتوب که در صدر ماده آمده و نیز انتساب عمل خلاف حقیقت به صورت مستقیم و غیرمستقیم، صریحا یا تلویحا به هر شخص حقیقی و حقوقی، روش دیگر تحقق جرم نشر اکاذیب است.
اظهار یک کذب نیز کافی است وی بیان کرد: البته در مورد دوم، دیگر موضوع مکتوب بودن یا نبودن مطرح نیست؛ به این معنا که حتما لازم نیست وسیله ارتکاب جرم، مکتوب باشد. ضمن اینکه در هر دو مورد، این الزام وجود ندارد که حتما ضرری به دیگری وارد شود. زیرا در انتهای ماده 698 آمده است اعم از اینکه ضرری اعم از مادی یا معنوی، به دیگری وارد شود یا خیر همچنین در هر دو حالت ارتکاب جرم نشر اکاذیب، مجازات این جرم یکسان است. ناجی در مورد عنصر معنوی جرم نشر اکاذیب نیز اظهار کرد: بر اساس نظر مقنن، عنصر معنوی این جرم باید یکی از موارد سه گانه اظهار اکاذیب، انتساب عمل بر خلاف حقیقت و وجود قصد اضرار به غیر باشد. در حقیقت کسی که اقدام به انتشار اکاذیب می کند، باید قصد تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی را داشته باشد تا این جرم محقق شود. وی اضافه کرد: با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی است و اگر کسی یک امر کذب و خلاف واقع را نیز به نحو مقرر در ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول این ماده خواهد بود. این حقوقدان خاطرنشان کرد: البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهارشده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد. اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه خواهد شد. در اظهار اکاذیب، نسبتی به دیگری داده نمی شود بلکه اخبار یا مطالب بی اساس به طور کلی اظهار می شود. در جرم اظهار اکاذیب، طرف می تواند غیرعموم یا مقام رسمی باشد.
همه آنچه درباره اثبات مالکیت ملک باید بدانیم
