درباره گیاه مارچوبه
مارچوبه کاملاً از گلهای ماده که معمولاً به رنگ قرمز در می آیند قابل تشخیص می باشند میوه مارچوبه که به رنگ قرمز در می آید در پائیز ظاهر می شود و به صورت سته کوچک سه حجره ای است که دارای یک یا چند بذر می باشد. گلهای آن به صورت چند تایی است که شاید تا به ۴ عدد نیز برسند، که آنها در یک محل ظاهر میشوند حشرات بخصوص زنبور عسل در انتقال دانه گرده آن از پایه های نرم پایه های ماده نقش عمده ای دارند مارچوبه دارای دو نوع ریشه است یکی ریشه های معمولی که جذب آب و مواد غذایی را بعهده دارند و دیگری ریشه های متورم و گوشتی که پر از ذخیره مواد غذایی هستند و در آنها سوکروز ذخیره می شود قطر ریشه های گوشتی ممکن است به اندازه یک مداد یا کمی ضخیم تر باشند. ریشه های معمولی از قسمتهای جوان ریشه های ذخیره ای بوجود می آیند ریشه های مارچوبه می تواند تا عمق ۵/۱ متر در خاک رشد کنند. سیستم ریشه بندی مارچوبه را تاج مارچوبه (Asparagus Crown) می گویند. تاج مارچوبه برای تکثیر غیر جنسی مورد استفاده قرار می گیرد. مارچوبه دارای دو نوع ساقه است اول ساقه هوایی نازک به رنگ سبز که بعد از برداشت ساقه های جوان بوجود می آید و ارتفاع آن گاهی اوقات به ۵ متر نیز می رسد. دیگری ساقه های جوان است که قسمتهای قابل استفاده مارچوبه ها را تشکیل می دهد این ساقه ها از روی ریزوم ظاهر می شوند و قبل از اینکه از خاک خارج شوند باید قطع گردند طول این ساقه ها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر متغیر است.ساقه های هوایی و برگها در اثر سرمای زمستان خشک می شوند.
نیاز اکولوژیکی مارچوبه
مارچوبه یک سبزی فصل خنک می باشد. مارچوبه بهترین رشد و بالاترین محصول را از نظر کیفیت خوب در آب و هوایی تولید می کند که زمین حاوی مارچوبه کمی یخ بزند در مناطقی که در طول فصل رشد (تابستان) هوا گرم می شود محصول از کیفیت خوبی برخوردار نیست چون مواد غذایی در ریشه های ذخیره ای آن اندوخته نمی گردند در زمستان بهتراست.هوا آنقدر سرد شودکه قسمتهای هوایی (ساقه و برگها) خزان کنند. در مناطقی مانند دزفول در استان خوزستان که زمستان یخبندان ندارند و دارای سرمای ملایم هستند توصیه می شود که قسمتهای هوایی قبل از فرا رسیدن فصل زمستان از فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتی متری سطح خاک قطع گردند. بهترین دما در طول مدت رشد بوته برای مارچوبه بین ۱۶ تا ۲۴ درجه سانتی گراد می باشد. مناسب ترین pH برای رشد مارچوبه بین ۶ تا ۷/۶ می باشد. تذکر :از ارقام مارچوبه عبارتند از : مری واشنگتن ، ردینگ ژآلت مارتا واشینگتن و آلت هام واشینگتن و ویکینگ می باشد. ارقام مارچوبه براساس رنگ جوانه های خوراکی به دو دسته تقسیم می شوند دسته اول دارای رنگ سبز و دسته دوم سبز روشن یا مایل به سفید است.موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد عمق شیار در خزانه ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر فاصله دو شیار ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر می باشد در زمین اصلی بوته ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر در ردیفهایی بین ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی متر از یکدیگر کاشته میشوند.
- آبیاری: نباید اجازه دهید سطح خاک گیاه خشک شود. بهتر است هفته ای سه بار آن را آبیاری کنید.
- رطوبت: غبارپاشی روزانه برای این گیاه مهم است.
- دما: دمای مناسب برای نگهداری این گیاه دمای مابین 10 الی 24 درجه سانتی گراد است. بهتر است در دمای بالا غبار پاشی گیاه را افزایش دهید.
- نور: مارچوبه در شرایط آفتابی بهتر رشد می کند. از آنجایی که مارچوبه در اوایل بهار می آید، بهتر است مکانی انتخاب کنید که در نزدیکی درختانی باشد که هنوز برگ ندارند. فقط مطمئن شوید که بستر کاشت مارچوبه، توسط گروهی از درختان یا یک ساختمان در سایه قرار نگیرد.
- مارچوبه گیاهی با نیاز نوری بالاست که محلی با نور فیلتر شده مانند پنجره جنوبی برای نگهداری آن مناسب می باشد.
- خاک: ریشه مارچوبه نسبت به زهکشی نامناسب خاک حساس است. خاک مورد نیاز برای کاشت مارچوبه بایستی دارای میزان اسیدیته بین 6.5 الی 7.5 باشد. بهترین نوع خاک برای مارچوبه خاکی مخلوط شده از پیت ماس، ماسه و خاک باغچه می باشد.
- تکثیر: ازدیاد گیاه مارچوبه را می توان هم از طریق تقسیم بوته و هم از طریق کاشت بذر آن انجام داد. کاشت مارچوبه از طریق بذر در فصل بهار انجام می گیرد. دمای مناسب برای کاشت بذر باید در حدود 25 درجه سانتی گراد باشد.
- زهکشی خوب خاک. خاک باید سست و نرم و دارای زهکشی عالی باشد. کاشت مارچوبه در خاک اشباع از آب، باعث پوسیدگی خواهد شد.
- اختصاص فضا برای بستر کاشت بلند. اجرای این مورد اختیاری است، زیرا مارچوبه در زمین خوب عمل می کند، اما استفاده از بستر کاشت بلند برای حفاظت گیاه از علف های هرز، آسانتر می باشد و همچنین کاملاً زهکشی و تخلیه ی آب انجام می شود.
آماده سازی خاک مارچوبه
مارچوبه بهترین محصول را در خاک عمیق ، حاصلخیز ، خنک ، آفتابگیر ، قوی و با زهکشی خوب می دهد مارچوبه در خاکهای مختلف که از حیث مواد آلی غنی باشند رشد می کند و محصول می دهد ولی بطور اختصاص خاکهای شتی و شنی لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب هستند مارچوبه در خاکهای اسیدی نمی تواند رشد کند مگر آنکه خاکها به وسیله آهک اصلاح شوند مناسب ترین pH برای رشد مارچوبه بین ۶ تا ۷/۶ می باشد. در خاکهایی که کمی قلیایی باشند کشت با موفقیت انجام می شود و محصول می دهد مارچوبه یک سبزی چند ساله است و می تواند ۱۰ تا ۲۰ سال در زمین باقی بماند لذا در تهیه زمین باید دقت کافی مبذول گردد. بخصوص چنانچه هدف آن باشد که این گیاه به وسیله بذر تکثیر شود باید زمین صاف، نرم بدون کلوخ و کاه باشد. شخم عمیق زده شود و بعد از آن کلوخ ها به وسیله دیسک یا دندانه نرم شوند و زمین تسطیح گردد. مارچوبه به هوموس و مواد آلی زیاد نیاز دارد و نسبت به کودهای حیوانی واکنش مثبت نشان می دهد لذا قبل از کاشت مارچوبه میتوان کودهای حیوانی را به زمین داد. مقدار کود های شیمیایی نیز با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود ۲۰۰ کیلو ازت ، ۸۰ کیلوگرم P2O5 ، ۳۰۰ کیلوگرم K2O برای هر هکتار در نظر گرفته می شود کود ازته را به مقدار ۵۰ درصد در هنگام احداث پشته ها (حدود ۱۰ روز قبل از پایان برداشت محصول) و ۵۰ درصد بقیه را در تابستان به زمین می دهند کودهای فسفاته پتاسه را قبل از احداث پشته ها می دهند.
کاشت مارچوبه
کشت مستقیم در اوایل بهار یا اواخر تابستان ابتدا زمین مورد نظر را به ارتفاع ۳۰ سانتی متر زیر و رو و سنگ و کلوخ آن را جدا می کنیم، سپس شیارهایی به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر و با فاصله ی نیم متر به وجود می آوریم. بذر ها را درون شیار ها و در عمق ۱ سانتی متر می کاریم و بر روی آن خاک نرم می ریزیم و خوب آبیاری می کنیم بعد از گذشت حدوداً ۳۰ روز یا کمتر بذر مارچوبه سبز می شود. تا قبل از جوانه زنی خاک باید مرطوب باشد و در مکان گرم و پر نور باشد باشد، دمای کاشت را بر روی ۲۵ درجه تنظیم کنید. در سال اول ساقه های دوم مارچوبه که در بالا توضیح داده شد می روید در هر مرحله از رشد باید پای بوته ها خاک نرم بریزید تا شیار ها پر و آماده تشکیل ریزوم شود . گلهای ماده را شناسایی کنید، روش شناسایی گلهای نرو ماده در ابتدای این مقاله آورده شده، گلهای نر بعد از رشد باید به زمین منتقل شوند و در فصل پاییز و زمستان در زیر خاک خفته بماند تا نیاز سرمایی آنها رفع شود و در زیر خاک تشکیل ریزوم ( ساقه زیر زمینی) دهد تا در بهار سال بعد بتواند ساقه های جوان مارچوبه (قسمت خوراکی) را به وجود بیاورد.
نشاء کردن در خزانه
مارچوبه را معمولاً در خزانه نشاء می کنند و بعد از گذشت یک سال و تشکیل ریزوم ها یا ساقه های زیر زمینی آن را به محل اصلی کشت منتقل می کنند، در اوایل بهار یا پاییز و به روش جوی و پشته اقدام به نشاء گیری می کنند، شیارها را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر و فاصله ی پشته ها را حدوداً ۵۰ سانتی متر در نظر می گیرند. سپس بذر مارچوبه را در انتهای جوی ها می کارند، برای استحکام ریشه و تشکیل بهتر ساقه های زیرزمینی همزمان با رشد گیاه پای بوته خاک می دهند، بعد از گذشت یک سال هم می توان گیاهان را در مکان اولیه نگه داشت و هم می توان آنها را به زمین اصلی انتقال داد، انتقال معمولاً در اوایل بهار اتفاق می افتد. (تولید کنندگان مارچوبه معمولاً نشاء ها را دو سال در خزانه نگه می دارند و در سال سوم آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند.
داشت مارچوبه
چون مارچوبه یک سبزی چند ساله است بنابراین مراقبتهای ویژه لازم دارد. با علفهای هرز بشدت باید مبارزه شود. این مطلب در مورد علفهای هرز چند ساله جدی تر است در غیر این صورت علفهای هرز به طرق مختلف ریشه، ریزوم ، غده و بذر ، ایجاد مزاحمت می کنند و مبارزه با آنها مستلزم هزینه سنگین می باشد لذا هنگام آماده کردن زمین، استفاده از انواع علف کشها توصیه می شود نرم کردن زمین در اوایل بهار یکی دیگر از کارهایی است که در مورد مزرعه مارچوبه باید انجام گیرد. بدین جهت در اوایل بهار به منظور مبارزه با علفهای هرز و نرم کردن سطح خاک با دیسک سبک، زمین دیسک زده می شود. بدین ترتیب چنانچه قسمتهای هوایی بوته ها از سال قبل باقی مانده باشند، از بین خواهند رفت. چنانچه می خواهیم کود شیمیایی به زمین بدهیم باید این کار در هنگام دیسک زدن صورت گیرد. برای این منظور مقدار ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار از کودهای کامل توصیه میشود. به منظور سفید کردن ساقه های مارچوبه در اوایل بهار پای بوته و روی آن با کود پوسیده و خاک نرم پوشیده می شود. این کار در سطح وسیع با ماشین آلات انجام می گیرد. اگر در آخر فصل به زمین کو شیمیایی داده می شود بهتر است آنرا با خاک مخلوط و بین ردیفها پخش کرد. مزرعه مارچوبه باید مرطوب و نم دار باشد از این رو آبیاری باید مرتب صورت گیرد این مسئله در مناطق خشک اهمیت بیشتری دارد. بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زیادی قرار می گیرد از مهمترین آنها سوسک مخصوص بوته مارچوبه می باشد از بیماریهای مارچوبه بیماری زنگ مارچوبه است که برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود جمع آوری بوته های آلوده و سوزاندن راه دیگر برای مبارزه با آن است.
برداشت مارچوبه
معمولاً برداشت مارچوبه از سال سوم شروع می شود یعنی دو سال بعد از انتقال تاج آن به محل اصلی اگر کاشت، داشت و نگهداری مزرعه بخوبی انجام گیرد، شاید در سال دوم تعداد کمی از اسپی یرهان قابل برداشت باشند، ولی بهتر است در سال دوم محصول برداشت نشود. در اینصورت بوته ها قوی شده و مواد غذایی در اندام های زیر زمینی تاج ذخیره می گردد و در طی این مدت به بوته فرصت داده می شودکه رشد ریشه هایش کامل گردد و به این ترتیب بوته برای سال سوم آماده بهره برداری می شود. قاعدتاً برداشت از بهار سال سوم آغاز می گردد برداشت وقتی شروع می شود که طول اسپی یر ها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر باشد. اسپی یر ها را می توان از روی سطح خاک و یا از ۲ تا ۵ سانتی متری زیر خاک قطع نمود. این کار باید با دقت انجام شوده که به ساقه هایی که هنوز از خاک خارج نشده اند، صدمه ای وارد نشود برداشت مارچوبه از اوایل بهار شروع ۶ الی ۸ هفته به طول می انجامد چنانچه عمل برداشت بیشتر ادامه یابد مواد غذایی در ریشه های متورم ذخیره نمی شود و بوته برای سال آینده ضعیف باقی ماند؛ و به منظور سفید کردن اسپی یر ها باید در اوایل بهار روی ساقه به وسیله خاک پوشانده شود. هنگام برداشت می توان خاک های اطراف اسپی یر را عقب زد سپس به برداشت اقدام کرد. بهتر است بعد از برداشت مارچوبه بلافاصله مورد استفاده قرار گیرد. برای این کار آن ها را شسته، دو طرف ساقه را به اندازه کمتر از یک سانتی متر قطع می کنند و به صورت آب پز یا پخته شده به مصرف می رسانند. در شرایط مناسب دمای ۳ تا ۴ درجه سانتی گراد و با رطوبت نسبی ۷۰ تا ۸۰ درصد می توان مارچوبه را برای چند ماه نگهداری کرد.
خواص مارچوبه:
مارچوبه از جمله گیاهان گلدار، نیمه خشبی و چند ساله است که سابقه کشت طولانی مدتی دارد. این گیاه بومی غرب اروپا، شمال افریقا و غرب آسیا بوده اما امروزه به عنوان نوعی سبزی آبدار و گوشتی به طور وسیعی در سراسر دنیا در حال پرورش است. مارچوبه جزو زراعت های نسبتا طولانی است که در صورت مراقبت صحیح می تواند مدتهای طولانی محصول دهی داشته باشد. خواص مارچوبه بسیار زیاد است و از ارزش مالی خوبی نیز برخوردار می باشد.
- مارچوبه از جمله گیاهان ادار آور به حساب می آید. به ساخت گلبولهای قرمز کمک می کند.
- مارچوبه گیاهی خون ساز است و یبوست را در
- مان می کند. برای تقویت قلب مفید است.
- برای تقویت دید چشم مفید است و ضعف مثانه را برطرف و در تقویت نیروی جنسی موثر است.
- در بهبود و درمان سرطان روده، بیماری های التهابی و آلرژی موثر است.
- نوعی آنتی اکسیدان است. در کاهش وزن مفید است و دارای اسید فولیک است.
- مصرف این گیاه در دوران بارداری به دلیل داشتن آهن سبب کاهش ناهنجاری های مادرزادی می شود.
- از مارچوبه به عنوان یک ادویه در غذاها استفاده می کنند.
