مراحل منبت کاری روی چوب و انواع آن

چرا منبت کاری بیشتر بر روی چوب انجام می شود ؟

منبت کاری با چوب ، مهم ترین و اصلی ترین شاخه ی منبت است. در گذشته، چوب اولین و ساده ترین متریالی بوده که در دسترس بشر قرار داشته است. علاوه بر این، چوب انعطاف پذیر است و به دلیل آنکه نرم تر از سایر متریال است، راحت تر ابزار می خورد. به دلیل همین ویژگی ها، منبت کاری روی چوب، از ایام گذشته بسیار مورد توجه قرار گرفته و از نظر هنری نیز، بسیار تکامل یافته است و تا امروز به بهترین و عالی ترین درجه ی خود رسیده است.

مراحل منبت کاری روی چوب

• طراحی نقشه و انتخاب طرح :

یک اثر هنری از هر نوعی که باشد، نیاز به نقشه و طرح اولیه دارد. نقشه ی منبت ، به وسیله ی طراح هنرمند، طراحی و کشیده می شود. طراحی منبت، بستگی به سلیقه طراح آن دارد و می تواند از طرح های گل دکوراتیو، طرح ها اسلیمی، خطوط و موارد دیگر باشد.

• انتخاب چوب برای انجام منبت کاری :

انتخاب چوب منبت کاری ، دشواری های مخصوص به خود را دارد زیرا در دوام و کیفیت نهایی اثر و همچنین زیبایی آن نقش عمده ای دارد. چوب هایی که بافت نرم و سبکی دارند، اصلا مناسب برای منبت کاری نیستند. برای انجام منبت کاری، باید از چوب هایی استفاده شود که بدون گره بوده و بافت ریز، متراکم و سنگین داشته باشند تا بتوانند ضربات مغار و چکش را تاب بیاورند و در حین انجام کار، نشکنند. همچنین بهتر است چوب انتخابی در اصطلاح، راست تار باشد. چوب راش، گردو و گلابی، از بهترین چوب ها برای انجام کار منبت هستند.

رگه های طبیعی که در چوب وجود دارد، در زیبایی اثر منبت، نقش عمده ای دارد. وجود این رگه ها کمک می کند که کار منبت طبیعی تر و زیبا تر به چشم بیاید و چنانچه از آن ها به صورت درست و مناسب استفاده شود، باعث ایجاد خطوط سایه و روشن زیبایی در کار می شود.

انتخاب جهت چوب در چوب های طرح دار و رنگی ، آیتم دیگری است که منبت کار باید به آن توجه ویژه ای نشان دهد. به عنوان مثال، اگر جهت تابش نور و منبع نور، در بالای تابلو باشد، طبیعتا پایین تابلو تیره تر خواهد بود و لازم است رنگ چوب تابلو، از بالا به پایین از روشن به تیره گرایش داشته باشد. به طور حتم یک استاد منبت کار، بر اساس تجربه و مهارتی که دارد، به همه ی این موارد توجه نشان می دهد و در نهایت چوب را به گونه ای انتخاب می کند که علاوه بر دوام و ماندگاری مناسب، از نظر زیبایی نیز در بالاترین درجه ی خود باشد.

استادان منبت کار معمولا در یک تابلوی منبت، به جای استفاده از یک رنگ چوب، از چوب های مختلف با رنگ های مختلف و یا یک چوب با رنگ های مختلف استفاده می کنند و ازین طریق، هارمونی و زیبایی طبیعی به اثر هنری خود می بخشند. استفاده از چوب هایی با رنگ های مختلف، این مزیت و ویژگی را دارند که باعث می شوند برجستگی ها و فرورفتگی های اثر، به طور خاص تری در پایان کار، جلوه گر باشد.

• انتقال طرح بر روی چوب :

در این مرحله شخص منبت کار، باید طرح کشیده شده را بر روی چوب منتقل کند تا بتواند، طرح را از دل چوب جدا نماید و در واقع قسمت های اضافی آن را حذف کند.

• آماده سازی چوب :

اگر چوبی که برای منبت کاری انتخاب شده، زیادی سفت و سخت باشد، ممکن است لازم باشد منبت کار، سطح آن را با کمی نفت، نرم تر کند تا کار برای انجام منبت کاری آسان تر شود. برای این منظور، سطح چوبی را که قرار است منبت کاری بر روی آن انجام شود را مقداری نفت می زنند و به آن مدتی زمان می دهند، تا چوب نرم شده و برای کار آماده شود.

• جدا سازی طرح از زمینه :

در ابتدا لازم است با مغارهای درشت، اطراف طرح باربرداری شده و از زمنیه جدا شود. باربرداری و جدا سازی طرح از زمینه، ابتدا با مغارهای درشت و سپس با مغارهای ظریف انجام می شود. استادان کار، هر چه به طرح اصلی نزدیک تر می شوند، از مغارهای ظریف تری استفاده می کنند تا به طرح آسیبی نرسد. بعد از آنکه اطراف طرح به طور کامل خالی شد و طرح از زمینه جدا شد، زمینه را با مغار تخت، صاف و یکنواخت می کنند.

• انجام طرح منبت بر روی چوب :

پس از آنکه طرح مورد نظر، به طور کامل از زمینه جدا شد، با استفاده از مغارها و ابزارهای مختلف، به انجام طرح و فرم دهی چوب پرداخته و آن را تزئین می نمایند.

• پرداخت منبت:

پس از انجام کار، سطوح اثر سمباده کشی می شود تا صاف و یکنواخت شود و سپس رنگ می شود. البته این مرحله را معمولا رنگ کاران انجام می دهند، اما در هر صورت کار منبت، لازم است به وسیله ی سمباده صاف و سپس رنگ شود که به آن پرداخت گفته می شود.

انواع منبت کاری روی چوب

• قلم زنی روی چوب

قلم زنی روی چوب حرفه ای است شبیه به منبت کاری ولی با ظرافت و دقت بسیار بیشتر کارهای قلمزنی شده معمولاً کارهایی کوچک می باشند که بیشتر وسایل و اشیاء زینتی می باشند مانند پیپ، عصا، چوب سیگار جعبه کوچک جواهرات و قطعات کوچک چوب که این نوع کارها معمولاً روی چوبهای با ارزش و محکم مانند عناب، گردو، آبنوس و... انجام می شود. وسایل و ابزار قلمزنی بسیار ابتدایی و ساده می باشند در قلمزنی بیشتر مهارت و ذوق و هنر استاد قلمزن مطرح است. ابزارهای قلمزنی معمولاً مته های مورد استفاده در سوراخکاری می باشد که با سنگ برقی تیز شده و حالت مغار ظریف را پیدا می کند و برای متهی تبدیل به مغار شده، دستهی کوچک چوبی ساخته و ساقی مته را درون آن چوب کرده تا هنگام کار کردن بتوان راحت تر کار کرد.

• معرق منبت

منبت معرق نوعی دیگر از انواع معرق است كه در آن نقشها از حالت مسطح خارجی شده و به صورت نیم برجسته جلوه گر می شوند . در این نوع معرق ضخامت چوبهای رنگی از ۳ تا ۴ میلیمتر به ۵ تا ۶ میلیمتر افزایش می یابند . شیوهٔ عمل منبت معرق به قرار زیر است :

1. تمام زمینهٔ شیء مورد نظر را از پلی استر و خمیر سیاه و یا چوب فوفل درز شده تهیه می كنند .
2. نقشه را مطابق اصول یاد شده روی سه لایی چسبانیده و خرد می كنند .
3. قطعه های خرد شده را روی چوبهای رنگی قرار می دهند و دوربری می كنند .
4. هر یك از نقشهای رنگی دوربری شده را هب وسیلهٔ سریشم سرد موقتاً بر سر چوبی كله كوب می كنند و این چوب را به طور عمودی در میان گیره قرار می دهند و محكم می كنند و سپس به وسیلهٔ مغار روی آن منبت كاری می كنند . از وسیلهٔ یاد شده برای كنده كاری بر روی عاج نیز استفاده می شود . ولی كنده كاری روی صدف فقط به وسیلهٔ سوهانچه امكان پذیر است .
5. پس از مرحله فوق نقشها را در مكان اصلیشان بر روی تابلو نصب می كنند و برای این كه بتوان آنها را به صورت برجسته تعبیه كرد در زیر هر قطعه از نقشها ، مطابق خود نقش ، چوبی یا بلندی دلخواه می چسبانند كه طول آن نسبت به ارتفاع نقشهای دیگر محاسبه می شود و سپس اطراف آن را به صورت اریب می سایند تا كاملاً نازك شود و بدین ترتیب پا یه ای ظریف با تركیب خود نقش در زیر آن متصل می شود .
6. هنگامی كه تمام قطعات نقشه آمده شد برای اینكه بتوان هر یك از آنها را در جایش محكم چسبانید باید در محل اتصال نقش با تابلو چندین نقطه را با حركت خود نقش ، روی زمینه گود كرد . این عمل به وسیلهٔ نوك مغار انجام می شود . گودی نقطه ها باعث تجمع چسب شده و اشكال را روی زمینه محكم می چسباند .
7. پس از اتمـام چسبانیدن نقشها چند گرده كیلر براق یا پلی استر ، به وسیلهٔ پیستوله ، روی تابـلـو می پاشند .
   
   ابزارهای مورد استفاده در هنر منبت کاری کدامند؟