اگر بخواهیم صادقانه بگوییم، تا به حال نشنیده ایم هیچ پدر و مادری بگوید فرزند من دروغ نمی گوید. در حقیقت، دروغگویی مهارتی است که اغلب کودکان آن را می آموزند و برای آن دلایلی وجود دارد. اما چه وقت بچه ها دروغ می گویند؟ آیا دروغگویی آنان آگاهانه است؟ از چه زمانی کودک فرق بین راست و دروغ را می شناسد؟ چگونه تشخیص دهیم کودک خیالپرداز است یا دروغگو؟ راه مقابله با کودک دروغگو چیست؟
حجت الاسلام و المسلمین موسوی، کارشناس دینی و مشاور کودک با اشاره به این که دروغ، مطلب یا سخنی است که با واقعیت همخوانی ندارد و معمولا کسی که دروغ می گوید آگاهانه حقیقت را تحریف می کند، می گوید : در خصوص کودکان، دروغگویی را باید مطابق با سن و دوره رشدی که پشت سر می گذارند، بررسی کرد و نباید کودک خیالپرداز را دروغگو نامید. او می گوید : کودک تا قبل از سه سالگی معنی دروغ را نمی داند و هر چه به ذهنش می رسد و هر چه را که نمی فهمد به زبان می آورد و بین واقعیت و خیال، مرزی قرار نمی دهد و چون بچه ها نمی دانند حوزه تفکر آنها خصوصی است و نباید هر چه به فکرشان می رسد بر زبان بیاورند و با این گمان که چون والدین می توانند ذهن آنها را بخوانند، تخیلات و داستان های غیرممکنی را هم که به ذهن شان خطور می کند، تعریف می کنند که اغلب داستان هایشان طولانی و اغراق آمیز بوده و چیزهایی است که دوست دارند واقعیت داشته باشد.
این مشاور کودک تصریح می کند : علاوه بر این که قدرت تخیل و تصویرپردازی کودک در این سن به اوج خود می رسد، کودک همزمان با یادگیری مهارت ها و اطلاعات جدید، قدرت ذهنی خود را بالاتر می برد و یاد می گیرد کار بدی را که کرده گردن یک فرد خیالی بیندازد. در نتیجه در این حیطه سنی، والدین نباید خیالپردازی های کودک را به اشتباه، دروغ بدانند.
کودک از چه زمانی دروغ را می شناسد؟
موسوی می افزاید : کودکان متناسب با هوش، تخیل و موقعیت های محیطی و بنا به واکنش والدین در برخورد با آنها از حدود شش سالگی دروغ را می شناسند و در 9 ـ 8 سالگی تفاوت بین واقعیت و دنیای فانتزی را درمی یابند و تا ده سالگی کاملا تفاوت بین حقیقت گویی به عنوان یک کار صحیح و دروغگویی به عنوان یک کار نادرست را درک می کنند.
دلایل دروغگویی کودک چیست؟
با این که دلایل دروغگویی در کودکان بسیار متعدد است، اما می توان به بخشی از آنها اشاره کرد. به گفته سیدجواد موسوی در اولین درجه بهتر است به همان تفاوت قائل نشدن بین واقعیت و تخیل کودک اشاره کنیم که متاسفانه والدین با واکنش عجولانه و اشتباه سعی می کنند، گفته های خیالی کودک را تصحیح کنند و با این باور او را از دروغگویی بر حذر دارند.
اما گاهی والدین دروغ را آموزش می دهند. به عنوان مثال در حضور کودک از ویژگی یا خصوصیتی در او صحبت می کنند که فاقد آن است. ضمن این که اگر به کودک اجازه ندهیم در جمع اظهار نظر کند و او را به سکوت وادار کنیم او به دروغ گفتن روی می آورد؛ عملی که بعضی والدین ناآگاهانه آن را انجام می دهند. این مشاور کودک با تاکید بر این که دروغگویی نشانه اغتشاش درونی و نبود امنیت روانی در کودک است، می افزاید: وقتی کودک یا بزرگسال خود را در معرض خطر یا تهدید ببیند اگر شیوه صحیح مقابله با آن را نداند به اشتباه سعی می کند با دروغ گفتن احساس امنیت و آرامش پیدا کند.
گاهی نیز کودک به دلیل نبود عزت نفس و درد حقارت، برای ترمیم شخصیت خود دروغ می گوید. در واقع آنچه در دروغگویی کودکان مایه نگرانی محسوب می شود این است که شخصیت واقعی کودک را به یک شخصیت غیرواقعی تبدیل می کند. در چنین شرایطی زمینه بروز اختلالات شخصیتی و ناسازگاری های اجتماعی در کودک ایجاد می شود و سلامت روانی وی به خطر می افتد. موسوی می افزاید: طبیعی است که ما نمی توانیم نقش محیط اجتماعی و اعمال و رفتار والدین را نیز در شکل گیری شخصیت کودک نادیده بگیریم، زیرا کودک از همه جهت تحت تاثیر محیط پیرامون و الگوهایی است که در مقابل او قرار دارند. اگر اجتماع، آموزه های خوبی نداشته باشد و والدین نیز الگوی مناسبی نباشند و در مقابل کودک دروغ بگویند، کودک مانند آنها رفتار خواهد کرد. موسوی به نکته جالب توجهی اشاره می کند و می گوید: گاهی بچه ها برای آزمودن والدین دروغ می گویند تا واکنش آنها را بسنجند. در چنین مواقعی لازم است والدین به جای نشان دادن واکنش تند و شدید، تلاش کنند تمرکز کودک را از روی موضوع دروغگویی به راستگویی معطوف کنند. گاهی اوقات هم کودکان برای به دست آوردن چیزی که می خواهند یا وقتی می دانند کار اشتباهی کرده اند برای آن که تنبیه نشوند دروغ می گویند.
چگونه دروغ کودک را تشخیص دهیم؟
موسوی در پاسخ به این پرسش می گوید: این پرسشی نیست که براحتی بتوان پاسخ داد به این دلیل که بچه ها با یکدیگر فرق دارند، اما چند راهکار وجود دارد:
1 ـ به چهره آنان نگاه کنید. وقتی آنان واقعیت را می گویند آرامش دارند در صورتی که بسیاری از بچه ها وقتی دروغ می گویند عصبی و ناراحت هستند.
2 ـ معمولا کودک، دروغ را از قبل تمرین کرده و با آب و تاب می گوید در حالی که برای گفتن واقعیت در بیشتر موارد گفتار، ساده و بدون اغراق است.
3 ـ واقعیت همیشه منطق دارد، اما دروغ به دروغ بیشتری برای پشتیبانی شدن نیاز دارد، بنابراین با هم تناقض پیدا می کند و گفته های کودک بی مفهوم می شود.
راه های مقابله با دروغگویی کودک
اولین گام برای مقابله با دروغگویی کودکان افزایش اطلاعات و آگاهی ما به عنوان پدر و مادر است. موسوی تصریح می کند : لازم است درباره رفتارهای کودک و دلایل دروغگویی اش آگاهانه تصمیم بگیریم. هرگز نباید کودک را دروغگو خطاب کنیم. این القاب منفی باعث از دست رفتن اعتماد به نفس او می شود و کودک را به سمت دروغگویی بیشتر ترغیب می کند. لازم نیست بگویید این چندمین بار است که دروغ می گویی. اگر می دانید دروغ گفته از او نخواهید اعتراف کند، چون این کار او را جری تر می کند.
اگر درباره فرود آمدن یک بالگرد در خیابان حرف می زند از او درباره چگونگی هدایت بالگرد و... بپرسید. به تصورات ذهنی او پر و بال بدهید، نه این که او را متهم به دروغگویی کنید.
اگر کاری که خواسته بودید، کودک انجام نداده درباره آن سوال نکنید تا او مجبور به دروغ گفتن نشود. کافی است تذکر بدهید که کارش را هنوز انجام نداده است.
به کودک اجازه و فرصت دهید که با صلاحدید خود با صداقت بگوید که دروغ گفته است. این کار بهتر از تکرار دروغ بعدی است. همچنین بگذارید کودک احساسات خود را هنگام انجام رفتار درست یا نادرست به زبان بیاورد. در این صورت شما بهتر می توانید ریشه دروغگویی وی را شناسایی کنید.
نکته قابل توجه دیگری که موسوی به آن اشاره می کند این که مهم است بدانید چرا کودک دروغ می گوید. شاید درباره نمره اش دروغ می گوید، زیرا احساس می کند تحت فشار قرار می گیرد و از ترس عواقبی که نمرات پایین به دنبال دارد، واقعیت را پنهان می کند. بنابراین او قربانی رفتار نادرست والدین خود شده است. اگر متوجه این وضع شدید با او صحبت کنید و درحالی که همه جانبه از او حمایت می کنید دلایلش را بشنوید. در اینجا هر دو (کودک و والدین) باید تغییر رفتار دهند.
شما هم در دروغگویی کودک مقصرید
موسوی با تاکید بر این که واکنش شدید و تند والدین در مواجهه با دروغگویی کودک باعث می شود، کودک نقطه ضعف والدین را پیدا کند و با شناخت حساسیت والدین نسبت به این موضوع از دروغ برای جلب توجه آنها استفاده کند، می گوید: در بعضی موارد این والدین هستند که کودکان را به دروغ گفتن تشویق می کنند. واکنش غیرمنطقی و تند نسبت به دروغگویی یا خیالپردازی کودک، ارائه ندادن الگو یا راهکار مناسب به کودک، پنهانکاری و ناآگاهی نسبت به تاثیر گفتار یا دروغ والدین در برابر کودک باعث می شود، کودک از آن به عنوان حربه ای برای توجیه رفتارهای خود و رسیدن به اهدافش استفاده کند.
چطور همسرم را آرام کنم؟
