مشمولا‌ن یارانه‌ی بنزینی دولت چه کسانی هستند؟

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، تنها دقایقی پس از اعلام افزایش قیمت بنزین در بامداد جمعه، رئیس سازمان برنامه و بودجه از یک طرح جدید حمایتی رونمایی کرد. طرحی که هفته گذشته از سوی رئیس جمهور و سخنگوی دولت، وعده آن داده شده بود و در آخرین روز هفته مشخص شد پیوست طرح اصلاح قیمت بنزین است.

به گفته محمدباقر نوبخت، رویکرد دولت در اصلاح قیمت بنزین این است که همه منابع آن عینا به خود مردم پرداخت شود. در این زمینه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، متشکل از روسای قوا تصویب کرد که ۱۰۰ درصد منابع حاصل از سهمیه بندی و اصلاح قیمت بنزین، به صورت حمایت معیشتی بین خانوارهای مورد نظر توزیع شود.

طبق اعلام نوبخت، بیش از ۱۸ میلیون خانوار متشکل از ۶۰ میلیون نفر مشمول بسته های حمایت معیشتی محسوب می شوند. مسوولیت شناسایی این ۱۸ میلیون خانوار بر عهده وزارت رفاه است. سوال اصلی اینجاست که حدود ۲۰ میلیون نفری که خارج از چتر حمایتی جدید می مانند، چه کسانی هستند و چطور شناسایی می شوند؟ پیگیری های «دنیای اقتصاد» نشان می دهد این تعداد، جزو سه دهک بالایی جامعه، یعنی دهک های هشتم، نهم و دهم هستند. شناسایی این افراد براساس یک آزمون وسع و فرمولی است که با استفاده از داده های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان (مستقر در وزارت رفاه) انجام می گیرد.

شنیده ها حاکی از این است که متر شناسایی، مجموعه اطلاعات از دارایی های مالی و سرمایه ای افراد، همچون ارزش و تعداد املاک، ارزش و تعداد خودرو، گردش حساب سالانه و میزان تراکنش های مالی ماهانه است. در کنار اینها، برخی شاخص ها همچون تعداد سفرهای خارجی در سال نیز احتمالا در شناسایی افراد غیرمشمول دخیل است. به نظر می آید فرمولی که وزارت رفاه براساس آن شناسایی را انجام می دهد، قرار است به تصویب هیات وزیران نیز برسد تا تبدیل به یک قاعده کلی شود.

برخی این سوال را مطرح می کنند که اگر دولت می تواند افراد غیرمشمول طرح حمایتی جدید را شناسایی کند، چطور در حذف یارانه بگیران نقدی تعلل می کند. تفاوتی که در اجرای دو روش وجود دارد در این است که در پرداخت یارانه نقدی، ممکن است عده ای از یک درآمد ثابت که سال ها گرفته اند و به آن محتاج شده اند، محروم شوند؛ درحالی که در مورد طرح حمایتی جدید، درآمدی که تاکنون خانوارها نداشته اند به آنها افزوده می شود و تنها ممکن است به خانواری، درآمد جدید تعلق نگیرد.

در نتیجه تفاوت اصلی، در محروم کردن و اضافه کردن درآمد است و از این رو، سیاست گذاران معتقدند در پرداخت یارانه در طرح جدید، دست بازتری خواهند داشت که به سه دهک با درآمد بالای جامعه، پرداختی صورت نگیرد. ضمن اینکه اگر کسی از دایره شناسایی وزارت رفاه جا ماند، می تواند بار دیگر خود را در معرض آزمون وسع این وزارتخانه قرار دهد و زیر چتر حمایتی قرار گیرد، اما در حذف یارانه نقدی، به دلیل اینکه خانوارها از چتر حمایتی خارج می شوند، نیاز به دقت و وسواس بیشتری دارد.

برآوردهای اولیه این بوده که طرح حمایتی جدید در قالب کارت کالا باشد. به این معنی که خانوارها بتوانند با استفاده از مبالغ تزریق شده، از طریق یکسری فروشگاه ها اقدام به خرید کالاهای مورد نیاز کنند. اما طبق برخی گمانه زنی ها، انجام این طرح نیازمند ۱۰۰ هزار فروشگاه است، تا خانوارها قادر به خرید از این فروشگاه های خاص باشند و وزارت صمت معتقد است این تعداد فروشگاه با پراکندگی مدنظر سیاست گذار، در دسترس نیست. علاوه بر این برخی خانوارها امکان استفاده از این کارت های اعتباری را نخواهند داشت. به همین دلیل شانس پرداخت نقدی اکنون بیشتر از پرداخت اعتباری است.

یک سوال مهم این است که آیا پرداخت های حمایتی جدید موقتی و محدود به چند ماه اول افزایش قیمت بنزین است یا در سال آینده نیز تداوم خواهد یافت؟ هنوز تصمیم در مورد آن قطعی نشده و اطلاعیه رسمی صادر نشده است، اما شواهد حکایت از آن دارد که فعلا برنامه دولت، تداوم پرداخت است. با توجه به روندی که بودجه سال آینده دارد، احتمالا این طرح تبدیل به یک طرح پایدار شود.

خانوارها در این طرح بین ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان دریافت خواهند کرد؛ خانوار یک نفره ۵۵ هزار تومان و خانوار ۵ نفره به بالا نیز ۲۰۵ هزار تومان. پس سرانه دریافتی هر فرد با توجه به بعد خانوار(تعداد فرد در خانوار) متفاوت خواهد بود. در نگاه اول این طور به نظر می آید که سیاست گذار تصمیم گرفته حمایت بیشتری از خانوارهای با بعد کمتر کند، اما پیگیری «دنیای اقتصاد» حاکی از این است که در طرح جدید، مخارج هزینه مسکن براساس بعد خانوار از مجموع هزینه ها خارج شده و سپس مجموع هزینه های خانوار بر حسب تعداد افراد، ملاک قرار گرفته است. اصلی ترین کالایی که می تواند هزینه ها را در بین خانوارها متفاوت کند، مسکن است، با خارج شدن این قلم هزینه، هزینه های باقی مانده از همگنی بیشتری برخوردار شدند و در نتیجه ممکن است این اعداد در خانوارهای مختلف دارای اثر یکسانی در پوشش هزینه ها باشد.

مثلا هزینه های غیرخوراکی یک خانوار یک نفره در سال گذشته (به استثنای اجاره بهای مسکن) معادل ۶۳۴ هزار تومان در ماه برآورد شده است(طبق گزارش بودجه خانوار مرکز آمار) و ۵۵ هزار تومان یارانه جدید معادل ۶/ ۸ درصد از این هزینه ها را پوشش می دهد. برخلاف نگاه اولیه، هر چه تعداد خانوار بالاتر رود، درصد پوشش یارانه جدید نیز بیشتر خواهد شد. مثلا یارانه ۱۳۸ هزار تومانی خانوار سه نفره می تواند ۱/ ۹ درصد از هزینه های غیرخوراکی را تامین کند. یا در مورد خانوار ۶ نفره، یارانه ۲۰۵ هزار تومانی می تواند منجر به پوشش ۱۳ درصد از هزینه ها شود.

علت این تناقض ظاهری به آنجا بازمی گردد که خانوارهای ایرانی پرجمعیت، در مصرف هزینه های غیرخوراکی با صرفه جویی بیشتری رفتار می کنند. مثلا هزینه غیرخوراکی خانوار ۵ نفره از هزینه غیرخوراکی خانوار ۷ نفره، بیش از ۲ میلیون تومان در سال بیشتر است. با این حال، مشکلی که همچنان وجود خواهد داشت در حاشیه ها است. در حاشیه ها این نگرانی وجود دارد که به ضرر یکسری افراد و حتی شکست خانوار منجر شود و تشویق به سمت خانوارهای با جمعیت کمتر صورت گیرد.