نشست دیپلماسی آنتالیا و آینده جنگ در اوکراین 

ترکیه در تلاش است تا زمینه برگزاری دور سوم مذاکرات آتش بس و صلح در اوکراین را میان روسیه و اوکراین در نشست مجمع دیپلماسی آنتالیا که قرار است 11 الی 13 ماه جاری میلادی در آنتالیا برگزار شود، فراهم کند.

ساعدنیوز: دولت ترکیه در رابطه با تجاوز نظامی روسیه به اوکراین به نظر رویکردی دوگانه و مبهم را اتخاذ کرده است و شاهد یک رویکرد روشن و قاطع از طرف این کشور در خصوص این منازعه نیستیم. این موضع ترکیه درباره بحران اوکراین چه پیامدهایی را در داخل و خارج از ترکیه برای دولت آقای اردوغان در پی خواهد داشت؟

علی حیدری: سیاست ترکیه در خصوص بحران اوکراین به مانند سیاست این کشور در رابطه با بحران های مشابه در افغانستان، سوریه یا عراق، به گونه ای است که دولت ترکیه در تلاش است تا میانه را بگیرد، و هم موضع اتخاذی این کشور، برای افکار عمومی قابل توجیه باشد و از طرفی، به مذاق غربی ها خوش بیاید. این مسأله را ما پیشتر در افغانستان و سوریه با تفاوت هایی مشاهده کردیم. درباره بحران اوکراین، پیش از آغاز جنگ، ترکیه تمام تلاش خودش را کرد، تا با استفاده از امتیاز روابط حسنه با هر دو طرف روسی و اوکراینی، از وقوع این جنگ پیشگیری کند و طبیعتاً به عنوان میانجی گری منافع خودش را نیز در منطقه و در عرصه بین المللی با استفاده از امتیاز میزبانی دو طرف درگیر تأمین کند. هرچند این تلاش دولت اردوغان ثمری نداشت، ولی اگر این اتفاق می افتاد، اردوغان می توانست نهایت استفاده را از آن در راستای پیشبرد اهداف خودش ببرد.

همان طور که گفتیم، ترکیه با اوکراین و روسیه روابط خوبی دارد. بعد از هدف قرار گرفتن سوخوی 24 روسیه در سال 2015 در مرز هوایی سوریه و ترکیه توسط اف 16 نیروی هوایی ترکیه، روابط این دو کشور به سردی گرائید، ولی با تلاش های دولت اردوغان و همراهی روسیه این روابط دوباره احیاء شد و از آن زمان به بعد، این دو کشور روابط خوبی با همدیگر داشتند. با توجه به این که بخشی از مردم اوکراین تاتار هستند، ترکیه به لحاظ فرهنگی نیز روابط گرمی با اوکراین دارد و گردشگران زیادی از اوکراین هر سال به ترکیه سفر می کردند. به همین دلیل، ترکیه در تلاش بود تا با میانجیگری، نگذارد که تنش های موجود به جنگ تبدیل شود.

بعد از وقوع جنگ، ترکیه در قالب ناتو وارد میدان شد. طبیعتاً مواضعی که تا به حال، ترکیه گرفته است به مواضع غربی ها نزدیک بوده، چرا که روسیه با اقدام نظامی علیه اوکراین، عملاً خودش را از غرب دور کرده است. ترکیه هم با برخی اقدامات تلاش کرده تا از این فرصت برای نزدیک تر شدن به غرب و خصوصاً پیگیری عضویت خودش در اتحادیه اروپا استفاده کند. به همین دلیل، شاهد آن بودیم که ترکیه تنگه داردانال و بوسفور را بست، هرچند روسیه هیچ تقاضایی برای استفاده از این مسیر در طول جنگ نداشته است. بنابراین، این اقدام ترکیه در اصل یک اقدام نمایشی و یک نوع ژست سیاسی محسوب می شود.

ترکیه در تلاش است تا زمینه برگزاری دور سوم مذاکرات آتش بس و صلح در اوکراین را میان روسیه و اوکراین در نشست مجمع دیپلماسی آنتالیا که قرار است 11 الی 13 ماه جاری میلادی در آنتالیا برگزار شود، فراهم کند. طبیعتاً اگر ترکیه موفق شود که میزبانی دو طرف منازعه را در آنتالیا برعهده بگیرد، دولت اردوغان می تواند از این رویداد نهایت بهره برداری سیاسی را داشته باشد. دو دور از مذاکرات در بلاروس برگزار شده است و ترکیه می خواهد، که دور سوم در آنتالیا برگزار شود. آقای چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز از علاقه طرف اوکراینی به برگزاری این گفتگوها با میانجیگری ترکیه خبر داده است. البته اگر طرف روسی با این پیشنهاد دولت اردوغان موافقت نکند، باز اردوغان می تواند بگوید که ما تلاشمان را برای برقراری صلح در اوکراین انجام دادیم و از این منظر نیز این رویداد، مهم است.

واقعیت امر این است که جامعه ترکیه نسبت به روسیه رویکرد خوبی ندارد. بخشی از جامعه ترکیه اروپایی است و طبیعتاً مانند غربی ها فکر می کنند و از این منظر با جنگ در اوکراین مطلقاً مخالفند؛ بخش دیگری از جامعه ترکیه نیز که اسلام گرایان هستند، به دلیل وجود قوم تاتار در اوکراین و نیز مورد حمله قرار گرفتن این کشور، باز مخالف جنگ در این کشور هستند. بنابراین، در داخل ترکیه، نگاه مثبتی به روسیه وجود ندارد.

با توجه به مواضع آقای اردوغان و دولتش در یک هفته گذشته، بعید به نظر می رسد که پوتین بخواهد امتیاز میانجیگری را به ترکیه بدهد. پیش از وقوع جنگ، این میانجیگری محتمل تر بود. آقای اردوغان به اوکراین سفر کرد. تا چند روز قبل از وقوع جنگ نیز با زلنسکی و پوتین تماس تلفنی داشت. زلنسکی و پوتین هر دو به نوعی سفر به ترکیه را پذیرفته بودند. اما به هر صورت این اتفاق نیفتاد. اما با وقوع جنگ در اوکراین، و مواضع عمدتاً غربی دولت اردوغان، میانجیگری ترکیه در برقراری آتش بس در اوکراین را تقریباً غیرممکن ساخته است؛ مگر این که آقای پوتین هم به مانند زلنسکی به این نتیجه برسد که بهترین جا برای توافق آتش بس ترکیه است.

روابط روسیه و ترکیه لایه لایه است و بعد از رویداد سقوط سوخو 24، آنها یاد گرفته اند که روابط شان را در هر پرونده ای متناسب با منافع ملی و مشترک تعریف کنند.

ساعدنیوز: روسیه با حمله به اوکراین در عمل نشان داد که درباره امنیت محیط پیرامونی نزدیک خود با هیچ کسی تعارف ندارد و عملاً در حین جنگ نیز به کشورهایی مانند فنلاند، سوئد، مولداوی و سایر کشورها هشدارهای جدی در این خصوص داده است. طبیعتاً چون ترکیه نیز در محیط نزدیک روسیه قرار داد و حساسیت روسیه نسبت به قفقاز جنوبی چندبرابر خواهد شد، آیا امکان دارد که روسیه نسبت به ترکیه نیز رویکردی خصمانه تر اتخاذ کند؟

علی حیدری: خیر. روسیه و ترکیه پرونده های متعددی با همدیگر دارند که طبیعتاً مناسبات دو کشور در قالب این پرونده ها به انحاء متفاوتی تعریف شده است. مثل لیبی، سوریه، قفقاز و غیره. در برخی از این پرونده ها، این دو کشور با همدیگر مواضع نزدیک دارند و در برخی موارد مثل لیبی، درگیری هایی با همدیگر دارند. در مواردی هم بعد از برخی تنش ها به همدیگر نزدیک تر شده اند، مانند سوریه. روابط روسیه و ترکیه لایه لایه است و بعد از رویداد سقوط سوخو 24، آنها یاد گرفته اند که روابط شان را در هر پرونده ای متناسب با منافع ملی و مشترک تعریف کنند.

خرید سامانه S400 از روسیه، باعث شد که ترکیه سنگین ترین تحریم های غربی را تجربه کند. بنابراین، نباید روابط این دو کشور را صفر و صد دید. همان طور که در برخی موارد این دو کشور با همدیگر روابط راهبردی دارند، در برخی جاها هم تعارض منافع دارند. ولی این تعارضات، به نقطه درگیری شدید نخواهد رسید. چند ماه قبل از شروع جنگ اوکراین، مسأله خرید پهپاد از ترکیه از طرف مقامات اوکراینی علنی شد. و حتی از این پهپادها بر علیه جدایی طلبان دونباس استفاده شد و همین موضوع اعتراض وزیر امور خارجه روسیه را به همراه داشت ولی روابط تیره نشد.

بنابراین، ترکیه و روسیه می دانند که روابط فیمابین را چگونه مدیریت کنند. روسیه هم می داند که ترکیه عضو ناتو است و طبیعتاً مورد ترکیه با اوکراین بسیار متفاوت است.