نگاهی به لباس های نفیس و فاخر فرح پهلوی در کاخ نیاوران/ هنر اصیل ایرانی در خدمت خاندان سلطنتی متعلق به زمان برده داری مدرن! +عکس 

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از کجارو، دیدن فضای موزه و لباس‌های موجود این فکر را در ذهن هر بیننده‌ای منعکس می‌کند که لباس اصیل ایرانی تا چه حد به طبیعت بکر و فضای زیبای شهرهای مختلف ایران نزدیک است. هنر پارچه‌بافی طی قرن‌های گذشته تنها وسیله به تصویر کشیدن درونیات زنان و مردان بوده است.

این موزه در طبقه دوم کاخ اختصاصی، در تالار آبی برپا شده است. ارتفاع تالار، تزیینات گچ‌بری سقف و دیوارها و لوسترهای کریستال بسیار ارزشمند تالار، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

تاریخچه موزه پارچه و لباس‌‌های سلطنتی نیاوران

تالار آبی در ضلع شمالی کاخ اختصاصی نیاوران به وسعت 350 متر مربع واقع شده است و به‌دلیل وجود آبنمایی زیبا رو‌به‌روی تالار و رنگ آبی دیوارها و پرده‌ها، نام «تالار آبی» به آن اطلاق می‌شد. این تالار در دوره‌ی پهلوی برای پذیرایی مهمانان دربار استفاده می‌شد. از مهمانی‌های برگزار شده در این تالار می‌توان به مهمانی شب سال نو میلادی 1978 (1356 هجری شمسی) با حضور جیمی کارتر، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، اشاره کرد.

کمی پیش از انقلاب اسلامی تغییر دکوراسیون و تجهیز آن در حال اجرا بود که با پیروزی انقلاب پروژه متوقف شد. در اردیبهشت ماه سال 1391، به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی «موزه پارچه و لباس‌های سلطنتی» در این تالار افتتاح شد.

آثار موزه پارچه و لباس‌‌های سلطنتی نیاوران

از آثار شاخص مجموعه پارچه و لباس‌‌های سلطنتی نیاوران می‌توان به دو عدد گوبلن، بافت کشور فرانسه، مربوط به قرون 17 و 18 میلادی اشاره کرد که دیوارهای ضلع جنوبی تالار را مزین کرده است. همچنین این مجموعه آثار بسیار زیبایی را از هنرهای اصیل ایرانی نظیر سوزن‌دوزی، گلابتون‌دوزی، گلدوزی، منجوق و ملیله‌دوزی و ترمه را به تصویر می‌کشد. بی‌شک دیدن این هنر‌های زیبا که در قالب لباس به تصویر کشیده شده‌اند، برای طراحان و همه هنردوستان خالی از لطف نیست.

سوزن‌دوزی‌های نفیس بلوچ

به‌محض ورود به تالار، لباس‌های سلطنتی و دیپلماتیک به چشم می‌خورد. لباس‌های متنوعی با طرح‌های سوزن‌دوزی بلوچ در این گنجینه وجود دارد. رویاهایی که با تار و پود نخ در فضایی پر از رنگ و زندگی به تصویر کشیده می‌شود.

لباس بلند زنانه با سوزن‌دوزی‌های زیبای بلوچی شکلی کاملا رسمی دارد و دارای سادگی بی‌نظیری است. طرح بلند لباس در کنار سوزن‌دوزی‌های هندسی چشم را خیره می‌کند. عبا با تزیینات سوزن‌دوزی بلوچ یکی دیگر از لباس‌هایی است که در این موزه دیده می‌شود. جنس این عبا کاملا گرم است؛ اما در نگاه نخست سبک و راحت به نظر می‌آید. پیراهن دو تکه با طرح سوزن‌دوزی بلوچ یکی دیگر از آثار موجود است. این لباس نیز دارای طرحی ساده، اما سوزن‌دوزی‌های هندسی و ترکیب رنگی بی‌نظیر است. قسمت زیرین لباس نسبت به کت رویی و قسمت جلو، از تزیین کمتری برخوردار است.

کت و دامن زمستانه و گرم با تزیینات کاملا سنتی از جمله دیگر آثار هنری است که دیده می‌شود. سوزن‌دوزی‌های موجود روی این لباس طرحی از آثار مناطق غربی ایران در خود دارد. ترکیب رنگ‌های زنده و شادی چون سبز، آبی، قرمز و کرم در پس‌زمینه مشکی حس‌و‌حالی خاص به این کار بخشیده است. این لباس تداعی‌کننده‌ بخشی از معماری ایرانی و خط کوفی است و به‌خودی‌خود یک تابلو زنده از هنر اصیل ایرانی به شمار می‌‌رود که با رنگ‌های شاد و طبیعی تجسم بخشیده شده است.

سرمه‌دوزی

سرمه‌دوزی از دیگر صنایع دستی و هنرهای ایرانی است که در استان سیستان و بلوچستان و بعضی از مناطق دیگر ایران انجام می‌گیرد. در سوزن‌دوزی روی سطح پارچه‌های ساده طرح‌هایی را با نخ‌های رنگی ترسیم می‌کنند. این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می‌شود و بخیه‌های ظریفی روی پارچه می‌دوزند.

سرمه‌دوزی یکی از دوخت‌های تزیینی و از هنرهای اصیل و با قدمت 2500 تا سه‌هزار ساله ایران است. سارافون مخمل ملکه با تزیینات سرمه‌دوزی یکی از نمونه‌های خاص این هنر اصیل ایرانی محسوب می‌شود. این سارافون طرح بته‌جقه را در پس زمینه مشکی کار به نمایش می‌گذارد. ترکیب رنگ طلایی و نقره‌ای در حواشی لباس به کمک پس‌زمینه مشکی بیش از همیشه جلوه می‌کند.

ترمه

در این پالتو پارچه ترمه ایرانی به چشم می‌خورد که با حاشیه خز طبیعی تزیین شده است. شکل پوشیده و کاربردی این لباس نشان می‌دهد در مراسم کاملا رسمی و دیپلماتیک کاربرد داشته است. ترمه نوعی پارچه اصیل ایرانی است که در دوره قاجار به‌شدت کاربرد داشت. طرح بته‌جقه نیز با این نوع پارچه معروف است.

گلابتون‌دوزی

در بین آثار موجود در گنجینه، پیراهن ابریشمی بلندی دیده می‌شود. این لباس با پارچه حریر دوخته شده که تزیینات گلابتون و پولک‌دوزی را در خود دارد. حاشیه مخمل این لباس طرحی زیبا به این کار بخشیده است. عبای مخمل زیبایی نیز با حاشیه‌های گلابتون‌دوزی در این گنجینه وجود دارد. این عبا دارای بلندی خاصی است که در مراسم به‌صورت دنباله روی زمین کشیده می‌‌شد. این اثر زیبا حاشیه‌هایی در خور توجه دارد. قسمت پایین لباس به شکلی طاووسی و ویژه گلابتون‌دوزی شده است. لباس زیبای بندرعباسی نیز در بین سایر آثار گلابتون‌دوزی زیبایی را به تصویر می‌کشد. این لباس فیروزه‌ای شامل پیراهن و شلوار محلی است که با تزییناتی همچون پولک و گلابتون کار شده‌اند.

در حال حاضر گلابتون‌دوزی با الیاف طلا به‌هیچ‌وجه در ایران رایج نیست و گلابتون‌دوزان به‌جای استفاده از نخ طلا، از نخ‌هایی که دارای روکش فلزی زرد یا سفید است استفاده می‌کنند.

منجوق و ملیله‌دوزی

منجوق و ملیله از جمله ابزارهای کاربردی و تزیینی هستند که سال‌های زیادی یراق و تجهیزات جانبی لباس را تشکیل می‌دادند. در این نوع کارها معمولا منجوق و ملیله از طرح خاصی برای تزیین حاشیه یا مرکز طرح پیروی می‌کنند. نمونه‌های جالبی از این هنر در گنجینه وجود دارد. از نمونه‌های منجوق‌دوزی، پیراهن تافته‌ای است که با تزیینات ملیله، منجوق و پولک‌دوزی طراحی شده است. قسمت سینه این لباس را به‌صورت کامل بر اساس طرحی خاص منجوق‌دوزی کرده‌‌‌‌اند. سایر قسمت‌های این پیراهن کاملا ساده است؛ اما ترکیب رنگی مناسب این بخش با قسمت سینه لباس، باعث جلوه بیشتر این هنر شده است.

پیراهن تافته صورتی نیز در قسمت دیگری از این گنجینه وجود دارد که با نگین و منجوق تزیین شده است. پیراهن این اثر را کاملا ساده طراحی کرده‌اند؛ اما در قسمت کت آن منجوق و ملیله به شکلی زیبا کار شده است. طرح‌های کار شده روی این لباس زمینه‌ای هندسی و اسلیمی در خود دارد.

چاپ باتیک

چاپ باتیک و قلم‌کاری از جهات بسیاری به یکدیگر شبیه هستند. این نوع چاپ از جمله روش‌های متداول در ایران به شمار می‌رود که به چاپ کلاقه‌ای نیز معروف است. باتیک هنرى است که نخست در چین ابداع شد و بعد به کشورهاى دیگر از جمله مصر، هند، روسیه، ایران و... راه یافت. این چاپ بیشتر روى پارچه‌هاى ابریشمى انجام مى‌شود. مراکز عمده‌ این چاپ اسکو و تبریز هستند.

نمونه زیبایی از این چاپ در گنجینه لباس کاخ نیاوران موجود است. این لباس که پس زمینه‌ای مشکی دارد، دارای چاپ زیبایی به رنگ قرمز است. طرح روی لباس شباهت زیادی به آثار اسلیمی دارد و به همین خاطر کرد خاص و زیبایی به این لباس بخشیده است.

پارچه زربفت

زری‌بافی یا زری‌دوزی از جمله دیگر هنرهای سنتی است که در معرض فراموشی و انقراض قرار دارد. این نوع پارچه دارای تارو‌پودی از طلا است؛ به همین خاطر ظرافت بالا و درخشش خاصی در آن وجود دارد. پیراهن حریر با تزیینات زری‌بافی و زری‌دوزی در پس‌زمینه رنگی روشن و گرم یک نمونه خاص از این هنر دیرینه است. درخشش زری‌بافی روی رنگ قرمز و گرم این کار تا حد زیادی کرد دارد.

گلدوزی

پیراهن و شنل با تزیینات گلدوزی و حاشیه تکه‌دوزی از جمله دیگر لباس‌هایی است که در این گنجینه به چشم می‌خورد. گلدوزی از جمله هنرهایی است که قرن‌های متمادی در بین تمدن‌های مختلف وجود داشته است. ترکیب پس زمینه‌ رنگی تیره و سرد با گلدوزی و تکه‌دوزی با رنگ‌های گرم تضاد و زیبایی خاصی به کار بخشیده است.

مجموعه کیف و کفش‌ها

مجموعه کیف و کفش‌ نیز در این گنجینه وجود دارد. برخی از کفش‌های موجود کاملا ایرانی و با طرح‌های سنتی هستند که منطبق با سوزن‌دوزی‌های لباس است.

پارچه‌های نفیس اهدایی

در بین لباس‌های مختلف این گنجینه، پارچه‌های نفیس اهدایی کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی نظیر ژاپن، هندوستان، لبنان و... به چشم می‌خورد. برخی پارچه‌های سنتی تولید داخل نیز مانند زربافت، ساتن و ابریشم و همچنین سوزن‌دوزی‌های مناطق مختلف و حاصل دسترنج هنرمندانی چون مهتاب نوروزی نیز در این گنجینه به چشم می‌خورد.

گوبلن‌های کاخ اختصاصی نیاوران

در تزیین داخلی تالار آبی، علاوه بر گچ‌بری و لوسترهای کریستال، از گوبلن‌های (تاپستری‌های) عظیم نیز استفاده شده است. این نوع تزیینات در کاخ‌های اروپایی نیز رواج داشت و علاوه بر زیبایی، عایقی برای گرما و سرما و نیز سر‌و‌صدا بود. از میان این گوبلن‌ها، سه عدد تاپستری که از همه بزرگ‌تر است و در قسمت‌های اصلی کاخ نصب شده‌اند، روایتگر داستان منحصربه‌فردی در خصوص ملکه استر است و با ظرافت خاصی از پشم و ابریشم بافته شده است.