پرورش شیرین بیان
شیرین بیان (نام علمی:Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مَهْک گفته می شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان،سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می روید.
اختصاصات ظاهری گیاه:
شیرین بیان گیاهی است چند ساله و دارای ساقه ای به طول ۵/۰ تا یک متر که در محیط های مساعد به ارتفاع ۲ متر می رسد. برگ های آن متناوب، مرکب از ۴ تا ۷ زوج برگچه با یک برگچه انتهایی کدر و سبز رنگ می باشد. گل های آن نامنظم به رنگ بنفش، سفید، زرد است که روی یک پایه از کنار برگ ها می روید. طول گل ها به بیش از ۱ سانتی متر می رسد. میوه ای نیام به رنگ خرمایی و محتوی ۳ ـ ۶ دانه لوبیایی شکل (گاهی کمتر) و به رنگ قهوه ای روشن دارد. که به طول ۲ـ۳ سانتی متر می باشد. طرفین میوه باریک و کم و بیش نوک تیز می شود.
پوسته دانه ضخیم و محکم و وزن هزار دانه ۱۰ گرم است. طول ریشه شیرین بیان متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین ۳۰ـ ۶۰ سانتی متر است. ریشه و ریزوم شیرین بیان خشبی و خزنده به صورت قطعات استوانه ای شکل، به قطر ۵/۰ تا ۵/۱ سانتی متر می باشد. مقطع آنها زرد رنگ روشن دارد. ناحیه مرکزی مقطع نیز کمی تیره است. در سطح خارجی آن خطوط طولی به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای تشخیص داده می شود. در قطعات متعلق به ریزوم اثر جوانه های از بین رفته نیز مشاهده می گردد.
شرایط پرورش شیرین بیان :
گیاه شیرین بیان به طور کلی گیاهی نورپسند است که در طول رویش به هوای گرم و آفتاب کافی نیاز دارد. نور کافی سبب افزایش مواد مؤثره ریشه می شود. ریشه این گیاه در خاک های شنی با ضخامت زیاد گسترش زیادی یافته و عملکرد آن نیز افزایش می یابد.
شیرین بیان در دمای ۶ تا ۲۵ درجه سانتی گراد می روید. این گیاه به آب و مواد و عناصر غذایی کافی نیاز دارد. در مرحله گلدهی آب کافی باید به گیاه رسانده شود. این گیاه معمولاً در مناطقی که بارندگی سالانه بین ۴۰۰ تا ۱۱۶۰ میلی متر باشد می روید. برای کاشت این گیاه باید از زمین های شنی با لایه های ضخیم خاک و غنی از ترکیبات کلسیم استفاده کرد. PH خاک برای شیرین بیان بین ۵/۵ تا ۲/۸ مناسب است.
طریقه کاشت شیرین بیان
ساده ترین روش کاشتن شیرین بیان از طریق بذر است البته می توان به شیوه تقسیم ریشه هم برای کاشتن شیرین بیان استفاده کرد.
از طریق تقسیم ریشه
- در فصل پاییز غده های گیاهان سه تا چهار ساله را پس از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم کنید.
- سپس این قطعات را در ردیف هایی با فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتی متری بکارید.
- فاصله مناسب برای کاشت این غده ها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است.
- پس از کاشت باید به صورت عمیق آبیاری کنید.
از طریق بذر
- بهترین زمان برای کاشت بذر شیرین بیان در فصل بهار است به این صورت که باید قبل کاشت تمام بذر ها را به مدت یک شبانه روز در داخل آب بگذارید تا خیس بخورد.
- سپس آن را در بستر گلخانه و یا سینی نشاء بکارید و آبیاری کنید.
- تا زمان جوانه زنی باید گیاه را روزانه آبیاری کنید طوری که مرطوب شود .
- پس از مدتی گیاه جوانه می زند و شروع به رشد می کند.
- پس از آنکه گیاه به اندازه کافی رشد کرد در اواخر فصل بهار و یا اوایل پاییز به زمین اصلی منتقل کنید.
- می توانید مستقیما بذر را در فصل بهار در زمین اصلی نیز کشت کنید.
نیازهای گیاه:
خاک مورد نیاز :
چون این گیاه ریشه طویلی دارد، برای کشت آن از زمین هایی که ضخامت زیادی دارند باید استفاده کرد. فصل پاییز با اضافه نمودن ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار کود حیوانی کاملا پوسیده به زمین شخم عمیقی (به عمق ۴۰ تا ۷۰ سانتی متر) زده می شود. سپس ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم درهکتار اکسید فسفر به خاک اضافه نموده، زمین را تسطیح و بستر را برای کشت گیاه آماده می کنند.
آبیاری مناسب:
در مناطقی که بارندگی کمتر از 400 میلی متر است، آبیاری بایددر اوایل کشت صورت گیرد در غیر این صورت به روش دیم کشت می شود.با توجه به وضعیت منطقه، دوره آباری بین 7 تا 10 روز متغییر بوده.در فصل های پاییز و زمستان نیاز آبی گیاه به صفر می رسد.
دما ورطوبت مناسب:
در محیطهای نیمه سایه و آفتابی رشد می کند. این گیاه برای رشد به رطوبت کافی نیاز دارد.
تکثیر رویشی:
تکثیر رویشی از طریق تقسیم ریشه انجام می گیرد. گیاهان ۳ تا ۴ ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه، قطعاتی به طول ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر از آن جدا و در عمق مناسب کشت می شوند. در هر هکتار زمین به ۴۰ تا ۷۰ هزار قلمه ریشه ای نیاز است. محققان در تحقیقات خود نشان داده اند که بیشترین عملکرد ریشه هنگامی به دست می آید که برای کاشت از قطعات ریشه به طول ۲۱ تا ۳۰ سانتی متر و به ضخامت ۴/۱ تا ۲ سانتی متر استفاده شود. پس از کشت بلافاصله باید زمین را آبیاری نمود.
تناوب کاشت :
چون گیاه شیرین بیان حدود ۱۰ تا ۱۵ سال در یک منطقه باقی می ماند و رویش اولیه گیاه بسیار کند است از این رو آن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف های هرز نشوند. گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با شیرین بیان هستند.
جمع آوری محصول :
چنانچه شیرین بیان به روش تکثیر شده باشد سه تا چهار سال ولی اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد پنج تا شش سال پس از کاشت می توان ریشه را برداشت کرد. زمان مناسب برای برداشت ریشه فصل پاییز پس از خشک شدن اندام های هوایی بر اثر سرماست. ریشه ها را در سطوح کوچک کشت با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشین های مخصوص برداشت می کنند.
از آنجا که مواد مؤثره شیرین بیان در آب حل می شود. لذا ریشه ها را خیلی سریع و با آب جاری باید شست. پس از تمیز کردن پوست ریشه ها را باید جدا کرد. سپس آنها را به قطعات ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری تقسیم و خشک نمود. برای خشک کردن نباید از نور مستقیم با درجه حرارت بالا استفاده کرد. چنانچه از خشک کن های الکتریکی استفاده شود دمای مناسب ۴۰ درجه سانتی گراد می باشد.
