پرورش جوجوبا
نام انگلیسی : SIMMONDSIA CHINENSIS
خانواده : SIMMONDSIACEAE – سیموندسیاسه (جوجوبا)
بومی : بیابانهای جنوب غرب آمریکا و شمال غرب مکزیک
- جوجوبا یا هوهوبا (به انگلیسی: Jojoba) درختچه ای بومی بیابان سونورا است، این گیاه بوته ای چندساله، دوپایه با ساقه های متعدد و همیشه سبز می باشد. شکل درختچه با انشعابات یقه ای است و دارای ارتفاعی حدود ۱ الی ۵ متر است معمولاً ارتفاع این گیاه پس از گذشت ۱۰ الی ۱۲ سال به حدود ۱٫۵ الی ۳ متر می رسد.
- حداکثر ارتفاعی که این گیاه می تواند داشته باشد ۵ متر است. با هرس شاخه های این گیاه می تواند به اشکال گوناگون رشد کند، بیشتر گیاهان جوجوبا مدور هستند. برگ های این گیاه بیضوی شکل هستند، فاقد دم برگ و به طول ۲ الی ۴ سانتیمتر با کوتیکول ضخیم و چرمی شکل هستند.
- درخت جوجوبا ريشه هاي زيادي دارد. ريشه دهي جوانه هاي اين گياه تحت تأثير رژيم رطوبتي بوده و در شرايط آبياري سطحي و يا توالي كوتاه ريشه حالت سطحي و افشان به خود مي گيرد؛ لذا در شرايط كشت به منظور گسترش پوشش گياهي تثبيت خاك و امثال آن كشت اين گياه توصيه مي شود.
- در مناطقي با بارندگي ۴۰۰-۲۵۰ ميليمتر بوته هاي گياه رشد مناسبي داشته اند كه اين ميزان بارندگي ممكن است براي بوته هاي تثبيت شده غير ضروري باشد. زيرا سامانه ريشه اي كه قابليت دسترسي به منابع آب زير سطحي تا اعماق ۱۰-۱۵ متر را مهيا مي سازد.
- طول ريشه بالغ آن تا ۳۰ متر مي رسد. پس از كاشتن دانه تنها يك ماه بعد همزمان با جوانه زدن گياه از خاك، ريشه ۷۵ سانتيمتر در خاك نفوذ مي كند.
- عمل لقاح در اوايل فصل زمستان و گل دهي در اواخر زمستان و اوايل بهار مي باشد و در اكثر مناطق در چنين مواقعي از سال بارندگي وجود دارد؛ لذا رقابت بين اين گياه و ساير گياهان زراعي در رابطه با آبياري وجود ندارد. رسيدن جوانه هاي گل در اواخر تابستان تشكيل لذا لزوم بارندگي در اين فصل با يك نوبت آبياري در اواسط تابستان براي محصول سال بعد ضروري و بسيار مفيد خواهد بود.
- در كشت اين گياه وجود حداقل ۵ درصد گياهان نر به منظور تلقيح گياهان ماده ضروري است. ۹۵ درصد گرده افشاني اين گياه با باد بوده و ۵ درصد بقيه به عهده حشرات مي باشد. كپسولي تخم مرغي شكل و حاوي يك تا سه دانه درشت قهوه اي رنگ مي باشد.
- در شرايط عادي فقط يكي از آنها رشد مي كند. طول دانه حداكثر ۲ سانتيمتر دانه هاي رسيده بين ۱٫۵ تا ۲ گرم وزن متغير مي باشد. گرچه در ۲-۳ سالگي ميوه مي دهد. اما ميوه دهي اقتصادي آن از ۴ سالگي به بعد بوده و اين بدان معناست كه تا ۴ سالگي پس از كاشت اميدي به سوددهي آن نيست و حداكثر ميزان توليد ۱۰-۱۱ سالگي خصوصاً ۱۱ سالگي است.
- کشورهای بزرگ تولید کننده جوجوبا امریکا، استرلیا، مکزیک، کاستاریکا، برزیل، آرژانتین، پاراگوئه، مصر، پرو و فلسطین بوده و درکشورهای عربستان سعودی، سودان،کنیا و آفریقای جنوبی، توسعه یافته و از تولید مطلوبی دراین کشورها برخوردار است.
- درایران با توجّه به شرایط ویژه اقلیمی بویژه کمبود آب، ازگیاهان مناسب جهت کشت و توسعه خصوصاً در نواحی جنوبی کشور و استانهای بوشهر، سیستان و بلوچستان، فارس، خوزستان و تا حدودی کرمان، یزد و اطراف کویر میبایست استفاده شود. ویژگی چندمنظوره بودن این گیاه بعنوان گیاهی زراعی،صنعتی-علوفه ای و حفاظتی (موثردرکاهش فرسایش خاک) توجّه جدی تربه این گیاه را می طلبد.
خواص روغن جوجوبا :
روغن جوجوبا زردرنگ، خوشبو و نرم است و خاصیت ضدتحریک دارد که در مراقبت و التیام پوست کمک زیادی می کند. این روغن خاصیت ضدمیکروبی نیز دارد، بدین معنا که در حقیقت رشد برخی باکتری ها و میکروب های قارچی که به پوست حمله می کنند را سُست می نماید.
ترکیبات شیمیایی جوجوبا به چربی پوست نزدیک هستند، همچنین به آسانی جذب شده و به ندرت باعث واکنش های حساسیتی حتی در پوست های حساس می شود از دیگر خواص روغن جوجوبا می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- روغن جوجوبا خاصیت پاك كنندگي طبيعي دارد و با از بین بردن چربی در منافذ پوستی مانع بروز آکنه می شود و برای پوست هاي مستعد به آکنه، چرب و یا خشک خیلی خوب است.
- روغن جوجوبا به راحتی جذب هر نوع پوستی می شود.
- روغن جوجوبا رطوبت و انعطاف پذیری پوست و مو رو حفظ می کند و خشکی و ترک لب رو خیلی زود بهبود می بخشد.
- استفاده از روغن جوجوبا روی بدن تاثیر آب رسانی داشته و باعث بهبود جریان خون و در نتیجه درخشان شدن پوست می شود.
- روغن جوجوبا با چین و چروک مقابله می کند (چون که سرشار از ویتامین A,B,E و مواد معدنی مانند سلنیوم است)
- روغن جوجوبا داراي خواص درمانی و ضد التهابي است به همین دلیل برای تسکین دردهای عضلانی و درد مفاصل (آرتروز، نقرص، سیاتیک) خیلی مفيد است.
- خاصیت ضدالتهابی روغن جوجوبا باعث شده در برطرف کردن بیماری های پوستی مثل شوره سر و اگزما خیلی موثر باشد.
- روغن جوجوبا از ریزش مو جلوگیری می کند، موها رو تقویت می کنه و به ضخیم و پرپشت شدن موها کمک می کنه. (به علت دارا بودن ویتامین های B,E و مواد معدنی)
- روغن جوجوبا برای درمان زگیل، عفونت های قارچی انگشتان پا و تب خال خیلی مفید است (به خاطر اینکه حاوی مواد مغذی مثل ویتامین های E و Bکمپلکس است)
- روغن جوجوبا باعث از بین رفتن کدری مو می شه و به پوست و موی سر شفافیت می بخشه و باعث کاهش وزی مو میشود.
شرایط نگهداری و کاشت جوجوبا :
دمای موردنیاز گیاه جوجوبا :
این گیاه می تواند در محدوده دمای هوا ۵۰ الی ۹- درجه سانتی گراد را تحمل کند. این گیاه همچنین می تواند دمای خاک را تا حدود ۶۵ درجه سانتی گراد تحمل کند. اما دمای بالاتر از ۵۰ سانتی گراد باعث گرمازدگی و خشک شدن گل ها و انتهای سرشاخه ها می شود.
بوته های جوان این گیاهان نسبت به یخبندان حساس می باشند. این گیاهان اگر در معرض دمای ۶- درجه سانتی گراد قرار بگیرند سرمازدگی در آن ها ایجاد می شود و جوانه های گل آن نیز در ۲- درجه سانتی گراد نابود می شوند. در برودت ۶- درجه سانتی گراد زیر صفر نهال ها نیز در معرض از بین رفتن هستند.
گیاه جوجوبا در اوایل دوره ی رشد خود (-۴ سال اول) نباید با سرمای کمتر از ۳- درجه سانتی گراد مواجه شود؛ این گیاهان در دمای ۲۷ الی ۳۶ درجه سانتی گراد رشد مطلوبی دارد.
خاک مناسب جوجوبا :
گیاه جوجوبا باید در زمینی کاشته شوند که شنی باشد و همچنین قابلیت نفوذ آب زیادی داشته باشد. گیاه جوجوبا در مناطق بومی خود معمولاً در خاک های شنی- رسی و خاک های آبرفتی و البته به ندرت در خاک های سنگین تر یافت می شود .
این گیاهان به علت توقعات بسیار کمی که دارند می توانند در زمین های زراعی از بین رفته به علت پایین رفتن سفره آب زیرزمینی – شور شدن خاک و مسائل دیگر قادر به رشد است. گیاهان جوجوبا به خاک های سنگین و مستعد و غرقابی بسیار حساس بوده و لازمه کشت آن وجود زهکش قوی است تا از ایجاد حالت غرقابی جلوگیری کند.PH موردنیاز برای کشت این گیاه بین ۸ الی ۵ متغیر است و به خوبی در این PH رشد می کند. اما PH کمتر از ۵ باعث سمی شدن آلومینیوم می شود.
گیاه جوجوبا در برابر شوری مقاوم است و همچنین درعین حال از شور شدن خاک اراضی کویری نیز جلوگیری می کند. بعضی از گونه های این گیاه تا شوری ۷۰۰۰ از خود مقاومت نشان می دهند و کاهش محصول در این گیاه دیده نمی شود. بنابراین می توان از آب ساحل دریا با شوری ۴۰۰۰-۶۰۰۰ آن ها را آبیاری نمود. در استرالیا حتی از فاضلاب های با فسفر زیاد نیز برای آبیاری گیاه جوجوبا استفاده می شود.
نحوه ی کاشت گیاه جوجوبا :
تکثیر این گیاه به سه روش بذر، قلمه و کشت بافت صورت می گیرد. می توانید شاخه های درخت نر را به شاخه های درخت ماده و همچنین شاخه های درخت ماده را نیز می توان به شاخه های درخت نر پیوند زد.
تکثیر توسط قلمه:
در روش های تکثیر قلمه از سرشاخه های جوان گیاه قطعاتی به طول ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر جدا نموده و سپس قلمه ها را در حرارتی حدود ۲۲ درجه نگهداری می کنند و با قارچ کش و هورمون ریشه را آغشته کرده و در مدت ۳-۸ هفته تولید ریشه می نماید. ترکیب خاک برای کشت ترکیبی از ۵۰ درصد پرلایت، ۵۰ درصد ورمی کولیت با مخلوط ماسه، پودر برگ و خاک لوم می باشد. بهترین خاک برای کشت قلمه ترکیبی از پیت خزه پرلایت و ورمی کولیت شاخه شده است.
گیاهان جوجوبا از طریق قلمه زنی زودتر از گیاهان با روش بذری تولید گل و میوه می کنند و امکان حفظ صفات ژنتیکی در آن ها نیز وجود دارد اما کاشت از طریق بذر تنوع ژنتیکی زیادی وجود دارد. سرعت رشد گیاهان حاصل از کشت بافت بیشتر از گیاهان تکثیر یافته از روش های دیگر می باشد.
تکثیر از طریق بذر:
- در نواحی که درخت جوجوبا به صورت طبیعی در آن رشد می کند تنها منبعی می باشد که بذر جوجوبا از آن به دست می آید. تکثیر بذر به دو روش کاشت مستقیم و نشاء کاری صورت می گیرد. در کاشت مستقیم بذر، بذر به قارچ حساس بوده و در شرایط رطوبتی بالا به سرعت آلوده می شود .
- در کاشت مستقیم بذرها معمولاً در فواصل ۴۰ الی ۴۵ سانتیمتر و در عمل ۵/۲ سانتیمتر روی ردیف ها کاشته می شوند و فاصله هر یک از ردیف ها ۳ الی ۷ متر انتخاب می شوند. بذر گیاه جوجوبا در شرایط مناسب پس از ۲۰ الی ۳۰ روز جوانه می زند.
- بهترین زمان کشت این گیاه زمانی است که دمای خاک در عمق ۱۰ سانتیمتر حدود ۲۶ درجه می رسد. این زمان معمولاً طی گرمای آخر فصل بهار یا اوایل فصل پائیز می باشد. درجه حرارت کم، جوانه زدن گیاه را به مدت چندین ماه به تأخیر می اندازد.
- برای حل مسئله نر یا ماده بودن دانه ها را نزدیک به هم می کارند. هنگامی که گیاه از طریق بذر تکثیر می شود ماده یا نر بودن آن تا هنگامی که نهال دوساله نشود نمی توان تشخیص داد. جنسیت گیاه جوجوبا را زمانی می توان تعیین کرد که نهال گل داشته باشد.
- کاشت توسط نشاء گیری، برای تولید نشاء هایی که مناسب انتقال به زمین اصلی باشند معمولاً ۲ الی ۴ ماه زمان لازم است و بذرهای جوجوبا همانند خزانه برنج در یک محیط مناسب کاشته و در زمان مناسبی به زمین اصلی انتقال داده می شوند.
- بهترین زمان برای انتقال نهال ها پیش از گرمای تابستان و یا قبل از سرمای زمستان است تا زمان تثبیت گیاهچه ها باید آن ها را از علف های هرز و خسارت ناشی از آن ها به صورت مختلف شیمیائی و مکانیکی حفظ نمود. رشد این گیاه در دو سال اول کاشت محدود است.
نحوه پرورش و نگهداری شیرخشت
