نحوه پرورش و نگهداری شمعدانی معطر

پرورش شمعدانی معطر

نام انگلیسی : Pelargonium graveolens

خانواده: Geraniaceae

بومی : قاره آفریقا

ساختمان برگ از يك دمبرگ اصلي و يك برگ در انتها تشكيل يافته است. دمبرگ ها و برگ ها متناوب و پوشيده از كرك مي باشد. لبه هاي برگ داراي بريدگي هايي بوده كه به برگ يك حالت پنج هاي مي دهد مخصوصاً در جنس پلارگونيم در اثر مالش برگ ها بوي مليحي استشمام مي شود كه مربوط به اسانس آن می باشد. ساقه از محل قاعده داراي انشعابات زيادي مي باشد. كه ارتفاع گياه را تعيين مي كند كه به ۹۰ – ۷۰ سانتی متر می رسد. گل ها نر و ماده منظم شامل پنج كاسبرگ آزاد يا متصل بهم در قاعده و پنج گلبرگ مي باشد. مادگي از پنج برچه تشكيل مي يابد كه در هر يك ۱۰ – ۱ تخمك جاي دارد. تخمدان آنها پس از رسيدن به ميوه خشكي تبديل مي شود. گل ها به رنگ بنفش, قرمز و صورتي ظاهر مي شود .

مشخصات اسانس شمعدانی اژدر :

مواد تشكيل دهنده روغن فرار ژرانيوم شامل ژرانيول, سيترونلال, لينئول, ترينئون و الك ها مي باشد. اسانس آن كمي شبيه اسانس گل رز مي باشد. داراي رنگ سبز روشن مي باشد. اين اسانس خصوصاً موقعي ارزشمند است كه محتوي مقادير بيتشري سيترونلال باشد. با رفع دي متيل سولفايد از اسانس ژرانيوم بوسيله ماندن و كهنه شدن يا بوسيله خروج هوا بوي اسانس عموماً بهتر مي شود. براي افزايش خصوصيات فيزيكوشيميايي اسانس بايد آنها را در ظرف دربسته و دور از نور به مدت يك سال نگهداري نمود. بسته بندي نادرست خصوصاً براي مدت طولاني و در ظروف نيمه پر و در مكاني با آب و هواي گرم باعث تغييرات در كيفيت اسانس مي شود. نگهداري اسانس تحت شرايط كنترل شده بوي اسانس را اصلاح مي كند. اسانس هاي تقطير شده بويي شبيه بوي گياه اصلي را دارند ولي بعد از يك تا دو سال بوي قوي تر و يكدست تري پيدا مي كند. از اسانس ژرانيوم و پلارگونيوم درصنعت عطرسازي و ساخت لوازم آرايشي استفاده مي شود.

ترکیبات اسانس: متیل اوژنول، فنچون، لیمونن، فلاونول (مایریستین، گوارستین و کامپفرول)، پروانتوسیانید، اسید الاژیک و الاژیتانیین
خواص اسانس: آرامبخش، اشتها آور، ضد افسردگی، مناسب امراض پوستی، طعم دهنده و عطری

خواص درمانی شمعدانی اژدر :

شمعدانی آرام بخش و ضدافسردگی است و خواص گندزدایی و ضد عفونی کنندگی، کاهش تورم و کنترل خونریزی دارد. تمام اعضای گیاه، قابض هستند. در مصرف داخلی برای درمان دردهای قبل از قاعدگی و مشکلات یائسگی، تهوع و دل آشوبه، التهاب لوزه ها و ضعف گردش خون به کار می رود. در استعمال خارجی برای درمان جوش های غرور جوانی، بواسیر، اگزما، سوختگی ها، کچلی و شپش مصرف می شود. از برگ های آن به حالت تازه در تمام طول سال می توان استفاده کرد. اسانس (روغن فرار) استخراج شده از برگ های آن برای عطر درمانی به کار می رود

اسانس ژرانیوم، ضدعفونی کننده و ضد تب است. در عطرسازی و تهیه ی گرد دندان، پمادها و فرآورده های زیبایی مصرف می شود. شمعدانی عطری برای پوست هایی که نقاط چرب دارند ارزشمند است. بنابراین بسیاری از شرکت های تولید مواد آرایشی و بهداشتی از عصاره ی گیاه برای تولید محصولات مختلف از جمله کرم ها و لوسیون ها بهره می برند. ژرانیوم از تیره گیاهان معطر، ضد درد، ضد اضطراب، ضد افسردگی، مسکن و آرام بخش است.

شرایط آب و هوایی موردنیاز پرورش شمعدانی معطر :

ژرانيوم و پلارگونيم گياهاني هستند طالب آب و هواي گرم همراه با آب فراوان كه در ارتفاعات ۱۲۰۰ – ۴۰۰ متر كشت مي شوند. در اين شرايط هوا نبايد مرطوب باشد چون باعث بيماري زنگ شده و باعث ريزش برگ ها مي شود كه خود مستقيماً در ميزان اسانس تأثير مي گذارد, همچنين هواي خيلي خشك همراه با باد هاي گرم باعث كاهش ميزان اسانس مي شود. در مناطقي كه شرايط آب و هوايي گرم داشته و متوسط درجه حرارت در زمستان به ۸ – ۵ درجه سانتي گراد بالاي صفر مي رسد و در زمستان يخبندان وجود ندارد ژرانيوم و پلارگونيوم به صورت چند ساله كشت مي شوند و يك نوبت كشت براي ۶ – ۵ سال كافي بوده و بعد از سال ششم به علت كاهش ميزان اسانس بايد تجديد كشت شوند.
در مناطق گرمسير كه گياه به صورت چند ساله كشت مي شود در اثر گرماي شديد برگ ها به طرف پايين افتاده و ميزان اسانس كاهش پيدا مي كند اما خود گياه نسبت به شرايط مقاوم است. به علت حساسيت گياه پلارگونيم و ژرانيوم به درجه حرارت هاي پايين كمتر از ۲ درجه سانتي گراد كه باعث از بين رفتن گياه مي شوند در مناطق معتدل و سردسير به صورت گياه يك ساله كشت مي شوند. در مناطقي كه زمستان هاي ملايم دارد مي توان با پوششي از كود پوسيده و خاك برگ پس از آخرين برداشت ريشه ها را براي سال بعد محافظت نمود.

خاک مناسب شمعدانی اژدر :

به طور كلي شمعداني نسبت به نوع خاك حساسيت نشان مي دهد. كشت آن در خاك هاي لومي با زهكشي مناسب ایده آل مي باشد . اگر خاك حاصلخيز مملو از مواد آلي و هوموس باشد از خود عكس العمل مثبت نشان مي دهد. پلارگونيوم و ژرانيوم در خاكي با خلل و فرج كه رطوبت در فصل زمستان و در فصل بارندگي در خود نگه ندارد رشد مي كند. خاك هاي رسي كه باعث ماندن آب در زمين شد باعث پوسيدگي ريشه شود و عدم زهكشي آب و ماندن آن در خاك باعث يخبندان شده و ريشه ها صدمه مي بينند. خاك هاي رسي و آهكي باعث كاهش ميزان اساني مي شوند. خاك هاي ماسه و سبك با مواد غذايي فراوان بيشترين نتيجه را مي دهد.

ميزان اسانس در اثر خشكي خاك كاهش مي بايد اما كيفيت اسانس نسبت به گياهاني كه مرتبا آبياري مي شوند بهتراست. خاك هاي سبك ميزان اسانس بيشتري نسبت به خاكهاي سنگين (رسي) دارند. پی اچ خاک بین ۸ -۷ برای این گیاه مناسب می باشد.

کاشت شمعدانی اژدر :

با توجه به نكاتي كه در قسمت شرايط خاك گفته شد زمين كشت را انتخاب كرده زمين بايد آفتاب گير و بدور از سايه درختان و احيانا ساختمان باشد. شمعداني به نور مستقيم آفتاب نياز فراوان دارد و در شرايط نور كافي ميزان اسانس افزايش مي يابد. همچنين آب تحت الارضي نبايد بالا باشد چون باعث پوسيدگي ريشه مي شود. براي تهيه زمين بعد از مطالعات مقدماتي شامل تعيين بافت خاك, تعيين پی اچ و تجزيه و آناليز مواد موجود اقدام به تهيه زمين مي نماييم. در صورت فقر غذايي زمين بايد مواد غذايي لازم شامل كود دامي و كودهاي شيميايي فسفاته و پتاسه را به خاك اضافه نموده و عمليات شخم در پاييز انجام گرفته تا دوباره به محض مساعد شدن شرايط آب و هوايي زمين جهت كشت آماده باشد. عمق شخم ۳۰ – ۲۵ بوده و پس از آن جهت خردكردن كلوخه ها و از بين بردن بقاياي علف هاي هرز و مخلوط نمودن كود با خاك يك نوبت ديسك زده تا زمين كاملا آماده شود.

نحوه پرورش و نگهداری اکالیپتوس

تکثیر شمعدانی اژدر :

تكثير شمعداني بيشتر توسط قلمه صورت مي گيرد. در مناطق سردسير با زمستان هاي سرد كه نمي توان گياه اصلي را براي چندين سال در زمين نگهداري نمود. اقدام به تهيه خزانه در گلخانه با شرايط حرارت و رطوبت قابل كنترل مي نماييم. براي تكثير ابتدا بيشتر كشت مناسب كه مخلوطي از دو سوم ماسه و یک سوم خاک برگ پوسیده (هوموس) را آماده مي نماييم. و آنرا به قطعات با اندازه مناسب تقسيم نمود تا عمليات آبياري و وجين و ساير موارد نگهداري قابل كنترل باشد. سپس در داخل خزانه به فاصله ۳ – ۲ سانتی متر قلمه ها را كشت مي نماييم بدين ترتيب كه با فرو بردن ميخك هايي گودالي در زمين به عمق ۶ – ۵ سانتی متر ايجاد نموده به نحوي كه دو سوم قلمه داخل ماسه قرار گیرد. پس از كاشت آنها را آبياري مي نماييم. در ابتداي امر بايد از نور مستقيم آفتاب محافظت شوند براي اين كار مي توان از حصير يا شاخ و برگ درختان به عنوان سايه بان استفاده نمود. آبياري در ابتداي امر بايد با فاصله نزديك و حجم كم صورت گيرد. زيرا آبياري زياد باعث پوسيدگي ريشه مي شود. اين روال تا ريشه دار شدن قلمه ها ادامه دارد و پس از ريشه دار شدن قلمه ها فاصله آبياري بيشتر مي شود. به نحوي كه گاهي فاصله آبياري به دو هفته مي رسد. پس از حدود ۶۰ – ۴۵روز كه قلمه ها ريشه دار شدند و در اين مدت بايد شرايط رطوبت و حرارت تحت كنترل بوده و در حداقل ميزان خود بوده تا از رشد رويشي قلمه ها جلوگيري شود. زيرا در فضاي كم در رقابت براي جذب نور بوده و قلمه ها حالت علفي بخود پيدا مي كنند و در موقع انتقال ايجاد مشكل مي نمايد. در طول دوره نگهداري عمل تهويه بايد صورت گيرد زيرا رطوبت بالا در اين مدت باعث بيماري زنگ مي شود و برگ ها زرد شده و ريزش مي كنند. در طول مدت نگهداري رطوبت در روز كمتر از ۴۰ درصد و در شب بيشتر از ۸۰ درصد نباید باشد. زمان تهيه قلمه زماني است كه رشد رويشي گياه اصلي متوقف شده است. در اين مدت از ساقه هايي كه نه زياد علفي و نه زياد چوبي باشند اقدام به تهيه قلمه مي نماييم. قلمه ها بايد ۳ – ۲ جوانه و ۲۰ – ۱۵ سانتی متر داشته باشند. لازم است جهت كاهش تبخير و تعرق برگ ها قلمه حذف شوند وجود یك عدد برگ در انتهاي قلمه بلامانع است.

انتهاي قلمه كه در زمين قرار مي گيرد بايد مورب بريده شود تا سطح جذب و سطح تماس با خاك افزايش پيدا كرده و اين امر در ريشه دهي آن كمك مي كند. همچنين بهتر است عمل برش از زير يك جوانه برگ صورت گيرد. و اين عمل بايد با وسيله تيزي مانند قيچي باغباني بايستي صورت گرفته تا به جوانه آسيبي وارد نشود. قلمه هاي گرفته شده نبايد در معرض نور خورشيد قرار گيرند زيرا رطوبت خود را از دست مي دهند. در صورت رشد بيش از حد قلمه ها اقدام به حذف جوانه انتهايي جهت جلوگيري از رشد مي نماييم. درجه حرارت در طول دوره نگهداري نبايد از ۲۰ درجه سانتي گراد بالاتر رفته و به علت طولاني بودن دوره نگهداري كه گاهاً به ۷ – ۶ ماه ميرسد بايد درجه حرارت پس از ريشه دهي در حداقل دماي ممكن نگهداري شود. اما از ۵ – ۳ درجه سانتي گراد كمتر نشود. در بهار بعد از برطرف شدن سرماي بهاره و خطر يخبندان مي توان قلمه هاي ريشه دار را به زمين اصلي منتقل نمود. در اين صورت با وسيله اي مانند بيل قلمه ها را از قسمت زيرين به نحوي از بستر خارج مي نماييم كه آسيبي به ريشه ها وارد نشود و سريعاً به محل كشت منتقل مي كنيم. اگر چنانچه فاصله محل خزانه تا محل كشت اصلي زياد باشد بايد قلمه ها را در جعبه هاي مخصوصي بسته بندي نمود و جهت كشت ارسا ل نمود. قلمه ها را در زمين اصلي روي خطوطي كه فاصله آنها ۱۰۰ – ۹۰ سانتی متر و در هر هکتار ۳۰ – ۲۸ هزار قلمه و فاصله دو بوته ۴۰ – ۳۰ سانتی متر باشد کشت می نماییم. سعي شود در هنگام كشت پاي بوته ها فشرده شود تا هواي آن خارج شده و از خشك شدن ريشه ها جلوگيري شود. بعد از كشت بايد اولين آبياري صورت گيرد. بعد از كشت قلمه هاي يك ركود نسبي مشاهده مي شود كه در اين حالت با يك تغذيه كودي به موقع مي توان به رفع اين حالت اقدام نمود.

آبیاری شمعدانی اژدر :

آبياري (نياز آبي) شمعداني پلارگونيم و ژرانيوم از نظر احتياج به آب فوق العاده حساس مي باشد. اگر آبياري صحيح صورت گيرد سريعاً توسعه مي يابد و در مناطق گرمسير در يكسال مي توان دو نوبت برداشت نمود. آبياري يكي از فاكتورهاي مهم در كشت پلارگونيم و ژرانيوم مي باشد. بدون آب ممكن است در اثر آب و هواي خشك گياه از بين برود. شرايط كشاورزي به طور عمومي تا ثير قابل توجهي بر روي كيفيت اسانس دارد. در صورتيكه شرايط خشكي ايجاد شده و ادامه داشته باشد رشد گياه به تأخير مي افتد. فاصله آبياري قبل از خشك شدن سطح خاك بمدت ۳ روز مي باشد. مقدار آب و مراحل آبياري در كشت بستگي به خشكي محيط و جنس زمين دارد. موقع آبياري را از روي علائم ظاهري بوته ها و تغيير رنگ شاخ و برگ به رنگ سبز تيره مي توان تشخيص داد. در كشت تحت سيستم آبياري قطره اي كه در دو طرف خطوط لوله فرعي به فاصله ۵۰ سانتی متر از یکدیگر و فاصله بوته ها ۴۰ – ۳۰ سانتی متر ارتفاع گیاه حدود ۶۰ – ۴۰ سانتی متر رسیده بود. میزان اسانس آن ۱۴/۰ درصد بوده است.

آبياري م يتواند به طرق مختلف انجام گيرد. مانند آبياري فاروئي يا شياري كه در اين صورت بوته ها در قسمت روي پشته ها قرار گرفته و بدون اينكه آب مستقيماً با ساقه ها در تماس باشد آبياري مي شود. و بخاطر اينكه ژرانيوم و مخصوصاً پلارگونيوم به بوته ميري حساس مي باشند روش مناسبي است. زيرا اسپورهاي قارچها و نماتد در اثر شناور شدن در آب خود را به گياه مي رسانند و باعث آلودگي گياه مي شوند. روش آبياري قطره اي داراي محاسني چون عملكرد مناسب و صرفه جويي در مصرف آب و كنترل علف ها مي باشد.

کود دهي شمعدانی اژدر :

در هنگام تهيه زمين ميزان ۳۰ – ۲۰ تن كود دامي پوسيده در هكتار پخش نموده و با خاك مخلوط مي نماييم. همچنين ميزان ۲۰۰ كيلو در هكتار كود فسفات آمونيم را همراه باشخم پاييزه با خاك مخلوط مي نماييم. علت اين امر اين است كه اگر چنانچه در ابتداي كشت اقدام به اين عمل نماييم در ابتداي رشد گياه نخواهد توانست از اين كود استفاده كند. كود اوره در طي دوران رشد در صورت مشاهده علائم زردي ناشي از كمبود ازت به ميزان ۲۰۰ – ۱۵۰ کیلو در هکتار هكتار داده مي شود و نيازي به مخلوط كردن با خاك نمي باشد. در طول دوره رشد ۳ – ۲ نوبت باید کود سرک اضافه نمود. البته ميزان نيازكودي گياه با توجه به جنس خاك و ميزان مواد آلي آن متفاوت است.

آفات و بیماری های شمعدانی اژدر :

تعدادي از بيماري هاي گياهي بر روي تيره شمعداني فعاليت مي كنند. عوامل مهم بيماري زا در شمعداني قارچ ها, باكتري ها, و نماتد ها مي باشند. براي كنترل آنها با استفاده از روش هاي شيميايي, اجراي تناوب زراعي, رعايت نكات صحيح بهداشتي زراعي تأمين حاصلخيزي خاك, شرايط آبياري مطلوب, از بين بردن بوته هاي آلوده و باقيمانده گياهان و كنترل علفهاي هرز در كنترل عوامل بيماريزا مؤثر ميباشد. از بيماريهاي قارچي مي توان به موارد ذيل اشاره نمود.

بيماري پوسيدگي ريشه

قارچ هاي مختلفي نظير پي تيوم، فوزاریوم، فیتوفترا سبب پوسیدگی ريشه و گاهاً بوته ها مي شوند. اين قارچها اكثراً خاكزي بوده و از طريق هوا نيز قابل انتشار مي باشند. تناوبهاي زراعي مناسب, بيشتر كردن فاصله آبياري جهت كاهش رطوبت و سيستم آبياري مطلوب جهت جلوگيري از تماس مستقيم آب با گياه از راههاي مبارزه با آن م يباشد و در صورت مشاهده آلودگي حذف بوته هاي آلوده راه مؤثري مي باشد. از جمله عوامل پوسيدگي ريشه مي توان به نماتد اشاره نمود كه باعث پوسيدگي ريشه مي شود و بوته هاي آلوده حالت سبز خشك به خود مي گيرند و ريشه ها حالت قهوه ای و مغز ساقه ها نيز حالت قهوه اي به خود مي گيرد. از جمله بيماري هاي ديگر كه رطوبت زياد باعث بوجود آمدن آن مي شود مي توان به زنگ اشاره نمود. اين بيماري بيشتر در خزانه كه تراكم بيشتر و در گلخانه هاكه رطوبت زياد مي باشد قابل مشاهده است. زيرا قارچ ها كاملاً رطوبت پسند بوده و تحت شرايط مرطوب خساراتي را بوجود مي آورند. علائم بيماري به صورت جوش هايي با نقاط قرمز كوچك كه بعداً قهو ه اي تيره مي شوند روي برگ ها ظاهر مي شوند. برگ هاي مبتلا زرد و سپس قهوه اي و خشك شده و در صورت ادامه آلودگي ريزش مي كنند. كاهش رطوبت با تهويه مناسب در گلخانه ها, رعايت فواصل آبياري و كاهش تراكم بوته ها در جلوگيري از بروز اين بيماري مؤثر مي باشد.

برداشت شمعدانی اژدر :

با توجه به اينكه مصرف پلارگونيوم و ژرانيوم به طور اخص در تهيه اسانس مي باشد. لذا زمان برداشت بايد موقعي باشد كه حداكثر اسانس را بتوان از حجم معيني از گياه بدست آورد. برداشت هنگامي صورت مي گيرد كه گياه حداكثر رشد رويشي را نموده و در حال شكوفه كردن است. در مناطق سردسير و معتدل ممكن است يك چين كامل و يا احياناً دو چين در سال برداشت شود ولي در مناطق گرمسير چندين چيندر سال برداشت صورت مي گيرد. اولين برداشت ممكن است ۶ ماه بعد از انتقال قلمه ها به زمين اصلي صورت گيرد كه اين مدت بستگي به شرايط آب و هوايي و تغذيه اي دارد. برداشت دوم بستگي دارد به رشد برگ هاي جديد كه قبل از رسيدن سرما بايد برداشت صورت گيرد. برداشت با دست و بوسيله داس هاي مخصوصي انجام مي گيرد. در هنگام برداشت چنانچه به عنوان گياه يك ساله كشت مي شود از محل قاعده ساقه عمل برش صورت مي گيرد و در صورتي كه به صورت چند ساله باشد از بالاي ساقه برداشت صورت گيرد تا جوانه هاي كافي براي رشد بعدي وجود داشته باشد. در بعضي مناطق كه دو چين برداشت صورت مي گيرد ۷۰ % اسانس مربوط به برداشت اول و ۳۰ % مربوط به برداشت دوم مي باشد. اولين برداشت داراي بيشترين اسانس و بهترين كيفيت مي باشد. مزارع كهنه ميزان اسانس كمتري نسبت به مزارع نو دارند.

نگهداری:

مراقبت از گیاه شمعدانی عطری بسیار ساده است؛ شما می توانید آنرا در گلدان داخل و یا بیرون از خانه پرورش دهید. این گیاه به نور زیاد و خاک و آبیاری معمولی احتیاج دارد. از اینکه شمعدانی شما دسترسی کافی به نور در طول روز داشته باشد اطمینان حاصل کنید. کمبود نور موجب قد کشیدن بیش از اندازه ساقه ها و کم پشت و پراکنده شدن بوته خواهد شد. می توانید در این صورت برای تشویق بیشتر گیاه به پرپشت تر شدن، شاخه های بلند آن را هرس کنید. شاخه های هرس شده را هم می توانید به صورت قلمه مجددا در گلدان بکارید. خاک گلدان می بایست دارای زهکشی مناسبی باشد در غیر این صورت ریشه گیاه دچار پوسیدگی می شود.

نحوه پرورش و نگهداری گل اکسالیس