نحوه پرورش و نگهداری اکالیپتوس

پرورش اکالیپتوس

نام انگلیسی : Eucalyptus spp

خانواده : Myrtaceae

بومی : هند و مراکش

این درخت در حدود بیش از نیم قرن قبل به ایران وارد شده است و در مناطق جنوب کشور که محیط مناسبی برای آن بوده است کاشته شده و اکنون درختان کهن سال آن در فارس و خوزستان دیده می شود. در حدود صد سال گذشته گونه های مختلفی از اوکالیپتوس به ایران وارد شده و در شمال کشور کشت گردید.

چوب سخت و با دوام درخت پوسیدگی حاصل نمی کند پوست ساقه آن رنگ قهوه ای مایل به زرد دارد و به سهولت از ساقه جدا می گردد. برگ درخت بر حسب آنکه متعلق به گیاه جوان و یا شاخه های جوان یا مسن باشد دارای اشکال مختلف است در شاخه های جوان برگها وضع متقابل ، افقی و تقریباَ عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهر آن بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است کناره پهنک برگهای آن صاف است طول آنها ا در حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و عرض آنها ۴ تا ۸ سانتی متر می باشد. رنگ برگها در آغاز سبز مایل به آبی است ولی تدریجاً به رنگ سبز مایل به سفید در می آید. شاخه های حاصل این نوع برگها ظاهر چهار گوش و بال دار دارد. در درختان مسن وضع و ظاهر برگها نه تنها حالت منفرد بر روی ساقه دارند بلکه هر یک به یک دمبرگ باریک به طول ۲ تا ۳ سانتی متر ختم می شوند. پهنک برگ درختان مسن باریک و دراز عاری از تار ، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می باشد. طول آنها ۱۶ تا ۲۵ سانتی متر و عرض آنها ۲ تا ۵ سانتی متر است.

خواص اکالیپتوس

ساکنین اولیه استرالیا- بومیهای استرالیایی- از برگهای برای درمان جراحات و پایین آوردن تب استفاده می کردند. آنها همچنین می دانستند اگر در منطقه بیابانی استرالیا به نام بی آبی مواجه شوند، می توانند ریشه های اکالیپتوس را، که آکنده از آب است، از زمین برای رفع تشنگی بیرون بیاورند.

برگهای اکالیپتوس و روغنی که آنها تولید می کنند سبب کشتن باکتریها و رفع ناراحتیهای تنفسی افراد مبتلا به خناق، آسم و برونشیت میشود. اگر سابقه مصرف ویکس دارید، آنگاه احتمالاً خنکی و احساس سوزش ناشی از مرهم روی پوست و پاک شدن سینوس ها در اثر رایحه نعناعی و معطر را به یاد خواهید آورد. در واقع این اثرات روغن اصیل اکالیپتوس است.
اکالیپتوس به انواع عطر، صابون و برخی از مواد غذایی و نوشیدنیها اضافه میشود. از این گیاه همچنین به عنوان عامل دفع حشرات نیز استفاده و به روغن شمع و افشانه های حشره کش نیز اضافه میشود. اگر به هیره ها (حشرات) گرد و غبار آلرژی دارید، می توانید اضافه کردن چند قطره روغن اصلی اکالیپتوس به مایع شستشوی لباسهایتان را مورد توجه قرار دهید.

کاشت اکالیپتوس:

برای کاشت و پروش اکالیپتوس توصیه می شود که از گونه مناسب و سازگار با منطقه خود استفاده نمایید. در اواخر تابستان تا اوایل پاییز بایستی شاخه های دارای بذر اکالیپتوس خوب و سالم را که رنگشان مایل به قهوه ای شده است را جدا نمایید و سپس بر روی آن پلاستیک با پارچه ضخیم پهن نمایید. توجه داشته باشید که برگ های سالم و خوب به راحتی از شاخه جدا خواهند شد. بهتر است بدانید که در دو زمان مختلف یعنی فصل بهار و پاییز می توان بذرها را کاشت. در اواخر اسفند ماه تا اواسط فروردین ماه می توانید بذرها را در گلدانی پلاستیکی به طور ۲۵ و قطر ۱۵ سانتی متر که دارای خاکی سبک و کود حیوانی پوسیده باشد به نسبت ۱ به ۳ بکارید و مرتب آبیاری نمایید. پس کاشت بذرها بایستی سطح گلدان را با سبوس برنج بپوشانید و در فصل تابستان که فصل اول جوانه زنی گیاه می باشد بایستی مراقبت های لازم را انجام دهید و علف های هرز را به طور کامل بچینید.

محل مناسب رویش اوکالیپتوس

گونه های اکالیپتوس بیشتر در زمینهای باتلاقی و مردابها و بر حسب نوع گونه اکالیپتوس در آب و هوای نیمه خشک و نیمه مرطوب ، خاک نسبتاً آهکی و ماسه ای بهتر رشد می نماید.

برخی از گونه های محبوب اوکالیپتوس

E.dalrympleana
گونه ای بار شد سریع و ارتفاع ۱۵ متر و تاجی با گستردگی ۸ متر با تنه ای سفید –خاکستری – برگهای بالغ بلند و کشیده هستند . گلها سفید رنگ هستند.

E.gunnii
درختی همیشه سبز به ارتافع ۲۵ متر با تاجی با گستردگی ۱۰ متر. با تنه ای کرم و قهو ه ای رنگ که پوسته پوسته است. برگهای جوان پهنکی گرد و ته مایه ای آبی رنگ دارند اما برگهای بالغ بیضی شکل و خاکستری – سبز هستند. گلها سفید رنگ می باشند

parvifolia
درختی همیشه سبز نسبتا کوتاه قامت به ارتفاع ۱۵-۱۰ متر و تنه ای نسبتا خاکستری و پوسته پوسته، گلهای این نمونه نیز سفید رنگ است.

E.pauciflora
درختی کوتاه قامت با ارتفاع ۸ متر و تاجی با گستردگی ۴ متر . ساقه های جوان قرمز رنگ هستند و پوسته تنه درخت زیبا و نواحی کرم، سفید و سبز رنگ دارد.

گاهی ساقه های بزرگ برخی از انواع درختان اکالیپتوس، بدون اینکه مشکل خاصی در سلامت خود داشته باشند، به خصوص در طی فصل تابستان به پایین سقوط می کند.به همین دلیل مثلا در کشور استرالیا که جنگلهای وسیعی از اکالیپتوس وجود دارد، به بازدید کنندگان در این رابطه هشدار داده می شود.

نحوه پرورش و نگهداری سینره

شرایط محیطی مناسب گیاه اوکالیپتوس

آبیاری گیاه اکالیپتوس

گیاهان جوان و تازه کاشت شده را برای ۵-۱ سال اولیه زندگی آبیاری کنید. آبیاری را نیز بهتر است زمانی انجام داد که سطح خاک نسبتا خشک شده باشد. بعد از این مدت زمان و بزرگ شدن گیاهان آبیاری آنان لزومی ندارد زیرا با سیستم ریشه های خود می توانند آب مورد نیاز خود را تهیه کنند و به طور کل نسبت به خشکی مقاومت نسبتاً خوبی دارند.

نور مناسب گیاه اکالیپتوس :

درختان اکالیپتوس به مکانی با نور مستقیم آفتاب نیاز دارند و در مکانهای سایه و کم نور دارای ساقه های بلند و کشیده بدون استحکام می شوند. این درختان به طور کل با وزش بادهای شدید مشکل دارند و می شکنند و اگر در مناطقی با کمبود نور نیز پرورش یابند، بیش از پیش شکننده و ضعیف بار می آیند.

دمای مناسب گیاه اکالیپتوس

درختان اکالیپتوس به طور کل درختانی حساس به سرما هستند و سرما را حداکثر تا حدود ۵- درجه تحمل می کنند. البته استثنائاتی نیز وجود دارد مثلا گونه E. Pauciflora سرما را تا حدود ۲۰- نیز تحمل کرده و از بین نمی رود.از سایر گونه های این گیاه که نسبتا به سرما مقاوم هستند نیز می توان به این گونه ها اشاره کرد:E.coccifera, E.subcrenulata, E.gunnii

خاک مناسب گیاه اکالیپتوس

این گیاهان در مورد خاک سخت گیر نیستند . برای آماده سازی خاک می توان از مخلوط خاک معمولی به همراه خاک برگ استفاده کرد. مقدار خاک برگ می تواند کمتر از مقدار حجم خاک مصرفی باشد و همچنین توصیه شده است که برای کاشت نهالهای این گیاه از کود گاوی استفاده نشود زیرا وجود این ماده در مخلوط کاشت موجب تحریک رشد برگها و شاخسار می شود و توسعه ریشه به تعویق می افتد و گیاه دارای ریشه ای با سیستمی ضعیف می گردد. از کودهای گاوی می توان بعد از استقرار درختان جوان و به شکل خاک پوش به ضخامت حدود ۵ سانتیمتر در شروع و ابتدای بهار استفاده کرد. برای گیاهان جوان می توان از کودهایی با فرمول ۱۰-۱۰-۵ و یا ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کرد اما برای گیاهان استقرار یافته و بزرگ مصرف کود لازم نیست.

تکثیر گیاه اکالیپتوس

روش قلمه گیری :

گرفتن قلمه یکی از راه های تکثیر این درختان است. از قلمه چوب نیرم این درختان می وان استفاده کرد. یعنی زمانی که ساقه را خم می کنید بافتی چوبی نداشته باشد و به خوبی خم شوند و نشکنند. بنابراین بهترین زمان تهیه قلمه ها در بهار و یا تابستان از شاخه های جوان و تازه است. طول قلمه ها نیز در حد ۱۵-۱۲ سانت مناسب است و زمان جدا کردن قلمه از گیاه مادری برش را از زیر ناحیه گره (ناحیه اتصال برگ به ساقه ) بزنید. برگهای قلمه بجز ۳-۲ عدد برگ در انتهای قلمه را قطع کنید. وجود برگ به طور کل موجب از دست دهی رطوبت قلمه در طی ریشه زایی می شود اما از طرفی وجود برگها به دلیل تولید هورمونهای مناسب ریشه زایی لازم است. به همین دلیل تعداد برگها را کاهش می دهیم. همچنین استفاده از هورمونهای ریشه زایی به تولید ریشه این گیاهان کمک می کند. قلمه ها را می توان در مخلوطی از خاک برگ+پرلایت+پیت موس و یا خاک برگ+شن (همگی با نسبتهای مساوی) کاشت. قبل از قرار دادن قلمه ها ابتدا مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید ، نیم ساعت صبر کنید تا آب اضافی خارج شود و سپس نسبت به کاشت قلمه ها اقدام کنید. می توان با قرار دادن پلاستیکی شفاف بر روی بستر کاشت قلمه ها نسبت به افزایش رطوبت در محیط اطراف قلمه ها اقدام کرد. همچنین باید اجازه داد که خاک خشک شود و یا به دلیل آبیاری زیاد گل مانند و همیشه خیس باشد.

مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب مناسب است . روی نیم تا یکساعت کیسه های پلاستیکی را بردارید تا مانع از جمع شدن رطوبت بیش از اندازه و در نتیجه شیوع بیماری های قارچی شوید. دمای مورد نیاز برای شکل گیری ریشه ها و ریشه زایی در حدود ۲۱ درجه سانتیگراد است . قلمه زایی ۱۰-۴ هفته بعد از زمان کاشت قلمه ها انجام می شود. بعد از مشاهده انجام رشد جدید در قلمه ها می توان نسبت به ریشه زایی قلمه ها و برداشتن کیسه های پلاستیکی اقدام کرد و ۲-۱ هفته بعد از این مسئله نسبت به تعویض مکان کاشت قلمه ها اقدام نمود.

کاشت بذر

یکی دیگر از راه های تکثیر این درختان است. کپسولهای بذر از نظر شکل اندازه و رنگ در بین گونه های مختلف درختان اکالیپتوس می توانند متفاوت از هم باشند و همچنین پوششی سفت و نسبتاً محکم دارند. درون کپسولها بذرهایی وجود دارند که ریز هستند و ممکن است قهوه ای، مشکی، کرم و یا نارنجی رنگ باشند. برای اینکه کپسولها باز شوند باید در محیطی گرم و خشک قرار گیرند. بذرها را به محض جدا کردن میوه ها از درخت مادری می توان کاشت و همچنین می توان بذرها را در انباری با دمای ۴٫۶-۱٫۶ درجه سانتگراد نگهداری کرد. همچنین برخی مواقع نگهداری بذرها در مکانی سرد و مرطوب با دمای ۵-۳ درجه سانتیگراد به افزایش جوانه زنی آنها کمک می کند. مدت زمان نگهداری بذرها در چنین شرایطی برای اینکه توانایی جوانه زنی را بیابند بین ۴ الی ۸ هفته است که در بین گونه های مختلف این درختان متغیر است.

اگر نسبت به مدت زمان مورد نیاز گونه مورد نظرتان مطمئن نیستید همان ۸ هفته را در نظر بگیرید. زمان مناسب کاشت بذرها نیز اوایل فصل بهار است. برای کاشت بذرها می توان از مخلوط پیت موس+شن+پرلایت و یا ورمی کولایت استفاده کرد و بعد از پخش کردن بذرها روی سطح خاک روی آنها را با یک لایه نازک از ماسه نرم پوشاند.دمای مناسب جوانه زنی ۱۸-۱۵ درجه است. البته گونه هایی که بومی مناطق گرمسیری هستند برای جوانه زنی بذر نیاز به دمای حدود ۲۱ درجه دارند. اگر بذرها در بهار کاشته شوند می توان ۱۸-۱۰ هفته بعد از زمان جوانه زنی بذرها، گیاهان جوان را به فضای باز منتقل کرد. برای تحریک رشد ریشه های جوان بهتر است از کودهایی استفاده کرد که مقدار کمتری نیتروژن داشته باشند. مثلا فرمول ۱۰-۱۰-۵ از جمله کودهایی هستند که برای گیاهان جوان پیشنهاد می شوند. توجه کنید که فسفر و پتاسیم تنهادر مسئله گل دهی گیاهان نقش ندارند بلکه این عناصر بخصوص در سلامت عمومی گیاه و افزایش مقاومت بیشتر گیاهان در برابر شرایط استرس زا همانند زمستان و همچنین توسه سیستم ریشه گیاهان بسیار موثر هستند.

روش پیوند زنی

دیگر راه تکثیر این گیاهان است که البته برای اکالیپتوسهایی که در سطح وسیع همانند جنگل و برای مصارف صنعتی کاشته می شوند مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش پیوندکها از گونه های مورد نظر تهیه می شوند و با استفاده از روش پیوند ترصیعی (گاوه ای) بر روی پایه قرار میگیرد.

فاصله نهال ها و آماده سازی زمین:

توجه داشته باشید که بایستی فاصله کشت نهال ها بین ۲ در ۲ تا ۵ در ۵ متر باشد. پیش از کشت نهال ها باید علف های هرز را از زمین جدا نمایید و شخم و دیسک لازم را انجام دهید. بایستی در زمین های فقیر از ۳۰ الی ۴۰ تن کود دامی استفاده نمایید. اکنون داخل گودال مقداری کود دامی پوسیده بریزید تا در فصول پاییز و زمستان رطوبت کافی را به خود جذب نماید و به طور کلی نهال های اکالیپتوس برای گلدان مناسب اند و به همین دلیل هنگام کاشت محدودیتی ندارند.

فصل برداشت اکالیپتوس:

توجه داشته باشید که زمان برداشت گیاه اکالیپتوس بایستی همزمان با خواب درختان باشد یعنی اواسط تا اواخر بهمن ماه شما می توانید اقدام به برداشت محصول خود نمایید. زیرا در این دوره به دلیل استحکام بیش از اندازه شاخه های درخت جداسازی آن دشوار خواهد بود و برای برداشت آن می توانید از اره های مکانیکی و یا تیغه که تاثیر منفی بر روی درخت ندارند استفاده نمایید.

نحوه پرورش و نگهداری پاچیرا