نحوه پرورش و نگهداری توتون

جمعه، 11 بهمن 1398 زمان مطالعه 14 دقیقه

بومی استرالیا و نواحی گرمسیری آمریکا است.جنس Nicotinia شامل حدود ۶۷ گونه گیاه یکساله، دوساله، چند ساله و درختچه ای است

پرورش گل توتون

سیب زمینی Solanaceae: تیره

Nicotiana Tabacum L.: نام لاتین

Virginian tobacco - Tobacco: نام انگلیسی

توتون : نام فارسی

دخان: نام عربی

بومی استرالیا و نواحی گرمسیری آمریکا است.جنس Nicotinia شامل حدود ۶۷ گونه گیاه یکساله، دوساله، چند ساله و درختچه ای است.این گیاه دارای برگ های متناوب، خطی یا تخم مرغی متمایل به نیزه ای تا تخم مرغی پهن با کرک های غده ای است. گل ها لوله ای تا شیپوری یا سینی شکل است که گاهی معطر هستند و روی خوشه ها یا پانیکول هایی ظاهر میشوند، گل ها به طور معمول فقط در اوایل غروب و در شب باز میشوند و در بعضی از ارقام در طول روز اگر سایه نسبی فراهم شود باز می ماند. ارقام مشتق شده از N.alata و N.x sanderae گیاهان مناسبی به عنوان گل یکساله باغچه ای هستند. در این ارقام روی گل به سمت پائین بوده و یا افقی است و در آفتاب کامل باز می ماند. تمام قسمت های گیاه سمی بوده و در صورتی که خورده شود ممکن است باعث ناراحتی شود و تماس با برگساره ممکن است باعث تحریک پوست گردد.

شرح گیاه

گیاهی است یکساله به ارتفاع یک تا 2 متر (گاهی بیشتر) و پوشیده از تارهای چسبنده بسیار کوتاه که از کلیه اندامهای آن بوی قوی و ناپسند استشمام می شود. این گیاه ریشه راست دارد که طول آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین 50 تا 60 سانتی متر بوده که در مناطق خشک به 200 سانتی متر هم می رسد. برگهای توتون نسبتاً بزرگ و فاقد دمبرگ و به اشکال قلبی شکل، تخم مرغی شکل نیزه ای شکل، خمیده (وسط برگ انحنا دارد) و یا صاف دیده می شود. ساقه آغوش، بیضوی و به رنگ سبز دارد. گلهای آن نر – ماده و گلی رنگ است کاسه گل آن لوله ای شکل، منتهی به 5 تقسیم نوک تیز (غالباً نامساوی) و جام گل آن قیفی شکل و 3 مرتبه بزرگتر از کاسه گل است. پنج پرچم دارد. میوه اش پوشینه ، بیضوی و محتوی دانه های (بذر) بسیار است. بذر بسیار کوچک و کم و بیش بیضی شکل و رنگ آن قرمز تیره ای چنانچه بذرها در شرایط مناسبی نگهداری شوند تا 1 سال قوه رویشی خود را حفظ خواهند کرد.

نیاز اکولوژیکی

توتون در اقلیم های مختلف قابلیت رشد را دارد ولی به منظور افزایش عملکرد آن باید از مناطق گرم استفاده کرد. درجه حرارت خاک نقش عمده ای در رویش بذر توتون دارد. دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر توتون 25 تا 27 درجه سانتی گراد است. میانگین دما در مرحله رشد و نمو برگها 20 درجه سانتی گراد مناسب است. در این مرحله تغییرات درجه حرارت نباید از 10 درجه سانتی گراد بیشتر باشد. گیاه توتون به سرما حساس است ولی نشاء های قوی برای مدتی قادر به تحمل (1-) درجه سانتی گراد می باشد. نور سبب افزایش مقدار آلکالوئیدهای برگ توتون می شود. کشت این گیاه در مناطق ابری و یا زیر سایه درختان سبب کاهش شدید آلکالوئیدهای بخصوص نیکوتین خواهد شد، توتون اگر برای تولید سیگار کشت شود نور برایش مفید است و سبب افزایش کیفیت آن می گردد ولی اگر برای تولید سیگار برگ تولید شود کشت آن در مناطق سایه مناسب تر است و سبب تشکیل برگهایی با سلولهای نرم و لطیف می شود. آب فراوان و همچنین آبیاری کم سبب کاهش کیفیت توتون می شود. آب فراوان اگر چه سبب افزایش عملکرد برگ می شود ولی با کاهش نیکوتین و پروتئین برگها همراه است مناطقی که مقدار بارندگی سالانه آن زیاد است گیاهان را باید در مناطق شیب دار کشت کرد. در طول رویش گیاهان به 360 تا 450 میلی متر آبیاری نیاز دارند. گیاهان در مرحله رشد و توسعه برگها به مقادیر مناسبی آب نیاز دارند. برای تهیه توتون سیگار باید از خاکهایی با بافت سبک استفاده کرد. ارقام مختلف توتون به خاکهای متفاوتی نیاز دارند. مثلاً خاکهای شنی حاوی مقادیر کم یا متوسط ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت توتون رقم ویرجینیا (virginia) است. خاکهای شنی حاوی مقادیر فراوان ترکیبات هوموسی خاکهای مناسبی برای کشت ارقام بارلی وهاوانا است. خاکهای خنثی یا کمی اسیدی برای کشت گیاهان رقم ویرجینیا و خاکهای خنثی یا کمی قلیایی برای کاشت رقم بارلی مناسب تر است. PH خاک برای توتون بین 2/5 تا 7 مناسب است.

آماده سازی خاک

در زمینهایی که توتون کشت می شود باید عاری از علف هرز و فاقد هر گونه سنگ و کلوخ باشد. تا ریشه بتواند به سهولت در خاک گسترش یابد. خاک باید رطوبت را به اندازه کافی در خود نگه دارد و از زه کشی مناسبی نیز برخوردار باشد.در فصل پائیز با افزودن 20 تا 25 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به خاک شخم مناسبی زده میشود عمق شخم بستگی به بافت خاک شرایط اقلیمی بین 20 تا 35 سانتی متر مناسب است سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز (از قبیل پتاس، ازت، فسفر) به خاک اضافه می شود. پس از شکستن کلوخ ها زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت گیاه آماده می کنند. چنانچه توتون در خاکهای سنگین کشت شود ازت مورد نیاز نصف مقداری است که در خاکهای سبک شنی کشت می گردد. 20 تا 25 درصد ازت مورد نیاز هنگام آماده سازی خاک در فصل پائیز و بقیه در فصل بهار بطور سرک در اختیار گیاه قرار می گیرد. فسفر در خاکهای سنگین به سختی شسته می شود از این رو می توان تمام فسفر مورد نیاز گیاه را در فصل پائیز به خاک اضافه کرد. در حالیکه در خاکهای سبک شنی نیمی از فسفر در فصل پائیز و بقیه در فصل بهار باید به خاک اضافه شود. در خاکهای سنگین 60 تا 70 درصد پتاس در فصل پائیز و 30 تا 40 درصد بقیه در فصل بهار باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. ولی در خاکهای سبک شنی تمام پتاس در اوایل بهار قبل از انتقال نشاء ها به زمین اصلی باید به خاک اضافه شود. خاک خزانه هایی که برای تولید نشاء مورد استفاده قرار گیرد باید حداقل 10 تا 15 درصد ترکیبات هوموسی داشته باشد. هر یکصد کیلو گرم خاک خزانه باید حاوی 209 میلی گرم ازت، 50 تا 80 میلی گرم اکسید فسفر و 200 تا 300 میلی گرم اکسید پتاس باشد. این عناصر باید تا عمق 10 تا 15 سانتی متری خاک خزانه وجود داشته باشند.

تاریخ و فواصل کاشت

توتون بهتر است با گیاهانی مانند گندم، شبدر، ذرت به تناوب کشت شوند توتون را می توان چند سال متوالی در یک زمین کشت کرد و کشت متوالی برای چند سال در یک زمین بلامانع است. زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه به شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد. بذرهای توتون را می توان از اوایل زمستان تا اواسط بهار در خزانه کشت نمود. بذرها به صورت دست پاش یا ردیفهایی به فاصله دو سانتی متر کشت می شوند. مقدار بذر به نوع گیاه ، روش کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. بطورکلی برای هر متر مربع به یک گرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز می باشد. نشاء ها را در مرحله پنج تا هفت برگی (از اواسط بهار) می توان به زمین اصلی منتقل کرد. در این مرحله ارتفاع نشاء ها بین 10 تا 15 سانتی متر است. فاصله ردیف های کاشت بستگی به رقم و شرایط اقلیمی و وضعیت آفتاب دارد. نشاء ها در ردیفهایی به فاصله 60 تا 80 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 40 سانتی متر در زمین اصلی باید کشت شوند چنانچه هوا ابری و نور کم باشد بوته ها در زمین اصلی در ردیف هایی به فاصله 100 تا 117 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 35 تا 50 سانتی متر باید کشت شوند. چنانچه بوته ها تراکم کمتری داشته باشند. بر اثر استفاده از نور بیشتر مقدار نیکوتین برگها افزایش می یابد.

کاشت

کاشت و تکثیر توتون توسط بذر و بطور غیر مستقیم انجام گیرد (کشت مستقیم به علت کوچک بودن بذر توتون امکان پذیر نیست). در کشت غیر مستقیم از خزانه زیر پلاستیک استفاده می شود. در سطوح وسیع کشت عرض چنین خزانه هایی 5/7 متر و در سطوح کم، عرض آنها بین 5/4 تا 6 متر مناسب است. برای هر هکتار زمین به 50 تا 70 متر مربع خزانه نیاز است در هر متر مربع فضای خزانه می توان 700 تا 900 نشاء تولید کرد. پس از کاشت به ضخامت 3/0 تا 5/0 سانتی متر روی بذرها را باید خاک نرم پوشاند. دمای داخل فضای خزانه توسط بخاریهای مخصوص یا روشهای دیگر(استفاده از خاک اره کاه، گندم یا جو) تثبیت نمود. روزهایی که هوا گرم و آفتابی باشد باید پوششهای پلاستیکی را بمدت سه تا چند ساعت جمع کرد و پس از آبیاری روی بستر کشت را مجدداً پوشاند تا سبز شدن بذرها، باید مرتباً آبیاری نمود. سه هفته پس از سبز شدن می توان به بر چیدن پوششهای پلاستیکی اقدام نمود.رویش گیاه توتون شامل دو مرحله است. مرحله اول، از بدو رویش بذر تا تشکیل دومین برگهای حقیقی که کلاً 12 تا 15 روز طول می کشد. تنظیم درجه حرارت خزانه (بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد) و آبیاری باید مورد توجه قرار گیرد. آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه امکان هماهنگی در رویش بذرها را فراهم می سازد. نشاء ها در خزانه ممکن است به عوامل بیماریزای قارچی مانند سفیدک دروغی و سفیدک سطحی آلوده شوند علیه این بیماریها می توان از مخلوط 1/0 درصد ردومیل (Redomil - zineb) و یا از محلول 1/0 تا 5/0 درصد فونوازدل به فاصله هر ده روز استفاده کرد. گیاهان خزانه را 8 تا 10 روز قبل از انتقال باید آبیاری نمود. سپس بوته ها را به همراه مقداری خاک از خزانه خارج نمود.و ظرف حداکثر هشت هفته به انتقال آنها به زمین اصلی اقدام کرد در زمین اصلی یک هفته پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی جهت سهولت درتهویه خاک و مبارزه با علف های هرز خاک بین ردیفها و فواصل بوته ها را باید برگردان کرد. بهتر است عمل برگردان کردن خاک را دو تا سه مرتبه (قبل از بسته شدن ردیف ها بر اثر رشد گیاهان) انجام داد. برای مبارزه با سفیدک سطحی و سفیدک دروغی در زمین اصلی می توان هر 14 تا 16 روز یکبار از قارچ کشهایی مانند ردومیل – زینب به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. برای مبارزه با شته سبز و تریپس توتون می توان از سم دی متوات 40 درصد و پریمور به مقدار 3/0 کیلوگرم در هکتار یا سایر سموم مناسب استفاده کرد. برای افزایش کمی و کیفیت توتون (مزه و بو و خاصیت آتش پذیری) پس از تشکیل گل باید آنرا از ناحیه زیر گل آذین به همراه دو تا سه برگ قله ای قطع کرد این عمل را گل زنی می گویند عمل گل زنی سبب می شود تا برگها بزرگتر شده و سریعتر به اندازه نهائی خود برسند زمان مناسب برای گل زنی هنگامی است که 50 درصد گیاهان به غنچه رفته باشند شاخه های فرعی که از زاویه منشعب می شوند نیز باید قطع گردند قطع ساقه ها در بهبود کیفیت برگ توتون بسیار موثر است. عمل گل زنی معمولاً یکبار ولی قطع شاخه های فرعی ممکن است چند بار صورت گیرد. قطع گل و ساقه های فرعی با دست یا ماشین های مخصوص امکان پذیر است.برای قطع شاخه های فرعی می توان از مواد شیمیایی مخصوص نیز استفاده نمود. مرحله دوم : از بدو تشکیل سومین برگ حقیقی تا انتقال نشاء ها به زمین اصلی است این مرحله 25 تا 30 روز بطول می انجامد رویش گیاه در این مرحله سریعتر از مرحله اول است در این مرحله گیاهان به آب زیادی نیاز دارند.وقتی نشاء ها پنج برگی شدند می توان آنها را زمین اصلی منتقل کرد. نشاء کاری : اواسط بهار (اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد) هنگامی که بوته ها پنج تا هفت برگی شدند نشاء ها را می توان به زمین اصلی منتقل نمود. چند روز قبل از انتقال نشاء ها به زمین اصلی پوششهای پلاستیکی خزانه را جمع آوری می کنند تا نشاء ها با هوای محیط طبیعی خود سازگار شوند. قبل از انتقال نشاء ها بستر خزانه را باید آبیاری کرد تا هنگام خارج کردن نشاء ها از خاک ریشه آنها به علت خشکی قطع نشود. نشاء کاری صبح زود یا عصر هنگامی که هوا خنک است انجام می گیرد. نشاء کاری در سطوح وسیع با ماشین نشاء کار انجام می گیرد. پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی بلافاصله باید آنها را آبیاری نمود. مدتی پس از نشاء کاری باید عمل وا کاری را انجام داد و با مشاهده بوته های خشک شده بوته های جدید را جایگزین آنها نمود.

داشت

در خزانه به منظور جلوگیری از رشد و توسعه علفهای هرز و همچنین از بین رفتن عوامل بیماریزا ، خاک خزانه را باید با موادی مانند وابام (Vapam) یا متیل بروماید (Methyl bromide) و همچنین با استفاده از قارچ کش های مانند فوندازول (Fundazol)( به مقدار 2 گرم در هر متر مربع) و مخلوط ردومیل – زینب (Redomil - zineb) به مقدار 5 گرم در هر متر مربع ضد عفونی کرد. این عمل باید تا ضخامت 5 سانتی متر از سطح خاک انجام گیرد. پس از کاشت بذر سطح خزانه را با ضخامت مناسب (3/0 تا 5/0 سانتی متر) توسط ماسه بسیار نرم یا خاک برگ باید پوشاند.

برداشت

عمل برگ چینی از اواخر بهار (خرداد) آغاز میشود و طی چند مرحله تا اواخر شهریور انجام می گیرد رنگهای برگهای رسیده سبز تیره و رگبرگ اصلی روشن و کم و بیش براق می شود. عمل برگ چینی بهتر است صبح زود و یا بعد از ظهر که هوا خنک است انجام گیرد. رشد برگهای توتون به صورت همزمان صورت نمی گیرد. ابتدا برگهای پائینی می رسند و بطرف بالا ادامه می یابد. از این رو در طول سال چهار تا پنج نوبت می توان برگها را برداشت کرد. هر 5 تا 10 روز عمل برگ چینی را می توان تکرا ر کرد. برگها ممکن است تحت تاثیر عوامل متعدد اقلیمی مانند تاخیر در کاشت،سرد بودن هوا، بارندگی زیاد و یا ازت فراوان با تاخیر برسند و یا ممکن است رویش گیاهان با سرمای پائیز مواجه و دچار سرما زدگی شوند. در این حالت جهت تسریع در رسیدن برگها می توان از محلول شیمیایی رول - فراکت (Rol - Fruct) به مقدار 5/2 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد. برداشت برگها در سطوح کوچک است با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشینهای مخصوص برداشت برگ توتون انجام می گیرد. پس از برداشت برگها آنها را در کوتاهترین زمان ممکن باید خشک کرد قبل از خشک کردن برگها را باید برای این منظور آماده کرد بدین مظور چند سانتی متر بالاتر از محل انتهای برگ، به وسیله سوزن آنها را به نخهای نسبتاً ضخیمی به طول 50 تا 70 سانتی متر متصل می کنند این عمل را اصطلاحاً نخ کشی نام دارد. عمل نخ کشی باید طوری باشد تا حتی الامکان برگها مقابل یکدیگر قرار گیرند خشک کردن برگهای توتون به روش طبیعی احتباج به زمان طولانی (25 تا 40 روز) دارد ولی با استفاده از خشک کن های الکتریکی بین 100 تا 150 ساعت عمل خشک کردن طول کشد.