نه گفتن به کودک یکی از روش های تربیتی است که لازم است والدین بتوانند در موقعیت و شرایط مناسب از آن استفاده کنند. گاهی کودکان خواسته هایی دارند که به هر دلیلی امکان برآورده کردن آن وجود ندارد، در این وضعیت باید بتوانید به او نه بگویید و دلیل نه گفتن را با زبان خود کودک به او توضیح دهید. برای نه گفتن از روش های مختلفی می توان بهره برد که در صورت استفاده صحیح از آن ها، با اثرگذاری بیشتری همراه است. اما بسیاری از والدین با بکارگیری راهکارهای مختلف باز هم در روابط خود با کودکشان مشکل داشته و هنگامی که به کودک نه می گویند با پرخاش، گریه و حتی کتک خوردن توسط کودک مواجه می شوند. در این صورت لازم است برای پی بردن به علت و حل مشکل از مشاوره کودک بهره بگیرید.
جالب است بدانید تجربه ناکامی و پذیرش محدودیت برای بیان خواسته ها توسط روانشناسان به عنوان یکی از نیازهای هیجانی اصلی انسان شناخته می شود، یعنی همه ما نیاز داریم که گاهی در زندگی ناکامی را تجربه کنیم تا در پی آن بتوانیم به توانمندی دست یابیم. والدینی که اجازه تجربه هیچ رویداد ناکام کننده ای را به فرزندشان نمی دهند ناخواسته ظرفیت های روان شناختی او را کاهش داده و زمینه ساز بروز آسیب های مختلفی از جمله پرورش احساس استحقاق بیش از حد و ناتوانی در مسئولیت پذیری می شوند.
اهمیت نه گفتن به کودک
مسلما همه فرزندان برای والدینشان عزیز هستند. بسیاری از پدر و مادرها همواره تاکید می کنند که نمی خواهند اجازه دهند هیچ وقت خاری به پای فرزندشان برود. با این حال تجربه ناکامی و شکست در زندگی امری اجتناب ناپذیر است و والدین هرچقدر هم مراقب باشند نمی توانند فرزندان را برای همیشه از آسیب های پیرامونی در امان بدارند. در این شرایط برای اینکه افراد بتوانند توانایی کنار آمدن با مشکلات را یاد بگیرند لازم است که در دوران کودکی سطح اندکی از ناکامی را تجربه کنند.
برای فهم بهتر منطق این موضوع می توان از تمثیل واکسینه کردن بدن در برابر ویروس ها استفاده کرد. در واقع وارد شدن سطح بسیار اندکی از ویروس ها باعث می شود که مقاومت سیستم ایمنی بالا رفته و در آینده و در حین مواجه شدن با آن ها بدن بتواند واکنش مناسبی از خود نشان دهد. این مسئله در بعد روانی نیز صادق است. یعنی تجربه حداقل ناکامی ها در دوران کودکی میزان تاب آوری و مقاومت روانی ما را بالا برده، در نتیجه کمک می کند که بتوانیم به نحو سازگارانه تری به محیط واکنش نشان دهیم.
کودکانی که نه نمی شنوند.
والدینی که به فرزندانشان در هیچ شرایطی نه نمی گویند ناخواسته این پیغام اشتباه را به کودک منتقل می کنند که در زندگی همیشه حق با اوست و همه افراد باید تنها به رفع خواسته ها و نیازهای او فکر کنند. این مسئله می تواند زمینه ساز بروز مشکلات بزرگ تری را در بزرگسالی رقم بزند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به شکل گیری شخصیت خودشیفته، مسئولیت پذیری ناکافی، اهمال کاری و لذت طلبی مفرط اشاره کرد. در نتیجه لازم است به مرور و با رشد منطق کودک به او کمک کنید واقع گرایی بیشتری را شکل دهد و درک کند که نمی تواند هر زمانی هرچیزی را که می خواهد به دست بیاورد. البته نه گفتن به کودک اصول خاصی دارد و اگر به درستی انجام نشود خود می تواند منجر به پیدایش مشکلات روانشناختی دیگری شود.
چگونه به کودک نه بگوییم؟
همان طور که گفته شد نه گفتن به کودک اصول خاصی دارد. شما باید بدانید که در چه موقعیت هایی و چگونه با خواسته های فرزندتان مخالفت کنید. لحن و نحوه بیان جملات از جانب شما اهمیت بسیاری دارند و بر شکل گیری شخصیت کودک اثر می گذارند. در نتیجه لازم است در این زمینه به نکات زیر توجه کنید.
بیش از حد دستور ندهید و مخالفت نکنید.
برای اینکه تاثیر و گیرایی کلامتان را از دست ندهید لازم است که در طول روز بیش از حد به کودک دستور ندهید و او را با حجم زیادی از مخالفت ها روبه رو نکنید. برای مثال کودکانی که تازه شروع به جست و خیز می کنند نیاز به کاوش محیط دارند. در این شرایط منع شدن و نه شنیدن دائمی از جانب شما می تواند توانمندی های آن ها را سرکوب کرده و در روند رشدشان نیز تاثیرات مخربی بگذارد. به همین خاطر لازم است شرایط را به گونه ای فراهم کنید که دفعات نه گفتن به کودک کاهش پیدا کند. به این منظور می توانید وسایل خطرناک را تا حد امکان از دسترس کودک دور کنید و محیط امن تری را در خانه ایجاد نمایید.
با نه گفتن حق انتخاب را از بین نبرید.
یکی از عواملی که باعث می شود کودکان در برابر نه شنیدن مقاومت کنند این است که احساس می کنند کنترل و خودمختاریشان به خطر افتاده است. در این شرایط سعی کنید این احساسات را در فرزندتان تقویت کنید. برای مثال اگر می خواهید به بیرون بروید و فرزندتان لباس نامناسبی انتخاب کرده به جای مخالفت مستقیم با او می توانید دو یا چند لباس مناسب را پیش رویش قرار دهید و به او بگویید می خواهید خودش یکی از آن ها را انتخاب کند.
نه گفتن مثبت به کودک را تمرین نمایید.
شاید از خود بپرسید مگر می شود به طور مثبت با کودک مخالفت کرد؟ در جواب به این سوال باید گفت بله. برای مثال اگر فرزندتان می خواهد به جای ناهار، شکلات بخورد به جای جمله “نه الان نباید شکلات بخوری” می توانید بگویید “شکلات برای بعد از ناهار است” یا “اگر خوب ناهار بخوری حتما شکلات خوشمزه ای نصیبت می شود”.
به زبان بدن خود دقت کنید.
وقتی به کودک نه می گویید به زبان بدن خود بیشتر دقت کنید. شما نباید با حرکاتتان احساس خشم و خصومت را به فرزندتان منتقل کنید. برای مثال بالا بردن تن صدا، اخم کردن و استفاده حرکات مکرر دست می تواند کودک را مضطرب کرده و حتی باعث لجبازی بیشتر او شود. سعی کنید خونسردی خود را حفظ نمایید و با جملاتی کاملا شمرده پیام خود را به فرزندتان برسانید.
متناسب با درک کودک به او توضیح دهید.
برخی از والدین فکر می کنند که کودکان درکی از حرف های آن ها ندارند و از همین رو وارد گفت و گوی منطقی با آن ها نمی شوند. این در حالی است که اگر بتوانید در حرف زدن با کودک جملاتی متناسب با سن او انتخاب کنید او تا حد زیادی متوجه منظور شما خواهد شد. در نتیجه اگر می خواهید با خواسته های فرزندتان مخالفت کنید حتما دلیل این کار را برای او توضیح دهید.
چه زمانی باید به کودک نه بگوییم؟
شما باید به این نکته توجه کنید که در چه زمان هایی به کودک نه می گویید. نه گفتن بیش از اندازه به کودک از تاثیر کلام شما کم خواهد کرد. همچنین می تواند تاثیرات مخربی بر شخصیت کودکان داشته باشد. بنابراین تشخیص زمان مناسب برای نه گفتن به کودک از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه برخی از این زمان ها را بیان کرده ایم.
زمانی که کارهای کودک به دیگران صدمه می زند.
به آنها بگویید جلوگیری از آسیب دیدن، یکی از دلایل نه گفتن والدین می باشد. کودکان می توانند این موضوعات و نتایج بد کارهای خود را تشخیص دهند پس باید آنها را راهنمایی کنید و اجازه دهید که انتخاب های مثمر ثمری داشته باشند و این نوع نه گفتن به آنها کمک می کند که کمی به فکر فرو بروند.
به عنوان مثال یک جایگزین را پیشنهاد دهید تا بتواند کار های امن تری را انجام دهند مثلاً بگویید که نمی توانی داخل بازی دوستت را هل دهی چرا که ممکن است سرش به جایی بخورد و در عوض می توانید با یک دیگر لی لی بازی کنید.
زمانی که خودشان قادر به انجام کاری هستند و از شما کمک می خواهند نه بگویید.
گاهی اوقات کودکان از خانواده ها می خواهند که کارهایی را برای آنها انجام دهند، در حالی که خود به تنهایی قادر به انجام آن ها هستند که در این صورت نباید به کودکان کمک کنید. آنها نیاز دارند که برای مهارت پیدا کردن در کاری آن را تمرین کنند و این نوع نه گفتن به کودک کمک می کند که توانایی خود را ارتقا دهد و مستقل تر باشد، کودک خود را تشویق کنید که مسئولیت های شخصی اش را خودش انجام دهد مثلاً به او بگویید که اکنون نوبت توست که میز شام را بچینی. آیا می دانی که چگونه باید این کار را انجام دهی؟ حالا من خودم امشب این کار را می کنم تا تو بتوانی یاد بگیری.
زمانی که کودک به چیزی نیاز ندارد و فقط آن را می خواهد.
زمانی که با اصرارهای بیش از حد کودک برای خرید چیزی مواجه می شوید که برای او بی مصرف است و اصلاً سالم نیست، می توانید به او نه بگویید. شاید این وسیله را تنها برای سرگرمی می خواهد و نداشتن آن ضربه وارد نمی کند و نه گفتن در چنین مواقعی به کودک کمک می کند تا بتواند ناامیدی های زندگی را تحمل کند و تشخیص دهد که بدون یک سری چیزها هم می تواند زندگی کند. در چنین مواقعی می توانید به کودک خود بگویید نه چنین چیزی را نمی خرم اما دوست دارم بدانم که چرا آن را می خواهی و البته که حق با توست آن چیز واقعا جذاب است.
زمانی که برنامه ها تغییر می کند، به او نه بگویید.
زندگی یک اتفاق است و ممکن است در هر برهه از آن هر ماجرایی رخ بدهد و برنامه های ما را علی رغم میل کودکان تغییر دهد و این نه گفتن به کودکان کمک می کند که صبر و بردباری و انعطاف پذیری را یاد بگیرند.
برنامه جدید را در این دوران طراحی کنید و به آن ها تحویل دهید تا راحت تر بتوانند با تغییر برنامه کنار بیایند، مثلا به آن ها بگویید که نمی توانیم این کار را امشب انجام دهیم. امیدوارم که این موضوع را درک کنی اما مطمئن باش که دوستانت شب دیگری به منزل ما خواهند آمد، بیا یک برنامه برای فردا بچینیم. آیا مایلی این کار را به فردا صبح یا فردا عصر موکول کنیم؟
زمانی که دیگران به حضور کودک و یا لوازم او بیشتر نیاز دارند.
معمولاً کودکان به طور طبیعی کمی خودخواه هستند و نمی خواهند که دیگران به وسایل آنها دست بزنند اما گاهی اوقات افراد دیگری هستند که به لوازم آن ها بسیار نیاز دارند. در مواقعی باید به کودک خود بگویید تا بخشندگی را یاد بگیرد و این کار باعث می شود که او در آینده انتخاب های بهتری داشته باشد تا بتواند از خود گذشتگی را یاد بگیرد.
زمانی که اخیرا کاری را انجام داده و دوباره آن را درخواست می کند.
در مورد اصرار های بیش از حد و بی معنای کودک خود تسلیم نشوید که این نه گفتن به کودک کمک می کند که بتواند به تعهدات خود وفادار باشد و اصرار نابجا نکند. و می توانید کارهای جایگزین را به جای کارهای تکراری به او پیشنهاد دهید. مثلا به او بگویید که نمی تواند در کلاس فوتبال ثبت نام کند اما به جای آن می تواند ورزش دیگری را جایگزین کند.
زمانی که کودک مخالف ارزش های شما رفتار می کند.
به کودکان خود در مورد ارزش ها و انتخاب های زندگی آموزش دهید. گاهی اوقات آن ها احساس می کنند که نیاز به اعتراض کردن دارند اما مطمئن باشید که شما تنها خانواده ای نیستید که فرزندانشان چنین حسی را دارند و این نه گفتن به آن ها کمک می کند که بتواند اولویت بندی خود را در زندگی داشته باشد و باید به بچه های خود در مورد ارزش ها و دلیل نه گفتن تان توضیح دهید و آن ها را متقاعد کنید که نه گفتن شما بر حق بوده است.
مثلا به او بگویید که نمی توانی تلفن همراه داشته باشی و این تلفن ها برای کودکان در سن تو مناسب نیست. قطعاً کودک شما از نگفتن شما سپاسگزاری نخواهد کرد اما در آینده می فهمد که این نه گفتن ها بسیار به نفع بوده است.
پیامد عوض کردن قوانین بعد از نه گفتن به کودک
اگر کودک درخواستی داشت که در توانایی شما نبود یا صلاح ندانستید به او جواب مثبت بدهید، در مقابل درخواست های او سر فرود نیارید. کودکان بهانه گیر ممکن است برای هر موضوعی قهر و گریه کنند. اگر در مقابل گریه کودک، تسلیم شوید و خواسته او را قبول کنید، کودک یاد می گیرد که در دفعات بعد برای رسیدن به خواسته اش از همین راه استفاده کند. وقتی بگویید این کار را نکن، با گریه شما را متقاعد می کند تا آن کار را انجام دهد. بنابراین وقتی به کودک نه می گویید تحت هیچ شرایطی از حرف خود بر نگردید.
سوالات متداول درباره نه گفتن به کودک
- قانون گذاری در خانه باید از چه سنی انجام شود؟کودکان از حدود 3 یا 4 سالگی آماده درک مفاهیم خودانضباطی می شوند در نتیجه می توانند با برخی قوانین ساده مواجه شده و آن ها را تمرین نمایند. با این حال لازم است در اجرای این قوانین انعطاف پذیر باشید و با سخت گیری های مکرر خود کودک را تحت فشار نگذارید. برای اتخاذ روشی مناسب حتما مشاوره کودک دریافت کنید.
- نه گفتن به کودک باعث کمبود و عقده ای شدن کودک نمی شود؟بعضی از والدین به تمام خواسته های کودک جواب مثبت می دهند تا فرزندشان دچار کمبودی نشود. درحالی که کودک بعد از چهار سالگی باید یاد بگیرد که نه بشنود و با بعضی از خواسته هایش مخالفت شود، تا بفهمد همیشه همه چیز آن طور که او می خواهد نمی شود. اگر کودک همیشه جواب مثبت بشنود، در سنین بزرگسالی زمانی که مانع بزرگی سر راهش قرار گیرد، فکر می کند دنیا به آخر رسیده است. البته اگر همیشه هم به کودک نه بگوییم سرخورده می شود، پس هدف برآورده کردن خواسته های معقول کودک است.
سخن پایانی
محققان ثابت کرده اند استایل والدینی که بیش از بقیه به کودکان فایده می رسانند، ترکیبی از محدودیت ها و مهربانی ها است و به عنوان یک جوان بهتر است که اطلاعات و تجربیات خود را در این مورد بالا ببرید. دلیل نه گفتن را برای کودکان خود توضیح دهید تا رضایت او را جلب کنید و اصلاً در هنگام لزوم از نه گفتن خجالت نکشید.
بهترین راهکارهای مقابله با لجبازی کودکان
