در رانندگی، راننده باید کار سبک و سنگین کردن دنده (تعویض دنده) را انجام دهد. در نظر داشته باشید که این اصول برای خودروهای دارای گیربکس دستی صادق است و درباره گیربکس های اتوماتیک که امکان تعویض دستی دنده وجود ندارد، تنها آشنایی با حالات مختلف گیربکس کافی است.برخی از رانندگان تازه وارد به عرصه رانندگی شاید با روش صحیح و حرفه ای تعویض دنده خودروهای گیربکس دستی و منوماتیک آشنایی نداشته باشند . اگر شما هم جزو این دسته از افرادید و به تازگی با اصول رانندگی آشنا شده اید ، با مطالعه دقیق و کامل این بخش مفید روش صحیح عوض کردن دنده و انتخاب سرعت مناسب برای تعویض دنده را فرا بگیرید.
چه زمانی دنده را عوض کنیم ؟
هر دنده ای دامنه حرکت و سرعت موثری دارد که به دامنه دور موتور آن اتومبیل بستگی دارد بنابراین زمان تعویض دنده در ماشین های مختلف متفاوت است و راننده خود باید تشخیص بدهد کی دنده ماشین خود را عوض کند . همچنین زمان تعویض دنده در مسیرهای مختلف مانند مسیرهای صاف و سربالایی و سر پاینی ها متفاوت است . اگر تا به حال سوار دوچرخه دنده ای شده باشید می دانید که اگر زنجیر چرخ را در خورشیدی بزرگ چرخ عقب قرار داده باشید رکاب زدن دوچرخه آسان تر می شود اما دوچرخه سرعت زیادی نمی گیرد و ثابت می ماند هر چه قدر هم که تند رکاب بزنید رکاب زیر پایتان هرز می چرخد و شل می شود .
این مثال مانند دنده یک خودرو است، هنگامی که با دنده یک خودرو حرکت می کنید و گاز میدهید شتاب شما تا حدی زیاد می شود اما سپس ثابت باقی می ماند و گاز دادن زیاد سبب می شود تنها دور موتور بالا رود و زوزه بکشد. این کار به موتور و گیربکس آسیب می زند. این رویه در دنده های دیگر خودرو نیز به همین شکل است.برای اینکه بخواهیم عمر قطعات موتور و گیربکس بالا ببریم و بهترین مصرف سوخت را داشته باشیم باید زمان تعویض دنده ها را نسبت به سرعت خودرو بدانیم . زمان تعویض دنده ها نسبت به سرعت خودرو اینگونه است:
- از 0تا 25کیلومتر در ساعت دنده 1
- از 25 کیلومتر تا50کیلومتر در ساعت دنده 2
- از 50 کیلومتر تا 75کیلومتر در ساعت دنده 3
- از 75 کیلومتر تا105 کیلومتر در ساعت دنده 4
- از 105 کیلومتر به بالا دنده 5
تعویض دنده و سبک کردن دنده
حرکت با دنده سبک در مقایسه با دنده سنگین به مراتب راحت تر و کم دغدغه تر است. این موضوع زمانی که در شهر رانندگی می کنید، از اهمیت خاصی برخوردار است و راننده باید تعویض دنده برای سبک کردن آن (به عنوان مثال عوض کردن دنده ۱ به دنده ۲) را در شرایط و زمان مناسب انجام دهد. بدین منظور باید راننده دنده ها را در حداکثر دامنه نیرویی، عوض کند و با بازی کردن با پدال گاز به آماده سازی دور پیشرانه موتور برای دنده های بعدی اقدام کند تا تعویض دنده خودرو در سریع ترین زمان انجام شود.
تعویض دنده و سنگین کردن دنده
شما در دو شرایط دنده را سنگین می کنید که عبارت است از :
- هنگامی که ماشین با دور موتوری کمتر از بازه اعمال نیرو مورد نیاز در حال حرکت باشد:در این مورد اینگونه دنده را سنگین می کنید . اگر با دنده 3 در حال حرکت هستید پا را روی کلاچ بگذارید و دنده را از 3 به 2 بیاورید سپس پا را روی پدال گاز فشار دهید و دور موتور را تنظیم کنید و حالا پایتان را از روی کلاچ بردارید.
- هنگامی که سرعتتان زیاد است و به پیچ نزدیک می شوید برای عبور از پیچ باید دنده را سنگین کنید:اگر با سرعت نزدیک پیچ می شوید و خودرویتان بر روی دنده 3 است به ترمز گیری اقدام کنید و دنده را از 3 به دنده 2 تغییر دهید و پا را از روی کلاچ آرام بر دارید. هنگامی که شما ترمز می کنید به علت ترمزموتور, وزن بیش از پیش به جلو منتقل شده و وارد پیچ می شوید.
موارد استفاده دنده سنگین
به دنده های یک به دو خودروهای سواری به دلیل اینکه از نیروی بسیار بالایی برخوردار هستند ، دنده های قدرتی و یا سنگین گفته می شود و هر جا که برای حرکت خودرو به قدرت زیاد نیاز باشد از آنها استفاده می شود مانند:
- سربالایی های تند
- در سرازیری های تند ( به دلیل اینکه نمی خواهیم سرعت اتومبیل ما در سرازیری زیاد شود )
- جهت کاهش استفاده از ترمز و کنترل بهتر فرمان و کنترل سرعت
تعویض دنده اشتباه
همانطور که می دانید، راننده در جعبه دنده های دستی می تواند بدون رعایت ترتیب به تعویض دنده خودرو اقدام کند. برای مثال مستقیم از دنده ۱ به دنده ۳ یا بالعکس از دنده ۵ به دنده ۳ یا ۲ تغییر دنده را انجام دهد. بسیاری از افراد این سوال برایشان پیش می آید که این سبک از عوض کردن دنده سبب صدمه زدن به جعبه دنده یا سایر قطعات می شود یا خیر؟!
در پاسخ به این سوال باید گفت که چنانچه در زمان تعویض دنده خودرو، دور پیشرانه بالا باشد و سرعت چرخ ها و دور پیشرانه با یکدیگر همخوانی نداشته باشند، فشار زیادی به سیستم انتقال قدرت و صفحه کلاچ وارد می شود و این موضع به مرور زمان به استهلاک قطعات و کاهش عمر آن ها منجر می شود. همچنین شروع حرکت با دنده ۲ هم سبب فشار زیاد به سیستم انتقال قدرت و صفحه کلاچ می شود؛ از این رو تعویض دنده سنگین به دنده های سبک یا بالعکس روش اشتباهی است که رانندگان باید از انجام چنین کارهایی اجتناب کنند.
انتخاب سرعت مناسب برای تعویض دنده
هنگامی که با خودرو در حال حرکتیم و دور موتور به 3000 دور در دقیقه می رسد و صدای موتور هم فول شده باید دنده را عوض کنیم و یک دنده بالاتررویم .برای کم کردن دنده می توانید از کیلومتر شمار استفاده کنید .هنگامی که با دنده 3 و سرعت 70 کیلومتر در حال حرکت هستید با ترمز کردن سرعت شما به50 کیلومتر می رسد نیازی به جابجایی دنده و کم کردن آن ندارید زیرا ابتدای دنده 3 از 50کیلومتر است.اگر با دنده 3 حرکت می کردید و ناگهان ترمز نمودید اگر سرعت شمابه 35 کیلومتر رسید باید دنده را عوض کنید و از 3 به 2 بیاورید . در این مواقع دنده سخت جا خواهدخورد و گیر بکس صدا خواهد داد زیرا سرعت به ابتدای سرعت دنده 2 که 25 کیلومتر است نرسیده بنابراین باید همزمان با دنده کم کردن تک گاز بدهیم تا دور موتور با سرعت ماشین برابر شود و دنده راحت ترجا بخورد.
تعویض دنده در سربالایی و سرپایینی
دنده سنگین برای حرکت در سربالایی و سرپایینی کاربرد دارد. این دنده ها قدرت بیشتری به موتور می دهند و انجام کارهای سخت را برای خودرو آسان می کنند. ما معمولا زمانی که به سربالایی یا هر مسیر شیب داری می رسیم، سرعت خودرو را کم کرده و از دنده سبک به دنده سنگین می رویم. این کار باعث می شود تا قدرت موتور به شکل موثرتری به چرخ ها منتقل شود و جلوی حرکات پیش بینی نشده یا ناخواسته را بگیرد. البته حین رفتن از دنده سبک به دنده سنگین باید به نکات خاصی دقت کنید که در ادامه مطرح می شود.
تعویض دنده سر پیچ ها
زمانی که می خواهیم از خیابان اصلی به یک خیابان فرعی وارد شویم، یک چهارراه را بپیچیم یا دوربرگردان را دور برنیم، لازم است که سرعت مان را کم کنیم. در این مواقع مثلا لازم است تا از دنده ۴ به دنده ۲ بیاییم. اما ممکن است سرعت خودرو با سرعت موتور هماهنگ نباشد و ببینیم که دنده جا نمی خورد یا به سختی جا می خورد. رانندگان حرفه ای در این مواقع ابتدا دنده را جا می اندازند، بعد برای هماهنگ کردن موتور با سرعت خودرو یک تک گاز می دهند و سپس به آرامی پایشان را از کلاچ برمی دارند. البته می توان سرعت را به نرمی کاهش داد و مثل یک راننده ی کاملا محتاط رفتار کرد؛ اما گاهی اوقات نیاز به سرعت بیشتری هست و فرصت کافی برای این کار وجود ندارد. معمولا رانندگان مسابقه ای از این تکنیک زیاد استفاده می کنند و استفاده از آن در بین رانندگان سنتی هم رایج است.
پریدن از روی دنده ها
در رانندگی موارد زیادی پیش می آید که لازم است از روی یک دنده بپریم و آن را نادیده بگیریم. این اتفاق در هنگام ترمز کردن خیلی رایج است و برعکس در هنگام سرعت گرفتن اصلا کار درستی نیست. معمولا زمان هایی که به طور ناگهانی ترمز می کنیم، لازم است تا دنده را مثلا از 5 به 2 کاهش دهیم. انجام دادن این کار پشت سرعت گیرها و چراغ قرمزها کار رایجی است. اما نباید وقت اضافه کردن سرعت، آن قدری گاز بدهیم که نیاز به استفاده از یک دنده از بین برود و مستقیم به دنده بعدی برویم. خیلی از راننده ها هستند که وقت شروع به حرکت از دنده 1 استفاده می کنند و آن قدر گاز می دهند تا بدون نیاز به استفاده از دنده 2 یک راست به دنده 3 برسند. این کار به موتور و گیربکس خودرو فشار وارد می کند و مصرف بنزین را هم به شدت افزایش می دهد. به همین دلیل بهتر است دنده ها را با همان ترتیبی که شناخته شده اند افزایش دهیم تا خودروی سالم تری داشته باشیم.
مهم ترین نکات مربوط به تنظیمات دنده
قبل از تعویض دنده نکات زیر را به خاطر بسپارید
- دنده ها را باید به ترتیب عوض کنید. به این صورت که پدال کلاچ را تا انتها فشار دهید و پس از آن دنده را تغییر دهید. سپس در حالی که پای خود را به آرامی از کلاچ بر می دارید کمی نیش گاز دهید.
- سعی کنید بین دو پدال گاز و کلاچ تعادل برقرار کنید. آن ها رفتاری مشابه با الا کلنگ دارند. وقتی که یکی بالا می آورید دیگری را پایین ببرید.
- استفاده از کلاچ و گاز به صورت هم زمان پس از مدتی چرخ دنده ها را صاف می کند. به هر حال، وقتی تسلط کافی به گاز و کلاچ پیدا کنید به صورت ناخودآگاه این تعادل را برقرار می کنید.
- برای سرعت های بالاتر دنده را بالاتر ببرید. هر اتومبیل برای هر دنده، محدوده سرعت مشخصی دارد. بعضی ها پیشنهاد می دهند که دنده ی خود را با توجه به عدد دور موتور تغییر دهید.
- به صدای موتور خودروی خود گوش دهید تا چنان چه نیاز به تغییری بود آن را اعمال کنید
دنده عقب هنگام رانندگی با سرعت بالا چه عوارضی دارد؟
