فریضه امر به معروف و نهی از منکر، که رهبر عزیز انقلاب و برخی دیگر از بزرگان نسبت به این فریضه در جامعه اسلامی تعبیر یک واجب کمرنگ شده یا واجب فراموش شده را برگزیده اند که این تعابیر یک مقدار تأمل و دقّت میخواهد.
اصلا مگر میشود که در جامعه اسلامی یک واجبی از واجبات دین اسلام فراموش شده باشد؟ که در جواب این سوال می بینیم که عملا بله این اتفاق افتاده است و عمده نگاه جامعه ما به مسئله امر به معروف و نهی از منکر بمانند یک مسئله مباح یا نهایتا مستحب قلمداد می شود.
امر کردن نسبت به واجبات و نهی کردن از محرمّات در اسلام واجب است برای اینکه کمک به رشد سیر جمعی جامعه مسلمین به سوی سعادت بشود و موانع این سیر برداشته و حذف بشوند.
یعنی این طور نیست که بگوییم امر به معروف کردن و نهی از منکر کردن یک کار خوبی یا یک کار مستحبّی است و اگر ما دیدیم که کسی ترک واجب کرده یا مرتکب حرام میشود، حالا خوب است که تذکّر بدهیم و لطف میکنیم که تذکر میدهیم! این باوری است اشتباه چون ما با انجام دادن امربه معروف و نهی از منکر تازه وظیفه خودمان را به جا آورده ایم؛ مثل اینکه نماز واجب مان را خوانده باشیم یا مثلا روزه واجب مان را گرفته باشیم.
پس امر به معروف و نهی از منکر هم جزو واجبات دین اسلام و جزو ضروریّات دین و جزو فروع دین اسلام می باشد که برای عمل کردن به آن باید نسبت به احکام و شرایط و... آن شناخت کامل و صحیحی داشته باشیم.
علّت اینکه چرا و چگونه در جامعه اسلامی یک واجبی اینقدر کمرنگ و فراموش شده است و خیلی از ما متأسّفانه به جای انجام واجبات خودمان مشغول مستحبّات هستیم در حالیکه امیرالمومنین سلام اللّه علیه میفرمایند :
لا خیر فی النّوافل، لاَ قُرْبَهَ بِالنَّوَافِلِ ، لو أَضَرَّتْ بالفرائض یا إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِض (هنگامی که واجبی را رها کنید و واجبی را ترک کنید، انجام مستحبّات برای شما تقرّب به خدا ایجاد نمیکند و هیچ خیری در انجام مستحبّات نیست.
از مهمترین عواملی که این واجب در جامعه مسلمین رواج لایقی پیدا نکرد و در مراحلی نیز به شدّت سرکوب شد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
برخی از شاهان و حکّام ممالک اسلامی اشخاصی بودند که تقیّدات مذهبی نداشتند و حتی توجهی به سایر واجبات شان نیز نداشته اند چه رسد به اینکه نسبت به امر به معروف و نهی از منکر دغدغه داشته باشند.
در راس اکثریت حکومت هایی که بر جامعه اسلامی حاکم میشدند شخصی قرار میگرفته است که روحیّه عیاشی و خوش گذرانی داشته است و امر به معروف و نهی از منکر را نیز بعنوان مانعی برای حکومت خویش و چپاول و ظلم می دانسته اند.
در طول تاریخ معمولا علمای اسلامی نیز در خوف و تبعید و با سختی های بسیاری می زیسته اند و بیشتر دغدغه حفظ اصل اسلام را داشته اند تا اینکه به مسائل جزئی تر بپردازند.
انسان ذاتا موجودی راحت طلب و ضرر گریز است و انجام دادن امر به معروف و نهی از منکر نیز به این راحتی ها نیست و احتمال ضرر در بر دارد لذا مسلمین هم از این قاعده مستثنی نیستند.
این بی توجّهی مسلمین نسبت به قضیّه حیاتی امر به معروف و نهی از منکر به قدری ادامه پیدا کرد و اثرات مخرّب آن در جامعه اسلامی ظاهر شد که شخص امام حسین علیه السلام مجبور به قیام بر علیه تمامی بدعت ها و انحرافات شدند.
در قرآن کریم دهها آیه و بلکه اگر مضمون صرف کلمه امر به معروف و نهی از منکر رو نخواهیم مدنظر بگیریم، یک مقداری این دایره را بازتر بگیریم؛ بیش از صد آیه ما پیرامون مسئولیت پذیری ، پیرامون امر به معروف، ارشاد، موعظه، نصیحت، دلسوزی، تذکّر، دعوت و از این نوع مفاهیم آیات فراوانی در قرآن داریم.
از باب مثال آنجا که میفرماید: وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ و میفرماید: و تَواصَوْا بِالْحَقِّ و میفرماید:ادعوا إِلى سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَهِ وَالمَوعِظَهِ و اون جایی که میفرماید: وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ و بسیاری دیگر از آیات دیگر از قرآن کریم.
و در روایات فراوان، ما قریب 900 حدیث، 900روایت از وجود نازنین ائمه معصومین داریم پیرامون امر به معروف و نهی از منکر. خب اینها تعدادش یکی دو تا، ده تا نیست ها، حدود هزار روایت از چهارده معصوم درباره امر به معروف و نهی از منکر به ما رسیده، اهمیّتش، ضرورتش، جایگاهش، روشهاش، آدابش، احکامش، شرایطش، اینها رو ما باید یاد بگیریم بعد اسم خودمونو بگذاریم مسلمان .
با وجود اینهمه تاکید اما باز چرا ما نسبت به اینها بی تفاوت هستیم؟ ما چه طور نسبت به گناهان اطرافمان اینقدر بی تفاوت شدیم؟ این قدر بی درد و بی دغدغه شدیم، سکوت میکنیم، از کنار گناه رد میشیم و بعد اسم خودمان را مسلمان گذاشته ایم؟ آیا فقط ادعا میکنیم که مسلمان هستیم؟
اول اینکه امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه ی همگانی است یعنی بر تمام مسلمانان واجب است همانطوری که نماز برایشان واجب است.
یعنی این طور نیست که مثلاً امر به معروف و نهی از منکر کردن اختصاص به روحانیّون داشته باشد، یا اختصاص به پلیس داشته باشد. از همان روزی که به سنّ تکلیف رسیدیم و از همان روزی که نماز بر ما واجب شد امر به معروف و نهی از منکر هم بر ما واجب شده است.
دوم اینکه امر به معروف و نهی از منکر یک واجب کفائی است برخلاف نماز که واجب عینی است.
و سوم خیال نکنیم که چون گاهی امر به معروف میکنم، پس ما آمر به معروف هستم. باید خوب دقّت کنیم چون همانگونه که نمازخوان کسی نیست که گاهی نماز بخواند، آمر به معروف و ناهی از منکر نیز آن شخصی نیست که گاهی اوقات امر به معروف یا نهی از منکر کند.
ما از زمانی که به سنّ تکلیف رسیده ایم چند تا گناه دیده ایم و در چند مورد از آن ها تذکّر داده ایم؟
نکته اوّل اینکه درسته که انسان باید در حدّ توان خودش تذکّر بدهد و بالأخره به عُسر و حَرج هم نباید دچار بشویم چرا که خداوند هم در حدّ توان ما از ما انتظار دارد.(لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها) اما مسئله این است که شما از این همه گناهی که دیده اید به چند مورد اش تذکّر داده اید؟ آیا به 10 درصد اش تذکّر داده ای؟ یا که این مقدار کم هم در حدّ توان تان نبوده است؟!
اینکه ما امر به معروف و نهی از منکر نمیکنیم به این دلیل است که یا بلد نیستیم، یا واجب نمیدانیم، یا نرفته ایم که احکام اش را یاد بگیریم، یا شیوه های انجام اش را یاد نگرفته ایم.
اما کسی حق ندارد به بهانه اینکه بلد نیست، از انجام یک واجب شانه خالی کند و سر باز بزند چرا که یاد گرفتن احکام واجب که مبتلا به است و نیاز روزمرّه انسان هست نیز واجب می باشد.
اینکه بگویی بلد نیستم، این می شود عذر بدتر از گناه، شما اگر نماز خواندن هم بلد نباشی نماز هم نخواهی خواند؟!
تمامی مراجع معظّم تقلید، اوّل رساله های عملیّه خودشان نوشته اند که یاد گرفتن احکام مبتلا به، احکام شرعی که آدم در طول روز، در طول زندگی نیاز اش میشود واجب می باشد.
حال که خمس سالی یک بار و زکات نسبت به آنهایی که تعلّق میگیرد سالی یک بار، روزه سالی یک ماه و نماز روزی هفده رکعت واجب است و ما نسبت به احکام شان نوعا مطّلع هستیم و بلدیم آیا نسبت به امر به معروف و نهی از منکر که پرتکرارترین واجب اسلام است نیز اطلاعاتی داریم یا خیر؟
حال که با اهمیّت مسئله امر به معروف و نهی از منکر آشنا شدیم سعی در یادگیری هرچه بیشتر و بهتر روش های انجام این فریضه داشته باشیم تا هم امر به معروف و نهی از منکر را به بهترین نحو ممکن انجام دهیم و هم اثری مثبت در محیط اجتماعی خودمان بر جای بگذاریم.
