واکسیناسیون کرونا در ایران؛ از وعده تا عمل

خیز چهارم کرونا و روند کُند واکسیناسیون در کشور

اخیرا نیز با خیز چهارم کرونا و برقراری مجدد شرایط خطرناک بیماری در کشور، کارشناسان علاوه بر مراعات پروتکل ها، تسریع در روند واکسیناسیون را تنها راهکار خروج از وضعیت فعلی می دانند؛ موضوعی که بر انتقادها از روند کُند واکسیناسیون در کشور دامن زده و برخی کارشناسان عنوان داشته اند با ادامه روند فعلی، واکسیناسیون جمعیت ایران علیه کووید، ۱۰ سال به طول خواهد انجامید.

تامین ارز و اقدام برای پیش خرید

در هر حال پس از فراز و نشیب های تامین ارز مورد نیاز برای خرید واکسن، نهایتا عبدالناصر همتی – رییس کل بانک مرکزی در تاریخ چهارم دی ماه گذشته، در صفحه توییتر خود از رفع موانع خرید واکسن کرونا خبر داد و گفت:" موافقت اولیه برای انتقال از حساب یک بانک (غیر از منابع بانک مرکزی در کره) بامداد امروز دریافت شد و دستور پرداخت وجه را صادر کردیم. پیگیری های لازم در این زمینه بی وقفه ادامه دارد. "

وی عنوان کرد که" بانک مرکزی ایران برای خرید واکسن کرونا در این مرحله ۲۰۰ میلیون یورو تخصیص داده است. در صورت نیاز، منابع بیشتری نیز تأمین خواهیم کرد. "

همتی همچنین در تاریخ ۱۶ دی ماه مجددا در صفحه توییتر خود از واریز پیش پرداخت توافقی برای خرید ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کوواکس به حساب کارگزار سازمان بهداشت جهانی خبر داد.

نیاز ایران به ۱۲۰ میلیون دز واکسن و سه راهکار وزارت بهداشت

درهمین راستا وزارت بهداشت اعلام کرد که تامین واکسن کرونا در کشور را از سه طریق واردات، تولید داخل و تولید مشترک به شرط انتقال دانش فنی، پیگیر است و بر همین اساس نیز با تدوین و تصویب سند ملی واکسیناسیون کرونا در کشور، اولویت های تزریق گام به گام را اعلام کرد.

از طرف دیگر، برای دستیابی به اهداف نهایی واکسیناسیون و قطع گردش ویروس، باید نسبت به مصون کردن حداقل ۷۰ درصد جامعه اقدام کرد و بر این اساس باید نزدیک به ۶۰ میلیون نفر در کشور واکسینه شوند. در عین حال اگر مبنا دریافت حداقل ۲ نوبت واکسن به ازای هر فرد باشد، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای کشور خواهیم بود. همچنین اگر عملیات بخواهد در طی یک سال به پایان برسد باید ماهی ۱۰ میلیون دوز واکسن در اختیار نظام سلامت قرار گیرد. این موضوع به معنای واکسینه کردن پنج میلیون نفر در ماه و معادل تقریبی ۲۱۰ هزار نفر در روز است.

اولویت ها و زمان بندی واکسیناسیون کرونا در ایران

بر این اساس و بنابر اعلام وزارت بهداشت، گروه های پزشکی در بخش های بستری و سرپایی (خصوصی، دولتی و ...) که در خط اول مواجهه با کرونا محسوب می شوند، سالمندان (ابتدا در مراکز تجمعی و سپس گروه های سنی)، بیماران با بیماری های زمینه ای مشخص، کارکنان مشاغل خاص و عموم مردم به ترتیب اولویت تزریق واکسن در سند ملی قرار گرفتند.

همچنین چهار فاز زمانی برای واکسیناسیون در کشور در نظر گرفته شد که عبارت است از:

فاز اول (زمستان ۱۳۹۹)؛ این فاز شامل کارکنان بهداشت و درمان خط اول مواجهه با بیماری کرونا در نظر گرفته شد که براورد تقریبی از تعداد آنها نیز ۰.۷ میلیون نفر شد. بعد از آن افراد بسیار پر خطر شامل سالمندان در مراکز نگهداری، مراکز معلولین جسمی و حرکتی، جانبازان که براورد جمعیت آنها ۶۰۰ هزار نفر است.

فاز دوم (بهار و تیر ۱۴۰۰)؛ این فاز شامل افراد مسن بالای ۶۵ سال به ترتیب گروه های پنج سال از بالا به پایین بوده که بنابر اعلام وزارت بهداشت براورد جمعیت آنها ۶ میلیون نفر است. همچنین افراد ۶۴-۱۶ ساله دارای حداقل یک بیماری زمینه ای که براورد جمعیت آنها نیز ۶ میلیون نفر است.

فاز سوم (مرداد تا آذر ۱۴۰۰)؛ شامل افراد ساکن در مراکز تجمعی که براورد جمعیت آنها دو میلیون نفر است، افراد ۵۵ تا ۶۴ سال بدون بیماری زمینه ای دارای براورد جمعیتی پنج میلیون نفری و افراد در مشاغل و خدمات ضروری شامل آن دسته از کارکنان نظام سلامت که در خط اول مواجهه نیستند که شامل براورد جمعیتی ۱۲ میلیون نفری می شوند.

فاز چهارم (زمستان ۱۴۰۰)؛ شامل عموم مردم.

۲۱ بهمن ۹۹؛ آغاز واکسیناسیون سراسری علیه کرونا در ایران

توزیع ۸۹۵هزار دُز واکسن در کشور تاکنون

در هر حال، پس از ورود اولین محموله واکسن های خریداری شده به کشور (اسپوتنیک V از کشور روسیه) که البته با حاشیه هایی همراه بود، نهایتا در ۲۱ بهمن ماه ۹۹ واکسیناسیون سراسری علیه کووید ۱۹ در کشور رسما کلید خورد. از آن زمان تا امروز مجموعا ۸۹۵ هزار دز واکسن کووید۱۹ در سراسر کشور توزیع شده است. اخیرا نیز ۷۰۰هزار دز واکسن آسترازنکا / آکسفورد کره جنوبی به کشور وارد شده که به اذعان سخنگوی سازمان غذا و دارو، پس از نهایی شدن پروتکل کشوری تزریق این واکسن، این ۷۰۰هزار دز نیز برای تزریق در شبکه بهداشتی توزیع خواهد شد.

۴۲ میلیون دُز سفارش خرید ایران

در مجموع بنابر اعلام دکتر کیانوش جهانپور - سخنگوی سازمان غذا و دارو، ایران بیش از ۴۲ میلیون دُز سفارش واکسن وارداتی داشته است که بیش از ۲۱ میلیون دز آن به صورت قطعی خریداری شده و روند تحویل تدریجی آنها از بهمن ماه ۹۹ شروع شده است.

از این جمع، واکسن اسپوتنیک روسیه که ۵۲ کشور دنیا نیز مصرف کننده آن هستند، با اختلاف کمی از برنامه زمان بندی در حال تحویل است و تا امروز ۵۲۰ هزار دز از این واکسن تحویل ایران شده است.

ایران از هند نیز برای خرید واکسن اقدام کرد، اما متاسفانه واکسن کوواکسین هند در ادامه راه دچار برخی مشکلات حاشیه ای و ورود دادستانی این کشور به موضوع شد وبر همین اساس برای واکسنها و خریداران آنها از جمله ایران مشکلاتی را ایجاد کرد. در مجموع به اذعان سخنگوی سازمان غذا و دارو، از ۵۰۰هزار دز واکسن مرحله اول که به صورت قطعی از هند خریداری شده، فقط ۱۲۵ هزار دز تحویل شده است.

تاخیر کوواکس در تحویل واکسن ها

اما عمده خرید قطعی ایران از سبد کوواکس سازمان بهداشت جهانی است؛ به طوری که از مجموعه واکسن های کوواکس، ۱۶میلیون و ۸۰۰ هزار دز از سوی ایران خریداری شده و قرار بود اولین محموله آن قبل از سال 1400 به دست ایران برسد. نهایتا نیز با تاخیری حدود سه هفته ای اولین محموله واکسن های کوواکس شامل ۷۰۰هزار و ۸۰۰ دز واکسن آسترازنکا/آکسفورد تولید کره جنوبی هفته گذشته تحویل ایران شد.

در مجموع طبق وعده کوواکس مقرر است که سه میلیون و ۶۰۰ هزار دز از مجموع ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز واکسن خریداری شده، تا پایان ماه می به ایران تحویل شود.

از میان واکسن های تولیدی کشور چین نیز، واکسن سینوفارم مجوز مصرف اضطراری را از سازمان غذا و داروی ایران دریافت کرد. از وضعیت سفارش خرید ایران برای این واکسن اطلاعاتی از سوی مسوولان وزارت بهداشت منتشر نشده اما اوایل اسفندماه ۹۹ حدود ۲۵۰هزار دز از این واکسن از سوی چین به ایران اهدا شد.

قطعا با کسانی که دستورالعمل ها را رعایت نمی کنند برخورد می کنیم

وعده ورود بخش خصوصی و دغدغه ظهور سلطان واکسن

از طرف دیگر در شرایط تاخیر ایجاد شده و مشکلات درتامین واکسن کرونا برای گروه های آسیب پذیر در اولویت کشور، مبحث ورود بخش خصوصی به عرصه خرید واکسن کرونا از منابع خارجی و البته با ارز نیمایی، از سوی رییس جمهور مطرح و اعلام شد؛ مبحثی که به نظر می رسد بدون در نظر گرفتن زیرساخت های لازم، وعده آن مطالبه ای دیگر را در تسریع روند واکسیناسیون در اذهان عمومی کشور بوجود آورد؛ این درحالیست که به اذعان مسوولان وزارت بهداشت هنوز مجوزی در این زمینه داده نشده و همچنین فعلا در هیچ جای دنیا خرید و فروش واکسن کرونا فارغ از دولت ها و سیاستگذاری کلان دولتی انجام نمی شود و قاعدتا ایران هم از این شرایط مستثنی نخواهد بود. از طرف دیگر این دغدغه وجود دارد که باوجود فراهم شدن شرایط برای ورود بخش خصوصی، در صورت عدم دقت و نظارت کافی از سوی دست اندرکاران و بخش دولتی، این موضوع مشکل ساز شده و پدیده هایی همچون سلطان واکسن، معضل ورود واکسن به بازارهای غیررسمی همچون ناصرخسرو و به دنبال آن چالش عدالت در دسترسی را رقم زند.

دیرکرد در توزیع واکسن کرونا؛ معضلی جهانی

در مجموع وزارت بهداشت ایران تاخیر در روند تولید و توزیع واکسن را جهانی می داند و معتقد است که بخشی از این تاخیرها به کُندی روند تولید بسیاری از واکسن ها، محدودیت ظرفیت تولید و برخی نیز به مشکلات ناشی از کمبود مواد اولیه و جانبی از قبیل رزین، ژل و مدیا و... و بخشی هم به موضوع ناسیونالسیم واکسن بازمی گردد.

در همین راستا، تدروس ادهانوم - مدیرکل سازمان جهانی بهداشت نیز اخیرا تولید و توزیع عادلانه واکسن ها را مهم ترین چالش پیش رو برای پایان دادن به مرحله حاد همه گیری کرونا اعلام و عنوان کرد که در برخی کشورها هنوز کادر درمان و گروه های پرخطر هم واکسن دریافت نکرده اند.

ایران برای واردات واکسن کرونا چه کرد؟

در هر حال طبق اطلاعات و آمارهای موجود مشخص است که کشورهای سازنده واکسن برخلاف وعده های قبلی، حتی واکسن هایی که به صورت قطعی خرید و پیش خرید شده بود را هنوز تحویل نداده اند. در این زمینه علاوه بر مسایلی نظیر ناسیونالیسم واکسن، احتکار و خرید بیش از نیاز توسط چند کشور ثروتمند و البته اغراض سیاسی که عدم تناسب در عرضه و تقاضای واکسن را در دنیا رقم زده؛ در کشور ما بحث های مربوط به تحریم و برخی سنگ اندازی ها نیز در مواردی مضاف بر علت شده تا روند تامین و توزیع واکسن بسیار کُند پیش رود.

در هر حال وزارت بهداشت معتقد است که در مورد واکسن وارداتی آنچه از جانب طرف ایرانی باید انجام می شد، به رغم تمام مشکلات، در زمان خود انجام شده و برنامه ریزی ها دوراندیشانه و واقع بینانه بوده است؛ به طوری که سفارش خرید واکسن هایی که ایمنی و اثربخشی آنها مبتنی بر اطلاعات ارائه شده رسمی و اسناد فنی بوده، داده شده است.

پیش بینی ایران برای تامین دو -سوم واکسن مورد نیاز از محل تولید داخل

از طرف دیگر، با توجه به نیاز ایران به حدود ۱۲۰میلیون دز واکسن، پیش بینی وزارت بهداشت از ابتدای طرح بحث واکسن، آن بود که حداقل دو سوم واکسن مورد نیاز کشور از محل تولید داخل تامین شود و بر همین اساس هم با تشکیل کمیته ملی واکسن، تولید واکسن کووید در پلتفرم های مختلف از بهار و تابستان سال گذشته در دستور کار قرار گرفت و بر همین اساس هم تا چندی پیش، بیش از ۱۴ موسسه دانش بنیان و شرکت مختلف متقاضی صدور پروانه تولید واکسن از سازمان غذا و دارو بودند.

آخرین وضعیت تولید ۴ واکسن ایرانی کرونا

به دنبال اقدامات انجام شده در زمینه تولید داخلی، تا امروز چهار واکسن ایرانی در مرحله مطالعات بالینی قرار گرفته اند و مجوزهای لازم را کسب کرده و در حال پیشرفت کار هستند. در این میان واکسن پاستور که به صورت مشترک با کشور کوبا تولید می شود، در کشور کوبا فاز ۳ مطالعه بالینی خود را آغاز کرده است و در ایران نیز بزودی این فاز بصورت موازی آغاز می شود.

واکسن کووایران برکت شرکت شفا فارمد ستاد اجرایی فرمان امام (ره) نیز در آستانه ورود به فاز سه بالینی است. واکسن کووپارس انستیتو رازی در آستانه ورود به فاز دو و واکسن فخرا در مجموعه وزارت دفاع نیز در حال طی مرحله اول مطالعه بالینی است.

تولید مشترک اسپوتینک وی؛ بزودی

از طرف دیگر، همزمان با اقدام برای تولید داخلی واکسن کرونا، در زمینه تولید مشترک برخی واکسن ها نیز در کشور برنامه ریزی شده بود که در این زمینه نیز با توافقات صورت گرفته با کشور روسیه برای تولید مشترک واکسن اسپوتنیک وی، باید گفت که طبق اعلام مسوولان وزارت بهداشت، زیرساخت آن موجود و خط تولید آماده و مورد تایید طرف روسی است و به زودی سل بانک آن به کشور منتقل می شود و پس از حدود دو ماه، اولین واکسن های تولید مشترک اسپوتنیک نیز به گردونه واکسیناسیون خواهند پیوست.

دسترسی به ۲ واکسن ایرانی؛ اواخر بهار

در هر حال بر اساس زمان بندی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت و تاکید سعید نمکی – وزیر بهداشت، بخشی از واکسن های ایرانی از اواخر بهار در دسترس خواهند بود؛ به طوری که به نظر می رسد واکسن انستیتوپاستور و بعد از آن واکسن شفا فارمد در اواخر بهار به مرحله تولید انبوه و توزیع خواهند رسید. پس از آن نیز در تابستان واکسن رازی و سپس واکسن فخرا به مرحله تولید انبوه و توزیع وارد شوند.

زمان بندی اتمام واکسیناسیون در ایران تا پایان ۱۴۰۰

وزارت بهداشت ضمن آنکه معتقد است از هر گونه واکسیناسیون شتابزده و نمایشی پرهیز کرده، در عین حال تاکید دارد که اقدام برای تولید واکسن داخلی، مطابق جدول زمان بندی و به رغم همه مشکلات و سنگ اندازیهای خارجی به خوبی پیش رفته است و واکسیناسیون علیه کووید در کشور مطابق برنامه تا پایان سال ۱۴۰۰ به پایان می رسد. البته این چشم انداز نیز وجود دارد که تا قبل از پایان سال میلادی واکسیناسیون در کشور کامل شود.

وزیر بهداشت اقدامات صورت گرفته برای تولید واکسن کووید و بسترسازی های صورت گرفته رانقطه عطفی در تاریخ نظام سلامت ایران می داند و معتقد است که اقدامی ماندگار در توسعه صنعت واکسن سازی در ایران صورت گرفته و ایران از اواخر بهار یکی از بزرگ ترین واکسن سازهای منطقه و جهان خواهد بود.

در هر حال مشخص است که ایران تحت تاثیر تاخیر در واردات واکسن برای گروه های آسیب پذیر در اولویت، تا حدی از زمان بندی صورت گرفته برای واکسیناسیون عقب است. شرایط خیز چهارم بیماری و غلبه ویروس جهش یافته انگلیسی بر کشور، بر دامنه نگرانی ها افزوده و در چنین شرایطی تلاش برای تامین واکسن حداقل برای گروه های آسیب پذیر، مطالبه ای است به حق و بی تردید لازم است از تمام ظرفیت های موجود برای تسهیل ورود واکسن به کشور استفاده کرد.

همچنین از آنجا که تعاملات واکسن کرونا در دنیا رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته و مذاکرات درباره آن در سطوح کلان دولت ها صورت می گیرد، شایسته است که با تشدید روند پیگیری ها از سوی دستگاه های مربوطه از جمله دستگاه های دیپلماسی کشور، حداقل موانع دسترسی به بخشی از واکسن ها که به صورت قطعی از سوی ایران خرید شده ، رفع شود و به این ترتیب روند واکسیناسیون در کشور مقداری سرعت گیرد تا اواخر بهار که طبق وعده قبلی مسوولان، واکسن های ایرانی وارد بازار شوند و دغدغه دسترسی به واکسن را برطرف کنند.