رنگرزی
یکی از قدیمی ترین پدیده هایی که بشر موفق به کشف آن شده است رنگ می باشد و تا سالیان سال بشر از مواد رنگرزی طبیعی برای رنگرزی استفاده می نموده است. برخی آن را به مصریان و برخی آن را به چینی ها نسبت میدهند ولی کشفیاتی نیز بدست آمده است که دال بر وجود چنین هنری در شوش دارد.
تا قرن ۱۹ میلادی بشر برای رنگرزی، از مواد طبیعی استفاده می نموده است. ولی در قرن ۱۹ میلادی با کشف رنگرزی مصنوعی تحولی عظیم در رنگرزی روی داد و تنوع رنگ ها به هزاران رنگ رسید و هنوز هم دانشمندان تلاش زیادی برای کشف رنگ هایی با کیفیت بالاتر انجام میدهند. با توجه به اهمیت رنگ و شناختی که بشر از این پدیده جذاب کسب نموده است، توانسته است که پیشرفت قابل ملاحظه ای در این رشته کسب نماید. استفاده از رنگهای طبیعی و عملیات رنگرزی از هزاران سال پیش تاکنون در بین مردم کشور ما متداول بوده است و رنگرزی جایگاه ویژه ای داشته است و با گذشت زمان این رشته پیشرفت نموده است که سعی بر استفاده از رنگهای با تنوع و کیفیت بیشتر بوده است و امروزه نیز با پیشرفت هنر فرش بافی، هم اکنون در صورت بافی تا صدها رنگ متنوع استفاده می شود و همین ترکیب رنگ هاست که اهمیت قابل ملاحظه ای در مینیاتوربافی و همین استعداد هنرمندان ما در بافت، رنگ و طرح است که باعث شده نام ایران و فرش با هم عجین گردد و هنوز هم کشور ما در ارائه این هنر برتری خود را حفظ کند.
به طور عمده رنگرزی در کارگاهها به 2روش انجام می گیرد:
رنگرزی سنتی- رنگرزی صنعتی
ابزار و مواد مورد نياز در رنگرزي سنتي عبارتند از:
- ظرف (پاتيل) يا حمامي كه عمليات رنگرزي و دندانه كردن در آن صورت مي گيرد و بايد از جنس ضد زنگ و مقاوم در برابر حرارت باشد. معمولاً از ظروف استيل يا مسي استفاده مي شود.
- ترازو براي توزين
- ترمومتر براي اندازه گيري دماي حمام رنگرزي
- همزن كه معمولاً از جنس چوب است و براي هم زدن الياف در حمام رنگرزي به كار مي رود.
- ظروف شيشه اي مدرج مانند بشر و... براي اندازه گيري و برداشتن اسيدها و قلياها.
- نمك هاي فلزي چون زاج سفيد، زاج سبز، زاج سياه، دي کرومات سديم، کلريد قلع و ...
- مواد قليايي مانند سود و آمونياك و ....
- اسيدها مانند اسيد تارتاريك، اسيد لاكتيك، اسيد اگزاليك، اسيد استيك، اسيد سيتريك و همچنين ممكن است از اسيدهاي معدني مانند اسيد سولفوريك و اسيد کلريدريک نيز استفاده شود. در گذشته به جاي اسيد لاكتيك از "دوغ" استفاده مي شد.
- آب كه به دليل استفاده مداوم در رنگرزي، بايد از شرايط و خواص لازم برخوردار باشد. رنگرزی یک فرآیند شیمیایی است باید تمامی مراقبت های لازم به عمل ايد درصورت بروزهرگونه مشكلي امکان برگشت فرآیند وجود نداشته و اصلاح کیفیت محصول نیز مستلزم انجام هزینه های گزافی خواهد بود که از توجیه اقتصادی برخوردارنمي باشد.
مراحل رنگرزی سنتی
در این کارگاهها رنگرزی در پاتیل های بزرگ مسی انجام می گیرد. حرارت این پاتیل ها به وسیله شغله آتش که به وسیله گاز یا نفت تغذیه می شود تأمین می گردد. پشم ها بصورت ریسیده نشده یا کلاف نخ رنگرزی می شود.
مراحل دندانه و رنگرزی در این پاتیل های بزرگ مسی انجام می گیرید. سپس آبگیری در سانتیروفوژهایی اغلب با ابعاد کوچک انجام می گیرد. به طور عمده اغلب کارها در این کارگاهها دستی و زیر نظر استادکار انجام می گیرد.
مراحل رنگرزی صنعتی
در کارگاههای بزرگ همه چیز کاملاً مکانیزه است و کارها به صورت ماشینی و با دستگاههای مختلف انجام می شود. به جای پاتیل های مسی از دیگ های بخار که همان نقش را ایفا می کند استفاه می شود پشم معمولاً به صورت نخ رنگرزی می شود.
ابتدا نخ ها را شل پیچی می کنند دستگاه «اشلاپ فورس» نخها را به صورت شل دور بوبین های سوراخ دار مخصوص رنگرزی می پیچد. این سوراخها برای نفوذ رنگ به داخل نخها میباشد. قطر بوبین با پشم که دور آن پیچیده می شود به 5/17 سانتیمتر می رسد. سپس بوبین ها را درون محفظه بوبین می چینند و این کار به صورتی انجام میگیرد که بوبین ها به هم نچسبند.
رنگ های درجه 1
رنگهای آبی، قرمز و زرد می باشند.
رنگ های درجه 2
شامل رنگهایی هستند که از ترکیب ۳ رنگ فوق بدست می آیند و شامل نارنجی، بنفش و سبز میباشند.
رنگ های درجه 3
شامل رنگهایی هستند که از ترکیب رنگهای اولیه و ثانویه بدست می آیند.
در نوعی دیگر از تقسیم بندی، رنگها به ۲ دسته رنگهای گرم و سرد تقسیم می شوند.
رنگها چه گرم و چه سرد، یا سیر یا روشن می باشند. به رنگهای روشن، رنگهای ملایم و به رنگهای سیر، رنگهای تند نیز گفته می شود.
هنرمندان ما بیشتر از رنگهای ملایم استفاده می نموده اند و از بکارگیری رنگهای تند پرهیز می کرده اند، لکن بیشتر به هماهنگی نقش و رنگ التفات داشته اند.
امروز علاوه بر سليقه هنرمند طراح و بافنده، تقاضای بازار نیز در نظر گرفته میشود و با توجه به آن رنگها را انتخاب می کنند.
راه های تبدیل پشم به خامه قالی بافی (قسمت 1)
