در دهه های اخیر مدیران سازمان ها به اهمیت تزریق اخلاق حرفه ای در شریان های حیاتی سازمان ها بیش از پیش پی برده اند و اکنون خوب می دانند که عنصر اخلاق به عنوان یکی از عوامل ثبات سازمان و نیل به اهداف غایی آن است. هم چنین یکی از اساسی ترین اصول ایجاد ارتباطات سالم و اثرگذار در میان کارکنان سازمان ها، رعایت اصول اخلاق حرفه ای توسط مدیران سازمان هاست. اما در جهان امروز به دلیل گسترش روزافزون تکنولوژی و برقراری وسیع ارتباطات در محیط مجازی و عدم توجه به ابعاد معنوی و روحی انسان و عدم آشنایی با اصول و تکنیک های مدیریت و رفتار حرفه ای، بسیاری از اصول اخلاقی در میان مدیران سازمان ها مورد غفلت واقع شده است و عدم توجه به ضوابط اخلاقی از سوی آنان باعث بروز بسیاری از مشکلات موجود در سازمان ها شده است. این در حالی است که اگر اصول یا ارزش های اخلاق حرفه ای به طور گسترده در میان کارکنان سازمان رایج شود و رفتار مدیران نیز بر پایه اصول صحیح حرفه ای انجام شود، موفقیت سازمانی نیز افزایش خواهد یافت.
تعریف اخلاق حرفه ای
مطالعات اخلاق در دنیای مدیریت و سازمان ذیل عناوین مختلفی چون اخلاق مدیریت، اخلاق سازمانی و اخلاق کار انجام گرفته است و مطالعه مرزهای این دانش ها برای تفکیك گزاره های مطرح شده در هر یك از آن ها ضروری است. اخلاق کار، مجموعه ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروه ها را تعیین می کند. در واقع می توان گفت امروزه اخلاق حرفه ای و کاری یك هنجار اجتماعی است که طی آن انتظار می رود کارکنان، کارشان را خوب انجام دهند به عنوان شاخه ای از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یك حرفه و مسائل اخلاقی آن می پردازد و درصدد ارائه شیوه ها و دستورالعمل هایی است که این تکالیف را برای افراد و گروه های حرفه ای تعیین نماید. اخلاق حرفه ای در سنت با محوریت انسان و انگیزه خدمت به دیگران بوده که در طول تاریخ متحول گردیده است. اما امروزه گاه انسان در خدمت حرفه و حرفه نیز به ابزاری در جهت اهداف صرفاً مادی او مبدل شده است.
مقصود از اخلاق حرفه ای مجموعه قواعدی است که باید افراد داوطلبانه و بر اساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه ای رعایت کنند، بدون آنکه الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف، به مجازات های قانونی دچار شوند. این اخلاق دربرگیرنده مجموعه ای از احکام ارزشی، تکالیف اخلاقی در یك حرفه و مسائل اخلاقی آن است. در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می دانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است.
اخلاق حرفه ای مجموعه ای از کنش ها و واکنش های اخلاقی پذیرفته شده است که از سوی سازمان ها و مجامع حرفه ای مقرر می شود تا مطلوب ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفه ای فراهم آورد. به عبارت دیگر اخلاق حرفه ای در مفهوم سازی اولیه، به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل به کار می رود. نیروی انسانی نیز نقش مهمی در موفقیت و پیشرفت سازمانی دارد. لذا دستیابی به اهداف در سازمان ها هنگامی میسر می شود که اخلاق کاری پیشرفته ای در بین کارکنان وجود داشته باشد اما ضعف اخلاق کاری و کم کاری یکی از مسائل مهم سازمان هاست.
ویژگی های افرادی که اخلاق حرفه ای دارند:
- در اين مورد فرد پاسخ گوست و مسئوليت تصميم ها و پيامدهاي آن را می پذيرد؛ سرمشق ديگران است؛ حساس و اخلاق مند است؛ به درستکاری و خوشنامی در کارش اهميت می دهد؛ برای ادای تمام مسئوليت های خويش کوشاست و مسئوليتی را که به عهده می گيرد، با تمام توان و خلوص نيت انجام می دهد.
- در تمام موارد سعی می کند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالايي در حرفه خود دست پيدا می کند؛ جدي و پرکار است؛ به موقعيت فعلي خود راضي نيست و از طرق شايسته دنبال ارتقای خود است؛ سعی نمی کند به هر طريقی در رقابت برنده باشد.
- مخالف رياکاری و دورویی است؛ به ندای وجدان خود گوش فرا می دهد؛ در همه حال به شرافت مندی توجه می كند؛ شجاع و با شهامت است.
- به حقوق ديگران احترام می گذارد؛ به نظر ديگران احترام می گذارد؛ خوش قول و وقت شناس است؛ به ديگران حق تصميم گيری می دهد؛ تنها منافع خود را مرجح نمی داند.
- براي ارزش هاي اجتماعي احترام قائل است؛ در فعاليت های اجتماعی مشارکت می کند؛ به قوانين اجتماعی احترام می گذارد؛ در برخورد با فرهنگ های ديگر متعصبانه عمل نمی کند.
- طرفدار حق است؛ در قضاوت تعصب ندارد؛ بين افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نژاد و قوميت تبعيض قائل نمي شود.
- دلسوز و رحيم است؛ در مصائب ديگران شريک می شود و از آنان حمايت می کند؛ به احساسات ديگران توجه می کند؛ مشکلات ديگران را مشکل خود می داند.
- به وظايف خود متعهد است؛ رازدار ديگران است؛ معتمد ديگران است.
عوامل موثر بر اخلاق حرفه ای
محققان عوامل تاثیرگذار بر اخلاق حرفه ای را به سه جنبه تقسیم می کنند:
- جنبه فردی: یعنی ویژگی ها و خصوصیات فردی، ارزش های مذهبی، ملاک های شخصی، عوامل خانوادگی، باورها و اعتقادات و شخصیت از جمله عوامل تاثیرگذار بر اخلاق حرفه ای از جنبه فردی هستند. مسلما فردی که فاقد صلاحیت های اخلاقی شایسته از لحاظ فردی باشد، از معیارهای اخلاق حرفه ای متناسبی نیز برخوردار نخواهد بود. به عبارتی افرادی که از جنبه وجدان اخلاقی کمتر تکامل یافته هستند، اگر بوسیله قانون، پلیس و یا شرح وظایف شغلی شان یا معیارها و ظوابط فرهنگی قوی که رفتارهای غیراخلاقی را مذموم می شمارد، محدود شده باشند آنگاه کمتر امکان دارد رفتارهای غیرقانونی و خلاف اخلاق انجام دهند.
- جنبه سازمانی: عواملی مثل رهبری، مدیریت، ارتباط با همکاران، نظام تشویق و تنبیه، ارتباط با زیردستان، انتظارات همکاران، قوانین و مقررات و فرهنگ سازمانی در این حیطه قرار می گیرند. بدیهی است که نامطلوب بودن عوامل مزبور، عامل تهدید کننده اخلاق حرفه ای خواهد بود و بالعکس.
- جنبه محیطی: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و هم چنین دیگر سازمان ها و عوامل رقابتی بین آنها، از جمله عوامل تاثیرگذار بر اخلاق حرفه ایست.
توصیه برای ارتقای اخلاق حرفه ای در سازمان
اگر مدیر سازمان یا صاحب کسب و کار هستید و می خواهید اخلاق حرفه ای را در سازمانتان گسترش و ارتقا دهید، ۱۰ توصیه زیر را بخوانید.
۱. اهداف را شفاف و دقیق کنید
کارکنانی که ندانند دقیقا چه هدفی را دنبال می کنند، اغلب نه عملکرد شغلی مطلوبی خواهند داشت و نه به اخلاق حرفه ای سازمان اهمیت چندانی خواهند داد. وقتی کارکنان بدانند که دقیقا چه هدفی را دنبال می کنند، بیشتر به رعایت اصول و ارزش های کاری اهمیت می دهند. مدیران و رهبران سازمان ها باید اهداف کوچک و بزرگ را دقیق برای همه اعضا، صرف نظر از سابقه یا مهارت آنها، روشن کنند. پیشنهادهای زیر می توانند برای این امر مفید باشند:
- اهداف باید قابل اندازه گیری باشند و مهلتشان دقیقا مشخص باشد.
- اهداف باید مهارت های کارکنان را به چالش بکشند و در عین حال اهدافی دست یافتنی باشند.
- کارکنان باید آن را پذیرفته و به آن متعهد باشند. هدفی که دیگران دوستش نداشته باشند، دنبال نخواهد شد.
۲. آموزش و راهنمایی کارکنان را فراموش نکنید
حال که اهداف شفاف و دقیقی تعیین کرده اید، وقتش رسیده که گروه خود را به سمت هدف هدایت کنید. ایجاد محیطی مناسب برای یادگیری و افزایش مهارت ها، کوچینگ و ارائه بازخورد از جمله کارهایی است که باید در جایگاه رهبر انجام دهید. از شیوه های ارائه جذاب مانند اسلاید، ویدئوکلیپ و اینوگرافیک برای تشریح اهداف سازمان و ارائه محتوای آموزشی استفاده کنید. سعی کنید با تک تک اعضا جلسه برگزار کنید تا ارتباطتان قطع نشود. اگر امکانش نیست، به طور منظم جلسات دوره ای برگزار کنید.
۳. الگوی مناسبی برای همه باشید
اگر می خواهید اخلاق حرفه ای در تاروپود سازمانتان تنیده شود، شما و گروه مدیریتی تان حتما باید برای اجرای قوانین و قواعد اخلاقی سازمان پیشقدم باشید. تا زمانی که شما و رهبران سازمان برای اجرای اصول و ارزش های اخلاقی پیشقدم نشوید، نمی توانید از دیگر اعضای سازمان انتظار داشته باشید که رعایتشان کنند.
۴. محیط کاری امن و مناسب طراحی کنید
اثبات شده است که محیط مناسب کار و زندگی با سلامت ذهنی ما ارتباط دارد. اگر محیط کاری متناسب با نیازهای کارکنان و فعالیت ها نباشد، نمی توانید از آنها انتظار مسئولیت پذیری و عملکرد بهینه داشته باشید. در محیط کاری که اعضا برای استفاده از پریز برق مشکل پیدا می کنند یا میز نامناسب آنها حریم خصوصی شان را نقض می کند، نمی توان انتظار رشد اخلاق حرفه ای در سازمان را داشت.
۵. حرفه ای باشید
فردی حرفه ای، در محیط کار به رفتار و نگرش و طرز صحبت کردنش شناخته می شود. سایرین از کارکردن کنار فرد حرفه ای لذت می برند و از او می آموزند. حرفه ای گری با اعتماد، عمل گرایی، وفاداری، نظم و تلاش برای پیشرفت شغلی و بهبود عملکرد گره خورده است. کارکنان حرفه ای در هر جایگاهی که باشند با تمام وجود برای انجام وظایفشان تلاش می کنند. در جایگاه مدیر برای تحریک کارکنان به حرفه ای بودن، می توانید این کارها را انجام دهید:
- به حرف کارکنان خود اعتماد کنید؛
- تشنه ارتقا و پیشرفت باشید؛
- صادق و شفاف باشید؛
- روحیه یادگیری داشته باشید؛
- یکپارچه عمل کنید.
۶. منظم باشید
نظم یکی از مهم ترین عناصر اخلاق حرفه ای در سازمان است. مدیران باید درباره نظم حساسیت زیادی داشته باشند. وقتی نظم به یکی از عناصر فرهنگ سازمانی تبدیل شود، کل سازمان از فوایدش بهره مند می شوند. خب چگونه می توان نظم را به تمام ارکان سازمان تسری داد؟ وقت شناسی اولین گام برای برقراری نظم در سازمان است. مدیران می توانند به الگوی وقت شناسی در سازمان تبدیل شوند تا اهمیت آن را به دیگران نشان دهند. کارکنان وقت شناس کمتر دچار بی نظمی می شوند و کارها را بهتر سامان می دهند. به طور کلی نظم به فعالیت های سازمان ها سروشکل می دهد. شما از کارکردن در محیطی که دچار بی نظمی است و کارها مدام به تأخیر می افتند لذت می برید؟ پس ایجاد نظم در سازمان هم بهره وری را افزایش می دهد و هم شرایط لازم برای کار گروهی به منظور رسیدن به اهداف را فراهم می کند.
۷. نیازهای کارکنان را درک کنید
اگر دنبال ایجاد محیط کاری انگیزه بخش هستید، باید نیازهای کارکنان را درک و تأمین کنید. کارکنانی که نیازهایشان برآورده شود، انگیزه بیشتری دارند و بیشتر تلاش می کنند. همچنین این کارکنان به سازمان و اهدافش تعهد بیشتری نشان می دهند. دنیل پینک در کتاب «حقیقت غافل گیرکننده درباره آنچه به ما انگیزه می دهد»، می گوید که مدیران باید ۳ نیاز اساسی هر کارمندی را فراهم کنند:
- خودمختاری؛
- اعتماد به مهارت ها؛
- هدف.
خودمختاری یعنی به کارمندان خود اجازه دهید آنها کار را انجام دهند نه اینکه مدام بخواهید در کار ایشان دخالت کنید. از آنها فقط نتیجه بخواهید و اجازه بدهید خودشان کارشان را انجام دهند. به مهارت ها و توانایی های کارکنان خود احترام بگذارید و آنها را دست کم نگیرید. به کارکنان خود هدفی بدهید تا به فعالیت هایشان معنا ببخشید. امروزه نیازهای کارکنان با هم فرق دارد و شاید شیوه یکسان برخورد با همه آنها بی فایده باشد. مثلا کارکنانی که والد هستند شاید انتظار داشته باشند برنامه کاری آنها را منعطف تر کنید یا جوانانی که به تازگی استخدام شده اند شاید انتظار برگزاری دوره های آموزشی را داشته باشند. بنابراین درک نیازها و ارائه راهکار مناسب برای رفع آنها یکی از وظایف شما در جایگاه مدیر یا رهبر سازمان است.
۸. بازخورد مستمر را به فرهنگ سازمانی تبدیل کنید
بازخورد مستمر بخش مهمی از ارتباطات اعضای سازمان است و نقش حیاتی در پیشبرد اهداف سازمان و گسترش اخلاق حرفه ای در سازمان ایفا می کند. برای پیشرفت عملکرد شغلی، بازخورد سازنده و صادقانه ضروری است. چطور می توان چنین بازخوردی را در سازمان ایجاد کرد؟ شرایط گفت و گوی آزاد را فراهم کنید. شفافیت را به بخشی از فرهنگ سازمانی تبدیل کنید، جایی که هرکس بتواند عملکرد خود و دیگران را نظاره و نظرش را آزادانه ابراز کند.
۹. روحیه بخش باشید
مدیران و رهبران سازمان نقش مهمی در ارتقای اخلاق حرفه ای در سازمان دارند. یکی از روش های این کار، تشویق و قدردانی از کسانی است که در این مسیر گام برداشته اند. انسان ها ذاتا از تعریف و تمجید لذت می برند. هرکسی دوست دارد که کارش ارزشمند انگاشته شود. پاداش و تشویق افرادی که کارشان را به بهترین شکل انجام می دهند صرفا سپاسگزاری از آنها نیست، بلکه الگو های مناسب را به دیگران نیز معرفی می کند. بنابراین شما در جایگاه مدیر سازمان با قدردانی از کارکنان نه تنها روحیه و انگیزه آنها را برای تلاش بیشتر زیاد می کنید، بلکه گام عملی مهمی برای گسترش اخلاق حرفه ای در سازمان برمی دارید.
۱۰. موانع را از سر راه بردارید
در جایگاه مدیر یا رهبر، وظیفه دارید با عواملی مقابله کنید که به حرفه ای گری در سازمان لطمه می زنند. مثلا ممکن است اعضای سازمان شما حس کنند که کار آنها به اندازه کافی جدی گرفته نمی شود. این یعنی انگیزه آنها در حال تحلیل رفتن است. باید برای ایجاد انگیزه کافی در کارکنان تلاش کنید. همچنین احتمال دارد به خاطر ضعیف بودن ارتباطات سازمان، اعضا به یکدیگر بی اعتماد شده باشند. پس شما باید اقدامات لازم برای تقویت ارتباطات سازمانی را انجام دهید. دلایل هرچه باشند، این وظیفه شماست که مشکلات را به درستی شناسایی کنید و برای رفع آنها بکوشید. برای گسترش اخلاق حرفه ای در سازمان، باید موانع شکل گیری این اخلاق در کارکنان را از سر راه بردارید. این موانع عبارت اند از:
- کمبود قدردانی از کارکنان؛
- تأمین نشدن منافع کارکنان؛
- ساختار خشک و انعطاف ناپذیر سازمانی؛
- سیاست های نامناسب اداری.
سازمان ها یک شبه به موفقیت نمی رسد. دستیابی به موفقیت فرایندی است، پس باید آهسته و پیوسته حرکت کرد. اخلاق حرفه ای در سازمان هم از ارکان موفقیت است، بنابراین نمی توان انتظار داشت با نوشتن منشور اخلاق حرفه ای روی در و دیوار سازمان آن را گسترش داد. برای تحقق حرفه ای گری، باید کارکنان از درون به ارزش ها و اصول سازمان مقید شوند. این درونی سازی اخلاق حرفه ای در سازمان ممکن نیست مگر با ایجاد محیط کاری پویا و انعطاف پذیر که برطرف کننده نیازهای کارکنان باشد.
تفاوت بازاریابی خدمت و محصول
