راهکارهایی برای نگهداری و افزایش عمر گیربکس اتوماتیک

گیربکس اتوماتیک برای اولین بار توسط کمپانی جنرال موتور طراحی و تولید شد. تاریخچه گیربکس اتومات به سال های 1937 بر می گردد در آن زمان خودرو سازان آمریکایی و زیر مجموعه ی جنرال موتور از گیربکس های اتوماتیک استفاده می کردند. ایراد اصلی این گیربکس ها این بود که عمر بسیار کوتاهی داشتند با وجود راحتی نسبی بیشتر به نسخه دستی مشتریان در آن زمان تریجح به استفاده گیربکس دستی می دادند.

رانندگی با گیربکس اتوماتیک بسیار راحت تر از گیربکس دستی است، مخصوصاً زمانی که شما مدام در ترافیک های زیاد در مسیر رفت وآمد هستید. این راحتی به این شکل است که دیگر شما مثل گیربکس دستی مدام در حال گرفتن کلاچ نیستید و فقط متناسب با گازی که به خودرو می دهید به صورت هوشمند گیربکس دنده های خودرو را تعویض می کند. خود گیربکس های اتوماتیک هم به چهار دسته عمومی و رایج تقسیم می شوند که شامل:گیربکس های نیمه خودکار (AMT)، گیربکس TipTronic، گیربکس DCT (دو کلاچه) و گیربکس CVT است.

استفاده صحیح از گیربکس های اتوماتیک

با وجود اینکه به کارگیری گیربکس اتوماتیک رانندگی را راحتر کرده است اما نگهداری از آن کمی سخت تر بوده و عدم استفاده صحیح از دنده اتومات هزینه های گزافی را به همراه می آورد. در ادامه این مطلب به بررسی برخی از مهم ترین نکات جهت نگهداری گیربکس های اتوماتیک می پردازیم.

اتوماتیک اما حساس

گیربکس های اتوماتیک در درجه اول به دلیل کاهش چشمگیر میزان دخالت راننده در هدایت خودرو به عنوان ویژگی لوکس در صنعت خودروسازی به کار گرفته شد. اما رفته رفته نقش موثر این سیستم جدید در آسایش سواری، کاهش آمار تصادف ها، دوام بالا و عملکر بهتر نسبت به گیربکس های دستی (مخصوصا تا پایان عصر کلاسیک) به شدت احساس شد.با این وجود این مهم به این معنا نیست که گیربکس های اتوماتیک نیاز به نظارت و رسیدگی ندارند. یکی از بزرگ ترین مزایای گیربکس های اتوماتیک دوام و سازگاری بسیار زیاد آن ها با رفتارهای رانندگی مختلف است. اگرچه نمی توان آن ها را با نسخه های دستی از این نظر برابر دانست، اما با رعایت برخی نکات فنی و تکنیک های ساده می توانید حداقل از آسیب زدن به گیربکس خود جلوگیری کنید و مدت زمان بیشتری در بازه عمر مفید از آن بهره ببرید.

بررسی سطح روغن

ماهیت کاری و وجودی گیربکس اتوماتیک بر وجود حجم بسیار زیادی از روغن استوار است. مستقل از نوع گیربکس از نوع گاورنری، دو کلاچ (DCT) یا ضریب متغیر (CVT) یا منوال اتومایتک (AMT)، این روغن گیربکس است که وظیفه انتقال نیرو در توربین و همچنین روانکاری، خنک کاری اجزا و قطعات و همچنین انتقال فشار میان شیرهای برقی درون گیربکس را بر عهده دارد.در نتیجه چه خودرو قدیمی باشد و چه کم کارکرد و نو، وظیفه مالک است که از وجود روغن کافی و سالم (صورتی رنگ بدون بوی سوختگی یا رنگ قهوه ای) در گیربکس اتوماتیک خود اطمینان حاصل کند.

کم بودن میزان روغن در گیربکس اتوماتیک می تواند به عدم درگیری و جا رفتن دنده ها، خاموش شدن پیشرانه به هنگام ترمز گیری، عدم حرکت خودرو به هنگام ورود به دنده (شبیه به وضعیت خلاص مخصوصا در آب و هوای سرد) و در نهایت افزایش احتمال سوختگی مجموعه اصطکاکی (صفحه کلاچ ها) داخل گیربکس می شود.

استاندارد روغن

بر اساس سال تولید، هر خودرو مجهز به گیربکس اتوماتیک در دفترچه راهنما خود از میزان و نوع روغن گیربکس مورد استفاده سخن به میان آورده است. اگر در این دفترچه به عنوان مثال از استاندارد روغن گیربکس درجه دو یاد شده است، مالک همواره می تواند روغن درجه دو و به بالا (درجه دو و درجه یک) در گیربکس خود استفاده کند اما نه برعکس.به عبارت بهتر، گیربکسی که با روغن درجه دو طراحی شده است می تواند روغن های استاندارد روز و پیشرفته تر و البته گران قیمت تر را نیز در خود پذیرا باشد. اما هرگز اجازه ندارید روغن گیربکس پایین تر از استاندارد ابتدایی طراحی شده گیربکس در آن استفاده کنید. این مهم می تواند به شکل چشمگیری از عمر مفید گیربکس بکاهد.

تعویض روغن گیربکس

روغن گیربکس اتوماتیک باید در طی مدت زمانی مشخص تعویض شود چرا که مواد و متریال مجموعه اصطکاکی (صفحه کلاچ ها) بر اثر سایش کم کم وارد مدار روغن شده و به کمک فشار پمپ گیربکس در کل مدار اخلی گیربکس گردش می کند.خوشبختانه در صورت استفاده صحیح از گیربکس اتوماتیک، روغن آن به این زودی ها نیاز به تعویض پیدا نمی کند. توصیه می شود روغن گیربکس بین هر 50 تا 100 هزار کیلومتر مورد تعویض قرار بگیرد. اما در ذهن داشته باشید که اگر روغن گیربکس بنا به هر دلیل از رنگ صورتی به رنگ قهوه ای تغییر پیدا کند، آن روغن باید مورد تعویض قرار بگیرد. اما به دلیل گران قیمت بودن روغن گیربکس مرغوب، بسیاری از افراد از انجام این کار سر باز می زنند.

در نتیجه بهتر است هر سال حداقل دو بار رنگ روغن گیربکس را بر سطح یک کاغذ سفید رنگ یا دستمال کاغذی سفید مورد بررسی قرار دهید چرا که هزینه تعمیر آسیب های احتمالی ناشی از عدم تعویض روغن گیربکس به مراتب فراتر از تعویض خود روغن خواهد بود.

خنک کن روغن گیربکس

بیشتر گیربکس های اتوماتیک به دلیل داشتن اصطکاک بسیار زیاد میان دنده ها، مجموعه صفحات اصطکاکی (صفحه کلاچ ها) و البته فشار بالای پمپ روغن درونی گیربکس، به هنگام استفاده با افزایش طبیعی دمای روغن مواجه می شوند. اما این دما برای حفظ ویژگی های فنی و روانکاری روغن از یک سطح مشخصی نباید بالاتر برود. در غیر این صورت روغن غلظت و خاصیت روان کاری خود را زودتر از دست داده و باعث افزایش اصطکاک و کاهش چشمگیر عمر صفحات اصطکاکی داخل گیربکس می شود.

به منظور مقابله با این مشکل، تقریبا تمامی گیربکس های اتوماتیک به سیستم رادیاتور خنک کننده یا متعادل کننده دما مجهز هستند. این رادیاتورها معمولا در جلو رادیاتور موتور یا در معرض مستقیم هوا قرار دارند و یا به صورت یک رادیاتور کوچک درون رادیاتور آب سیستم خنک کننده پیشرانه قرار دارند تا به سرعت در دمای مورد نظر تثبیت شوند.

گاهی اوقات دیده شده است که به دلیل بروز نشتی از این سیستم های خنک کاری روغن گیربکس، این سیستم از روی خودرو حذف شده یا به شکلی غیر حرفه ای مورد دستکاری قرار گرفته اند. این سیستم های خنک کاری باید دقیقا مطابق با روش توصیه شده شرکت سازنده مورد سرویس و نگهداری قرار بگیرند تا از صحت عملکرد آن ها اطمینان حاصل شود.

خلاص کردن در توقف های کوتاه

بسیاری از افراد تمایل دارند تا در توقف های کوتاه به منظور کاهش اصطکاک و آسیب های وارده به گیربکس، آن را در وضعیت خلاص قرار دهند. این باوری اشتباه است. هر بار تغییر در وضعیت اهرم دنده به معنای به کار انداختن شیرهای برقی روغن (معروف به سولنوید/Solenoid) در گیربکس است.

اگرچه گردش بیهوده روغن در وضعیت D در داخل توربین (مبدل گشتاور یا Torque Convertor) با استهلاک همراه است اما جابجایی اهرم دنده و تغییر از وضعیت D به N (خلاص) درتوقف های کوتاه، شیرهای برقی را با سرعت بیشتری فرسوده می کند. این مهم در نهایت به اجبار برای تعویض شیرهای برقی می انجامد که مستلزم باز کردن بخشی از گیربکس و پرداخت هزینه گزاف برای شیرهای برقی نو و اجرت انجام کار است.

توصیه می شود در صورت کوتاه بودن توقف در زمان های کمتر از سه دقیقه، گیربکس را از وضعیت D وارد موقعیت خلاص (N) نکنید. در صورت طولانی تر بودن توقف فراتر از پنج دقیقه، بهترین و منطقی ترین کار قرار دادن گیربکس در وضعیت پارک و خاموش کردن پیشرانه است.جالب است بدانید که بسیاری از خودروهای دو کلاچ (DCT) با رسیدن به حالت سکون و توقف کامل، به صورت هوشمند کلاچ های داخلی گیربکس را خلاص کرده و با برداشتن پا از روی ترمز، آن ها را دوباره به هم متصل می کنند. در نتیجه در بسیاری از موارد اصلا نیازی به دخالت راننده در این موضوع نیست.

حرکت با وضعیت خلاص

حکت با خودرو اتوماتیک در وضعیت خلاص یکی دیگر از اشتباهات رایج در استفاده از گیربکس های اتوماتیک است. گیربکس های اتوماتیک در هر شرایط جاده ای از جمله باور پایین نگه داشتن دور موتور و کاهش مصرف سوخت یا هر دلیل دیگری نباید در حالت خلاص قرار بگیرند. این کار نه تنها تسلط راننده بر کنترل خودرو را کاهش و مصرف لنت ترمز را افزایش می دهد بلکه موجب بروز استهلاک بیشتر در صفحات اصطکاکی داخل گیربکس می شود.

این مهم به هنگم بکسل کردن خودرو اتوماتیک در وضعیت خاموش بودن پیشرانه اهمیت بسیار بیشتری پیدا می کند چرا که در یک خودرو با پیشرانه خاموش، پمپ روغن گیربکس نیز گردش نکرده و هیچ فشار روغنی برای خنک کاری و روان کاری قطعات داخلی تولید نمی کند. به همین دلیل در هنگام بکسل کردن خودرو اتوماتیک متحرک جلو (FWD)، آن را از سمت جلو از زمین بلند می کنند یا در خودورهای متحرک عقب (RWD) پیش از بکسل کردن، میل گاردان آن را از پشت گیربکس یا قبل از دیفرانسیل باز می کنند که حرکت چرخ ها به گیربکس منتقل نشود.در هنگام بکسل کردن خودورهای دو دیفرانسیل نیز با باز کردن هر دو گاردان جلو و عقب می توان از بروز مشکل در گیربکس جلو گیری کرد اما بهترین روش حمل این خودروها به هنگام بروز مشکل، حمل به کمک خودروبر است.

تغییر در وضعیت اهرم دنده به اشتباه یا پیش از توقف کامل

در خودروهای دنده دستی معمولا به هنگام حرکت به سمت جلو، دنده عقب قابل درگیر شدن نیست (یا برعکس) مگر آن که سرعت خودرو بسیار کم باشد. در بسیاری از خودروهای نوین امروزی مجهز به کامپیوتر گیربکس (TCU یا TCM)، تغییر وضعیت دنده از جلو به عقب یا عقب به جلو تا زمان توقف کامل به صورت الکترونیکی به راننده داده نمی شود.

انجام این کار در گیربکس های قدیمی تر فاقد سیستم کنترل الکترونیکی مقدور است اما راننده باید آگاه باشد که به هیچ عنوان تا پیش از توقف کامل، وضعیت گیربکس را از عقب به جلو (یا برعکس) تغییر ندهد چرا که این کار با استهلاک بسیار زیاد گیربکس همراه خواهد بود.به منظور جلوگیری از بروز احتمالی چنین اشتباه بزرگی از دهه 1950 به بعد الگوی تعویض دنده PRND به همراه قفل اهرم دنده یا الگو پلکانی تعویض دنده برای گیربکس های اتوماتیک معرفی شد تا از تغییر ناگهانی و خطا راننده از یک دنده به دنده اشتباه خودداری شود.

ورود ناگهانی به دنده در دور بالا یا در حرکت

لانچ خودرو اتوماتیک به روش بالا بردن دور موتور پیش از ورود به دنده یا تغییر وضعیت دنده در حرکت از حالت D به R یا P (پارک) می تواند با بروز آسیب های بسیار جدی به گیربکس همراه باشد. این کار می تواند به سایش بسیار شدید صفحات اصطکاکی داخل گیربکس، آسیب دیدن یا پاره شدن باند نگهدارنده صفحات اصطکاکی یا خرد شدن دنده پارک منجر شود. به همین دلیل در گیربکس های مدرن امروزی اجازه این کار به صورت الکترونیکی از مالک صلب می شود اما در گیربکس های قدیمی تر که امکان اجرای چنین خطای بزرگی ممکن است، لازم است که راننده توجه بیشتری به رفتارها و عادت های رانندگی خود داشته باشد.

گیربکس های اتوماتیک برای داشتن عملکردی نرم و بی صدا به تنظیم و هماهنگی دقیق با دور موتور حساس هستند. در نتیجه در صورت بالا بودن دور موتور به دلیل فعال بودن سیستم ساسات در مناطق یا فصول سرد (یا بروز مشکل در مدار دور درجا پیشرانه)، بهتر است پیش از ورود به دنده از پایین آمدن دور موتور اطمینان حاصل کنید. در غیر این صورت ورود به دنده با صدای تقه همراه خواهد بود که می تواند در دراز مدت به تمامی قطعات سیستم خط انتقال نیرو، از قطعات داخلی گیربکس گرفته تا چهارشاخ گاردان و پینیون و کرانویل دیفرانسیل آسیب وارد کرده و گیربکس را با صدای تقه همیشگی همراه کند.

قرار دادن گیربکس در وضعیت P پیش از اعمال ترمز دستی

این مهم مخصوصا در سراشیبی های تند (چه از جلو خودرو و چه از عقب) اهمیت پیدا می کند چرا که فشار زیادی را بر دنده های پارک گیربکس وارد می آورد. روش صحیح پارک خودرو اتوماتیک در سراشیبی های تند (یا حتی کفی) آن است که ابتدا ترمز اضراری (ترمزی دستی) اعمال شود و سپس گیربکس در وضعیت پارک (P) قرار بگیرد تا از وارد آمدن فشار بسیار زیاد بر مکانیزم قفل گیربکس جلوگیری به عمل آید و فشار ایستایی در حقیقت بر سیستم ترمز اضراری باشد و نه بر مکانیزم قفل گیربکس. این مهم آزاد شدن اهرم دنده در خودروهای قدیمی تر مجهز به اهرم دنده مکانیکی (سیمی یا اهرمی) را به هنگام حرکت مجدد نیز بسیار ساده تر می کند.

لانچ ناگهانی یا پاور تورک

تنها روش ایمن لانچ و شتاب گیری سریع با گیربکس اتوماتیک استفاده از تکنیک پاور تورک (Power Torque) است. به این ترتیب که برای شتابگیری ناگهانی با گیربکس اتوماتیک باید پای چپ را محکم بر روی پدال ترمز قرار دهید و با پای راست برای مدت زمان دو ثانیه پدال گاز را برای رسیدن به دور ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ فشار دهید، سپس همزمان با رها کردن پدال ترمز، پدال گاز را تا زمانی که چرخ ها به هرزگردی وارد نشوند بفشارید. در این روش فشار روغن در توربین و گیربکس بالا رفته و خودرو با شدت بیشتری لانچ می شود.اگرچه این روش بهترین تکنیک برای شتابگیری سریع با گیربکس اتوماتیک است اما اجرای آن به صورت دائمی و روزمره توصیه نمی شود چرا که بدون شک افزایش دمای روغن و میزان اصطکاک و استهلاک درونی گیربکس را به همراه خواهد داشت.

گیربکس های اتوماتیک در مقایسه با نمونه های دستی به دلیل انتقال نیرو به کمک سیال روغن (انتقال نیرو ویسکوز)، به صورت ذاتی در آستانه حرکت با کمی تاخیر همراه است. در نتیجه برای دستیابی به سرعتی مشخص از حالت سکون نیازی به فشار دادن بیش از حد پدال گاز و افزایش مصرف سوخت و استهلاک بیشتر گیربکس نیست. در عوض به گیربکس این زمان را بدهید تا به اصطلاح دور بگیرد.

عدم استفاده از دنده مناسب با مسیر

گیربکس های اتوماتیک به هوشمندی و تصمیم گیری مستقل مشهور هستند. در نتیجه متناسب با شیب مسیر، وزن خودرو، سرعت و میزان فشار بر پدال گاز، همواره بهترین دنده را انتخاب می کنند. اما به یاد داشته باشید که گاهی اوقات گیربکس در وضعیتی قرار می گیرد که ممکن است نتواند مثلا بین دنده سه و چهار تصمیم بگیرد.به عبارت دیگر دنده سه از نظر گیربکس بسیار سنگین و دنده چهار بسیار سبک است. در نتیجه گیربکس دائما بین دو دنده سه و چهار جابجا شده و به اصطلاح بازی می کند. در این حالت راننده باید با آگاهی از توان فنی خودرو، وزن و سرعت مورد نظر، یا با اعمال گاز و دستیابی به سرعت بالاتر وارد دنده چهار شود یا با کم کردن سرعت دنده سه را به عنوان دنده مناسب انتخاب کند. این وضعیت در دنده های سنگین تر از طریق سیستم تیپ ترونیک (انتخاب دستی دنده ها) نیز قابل انتخاب است.

همچنین در سرازیری ها و سربالایی های تند و طولانی مانند سینه کش کوهستان، راننده باید با انتخاب دنده سنگین تر (دنده یک یا دو) از وارد آمدن فشار بیش از حد به گیربکس و پیشرانه (در سربالایی) و سیستم ترمز خودرو (در سرپایینی) جلوگیری کند.

نکاتی کاربردی برای نگهداری از گیربکس اتوماتیک

گیربکس اتوماتیک یکی از بهترین آپشن های رفاهی خودرو است که امروزه طرفدارن بسیار زیادی دارد اما استفاده نادرست از گیربکس اتوماتیک هزینه های بسیار سنگینی بر روی دوش صاحب خودرو می گذارد که با رعایت چند نکته می توان از ایجاد خسارت به گیربکس جلوگیری کرد.

انجام سرویس های دوره ای

با توجه به هزینه های زیاد تعمیرات گیربکس اتوماتیک نسبت به گیربکس های معمولی بهتر است که سرویس های دوره ای این خودروها را به موقع انجام دهید. هر چند ماه یک بار خودرو را نزد کارشناس برده و چکاپ کنید، حتی اگر هیچ مشکلی نداشته باشد.

تعویض به موقع روغن گیربکس و فیلتر آن

روغن گیربکس و فیلتر آن باید در زمان های معین تعویض شوند. در سرویس گیربکس تنها تعویض روغن کافی نیست و باید کارتل گیربکس باز شده و فیلتر آن تعویض و یا شستشو شود.

رسیدگی به فیلتر بسیار مهم است. چون فیلتر گرفته، باعث عبور کمتر جریان روغن، ایجاد آسیب شدید و نیز سوخته شدن گیربکس می شود. بعضی از مدل های بالا گیربکس های امروزی مثل پژو ۲۰۶ ، هیوندا، کیا، فیلتر در داخل گیربکس نصب شده و یا به عبارتی گیربکس های یک بارمصرف هستند، چون با کثیف شدن و گرفته شدن فیلتر عمر گیربکس نیز به پایان می رسد. بنابراین دقت در تعویض به موقع روغن در این گیربکس ها، عملاً می تواند افزایش عمر گیربکس را در برداشته باشد.

در کتابچه راهنما اتومبیل زمان تعویض روغن گیربکس مشخص شده و بسته به تولیدکننده آن، این زمان از ۲۰۰۰۰ کیلومتر تا ۱۰۰۰۰۰ کیلومتر است. اما این را در نظر داشته باشید که عامل خرابی گیربکس اتوماتیک، گرمای بیش ازحد است و عامل اصلی گرما، ترافیک سنگین خصوصاً در شهرهای بزرگ و شرایط آب و هوایی کشورمان است. به همین دلیل ما توصیه می کنیم که هر ۴۰۰۰۰ کیلومتر روغن گیربکس را تعویض کنید. چراکه توصیه تولیدکنندگان اتومبیل ها را بیشتر با ذهنیت ترافیک و شرایط آب و هوایی کشورهای آمریکایی و اروپایی منطبق می دانیم.

تعویض کردن روغن صرفا نزد متخصص این کار

این را باید اضافه کنیم که با اینکه سرویس کردن گیربکس ظاهراً کار ساده ای به نظر می رسد، اما حتماً باید توسط متخصص گیربکس انجام شود. زیرا در صورت استفاده از روغن تقلبی یا فاسد، انتخاب نوع اشتباه روغن، درست نبودن سطح روغن خصوصاً کم بودن روغن، و یا استفاده از واشر های بی کیفیت (که باعث روغن ریزی و کم شدن روغن می شوند)، عواقب پرهزینه ای منظرتان خواهد بود.

نتیجه گیری

گربکس ها اتوماتیک با وجود داشتن میزان پیچیدگی های فنی بسیار زیاد، گیربکس هایی بسیار کم آزار، لذت بخش و با دوام هستند. در صورتی که یک گیربکس اتوماتیک سنتی (AT) به درستی مورد استفاده قرار گرفته و سرویس های دوره ای آن به دقت انجام شود، می تواند به راحتی بین 10 تا 15 سال بدون بروز مشکل کار کند.این مقاله به بررسی نکات کلی پیرامون گیربکس های اتوماتیک پرداخته است. بنابرین ممکن است برخی از این نکات در مورد گیربکس های دو کلاچ (DCT) یا ضریب متغیر (CVT) کمی متفاوت باشد اما پایه موضوع کاملا مشترک است. در نتیجه سلامت و دوام گیربکس اتوماتیک تا حد زیادی به شیوه استفاده مالک از آن بستگی دارد.

راهکارهایی برای ترمیم و تعمیر صندلی چرمی خودرو