روش های افزایش عمر گیربکس دستی

آیا تا به حال به این فکر کرده اید که دسته دنده به چه چیزی متصل است و با حرکت دسته دنده چه اتفاقی درون گیربکس میافتد؟چرا بعضی مواقع هنگام تعویض دنده صدایی مثل خرد شدن قطعات به گوش میرسد؟چرا نمیشود هنگام حرکت به جلو،دنده را در حالت دنده عقب قرار داد؟چرا نمی توان هنگام حرکت به سمت جلو، خودرو را در وضعیت دنده ی عقب قرار داد؟ آیا با این کار، قطعات داخل جعبه دنده خرد می شوند؟ این ها تنها بخشی از سؤالات احتمالی کسی است که حداقل یک بار پشت فرمان خودرو نشسته باشد.

گیربکس دستی نسبت انتقال را با فرمان گرفتن از راننده تغییر میدهد.اتومبیل هایی دارای گیربکس دستی هستند که راننده توسط آن دنده و نسبت انتقال را تغییر میدهد.در خودروهایی با گیربکس دستی پدال کلاچ وجود دارد که هنگام تعویض دنده،راننده کلاچ را کاملا فشار میدهد تا ارتباط بین گیربکس و موتور قطع شود و بعد دنده را تعویض میکند.

جعبه دنده دستی یا گیربکس دستی شامل چندین چرخ دنده زوج می باشد که تعداد این چرخ دنده های زوج بسته به تعداد دنده های آن گیربکس دارد ، مثلا اگر یک گیربکس 5 دنده ( مجموعا 6 دنده می شود که شامل 5 دنده حرکت جلو و یک دنده عقب می باشد.) داشته باشیم ، باید گیربکس ما 6 نسبت انتقال قدرت با ضرایب انتقال قدرت مختلف را برای ما فراهم کند.

گیربکس یا سیستم انتقال قدرت به موتور مکانیسمی دارد که طی آن میزان معینی از دور موتور با استفاده از چرخ دنده های مختلف و با سرعت ها و قدرت های متفاوت به چهار چرخ خودرو منتقل میشود و این باعث میشود نیرو و سرعت خودرو قابل کنترل باشد.وجود گیربکس در خودرو این امکان را برای راننده فراهم میکند که دور موتور را بیش از حد بالا نبرد که به موتور فشار نیاید و در بهترین حالت نگهداری شود.

مشکلات رایج گیربکس های دستی

برای انتخاب دنده ها توسط راننده از دسته دنده و برای درگیر شدن دنده ها درون خود گیربکس از ماهک و غلاف کشویی استفاده می شود. برای حد فاصل هر دو دنده عموما یک ماهک، کشویی و غلاف مستقل وجود دارد. به عنوان مثال، دنده 1 و 2، دنده 3 و 4، دنده 5 و دنده عقب نیز کشویی و غلاف مستقل خود را دارند. ماهک از طریق یک میله به دسته دنده متصل است و با حرکت دسته دنده، مجموعه کشویی و غلاف آن را حرکت داده و دنده مورد نظر را درگیر می کند. کشویی و غلاف این امکان را فراهم می کنند که دنده ها با سرعت یکسان با هم درگیر شوند. در نتیجه دنده ها به نرمی با هم درگیر شده و استهلاک مجموعه پایین می آید. خرابی در هر یک از این بخش ها، می تواند رانندگی را تبدیل به کاری آزار دهنده و حتی خطرناک کرده و موجب وارد آمدن خسارت به مجموعه پیشرانه و انتقال قدرت شود. در ادامه به بررسی مشکلات رایج این مجموعه می پردازیم.

بد جا رفتن دنده

بد جا رفتن دنده یعنی صرف نیروی زیاد برای حرکت دسته دنده جهت درگیر کردن دنده مورد نظر که عموما با صدا نیز همراه است. بد جا رفتن دنده می تواند از خشک شدن میله بندی اهرم دسته دنده و یا تابیدگی و زنگ زدگی آن ناشی شود. تنظیم نبودن کلاچ نیز می تواند موجب بروز این مشکل شود. اگر جا زدن دنده با صدای اضافی چرخ دنده همراه است، ممکن است ماهک آسیب دیده و یا غلاف کشویی و دنده برنجی های داخل آن دچار ساییدگی و یا به اصطلاح کچل شدگی شده باشند. اگر بلبرینگ یا بوش ته میل لنگ آسیب دیده یا خشک شده باشد، می تواند باعث شود که هنگام تعویض دنده، دنده ها به هم برخورد کنند.دلایلی که موجب بد جا رفتن دنده می شوند، در گیر کردن دنده و دشواری خارج شدن از آن دنده نیز موثرند. تنظیم نبودن و یا خرابی کلاچ، کم بودن روغن گیربکس (واسکازین) و یا نامرغوب بودن آن نیز موجب عدم روانکاری مناسب و بروز این مشکل می شوند.

خلاص شدن

گاهی ممکن است بعد از درگیر کردن دنده، موقع حرکت در حالت های مختلف گیربکس خود به خود از دنده خارج شده و خلاص شود. ساییدگی خارهای غلاف کشویی، ساییدگی زیاد خود دنده و یا زیادی سفت بودن اهرم های دسته دنده می توانند گیربکس را به وضعیت خلاص بکشانند. اگر خودروی شما به تازگی از تعمیرگاه خارج شده و به این مشکل دچار شده است، احتمال زیاد تعمیرکار پیشرانه و گیربکس را به صورت اصولی مجددا نصب نکرده و پیشرانه و گیربکس هم راستا نیستند. در این حالت ممکن است پدال کلاچ نیز دچار لرزش شده و به طور همزمان دسته دنده از حالت درگیر خارج شود. در این شرایط عملا بایستی مجددا گیربکس باز شده و هم راستا بودن پوسته فلایول و میل لنگ بررسی شود. اگر این دو در یک راستا نباشند، یعنی پیشرانه و گیربکس هم راستا نیستند.

کارهایی که نباید با گیربکس دستی انجام داد

با این اوصاف هنوز هم باید مراقب سلامت این مجموعه حیاتی بود چرا که مهم ترین بخش سیستم انتقال نیرو در انواع خودروها به حساب می آید. یک راننده موظف است با رعایت برخی نکات و خودداری از بروز عادت های رانندگی اشتباه، از افزایش طول عمر و سلامت این دست گیربکس ها اطمینان حاصل کند.

روغن ریزی

گیربکس های دستی در خودروهای پیشرانه جلو/متحرک عقب (FR)، واحدی کاملا مستقل هستند و به دلیل داشتن پیچیدگی بسیار کم، معمولا دچار روغن ریزی و نشتی نمی شوند؛ اما این مجموعه در خودروهای پیشرانه جلو/متحرک جلو (FF) یا پیشرانه عقب/متحرک عقب (RR) معمولا با محفظه دیفرانسیل یکجا و یکپارچه است. در نتیجه بروز روغن ریزی از دو سر محور یا دو طرف دیفرانسیل می تواند منجر به تخلیه روغن گیربکس (روغن مشترک با دیفرانسیل) شود.بنابراین با رویت نشتی روغن در زیر خودرو بهتر است بلافاصله محل نشتی بررسی و علت آن رفع شود، چرا که نشتی روغن معمولا با جایگزینی یک کاسه نمد ارزان قیمت به سادگی رفع می شود، اما در صورت ادامه روغن ریزی و کاهش سطح روغن، دنده های گیربکس به سرعت گرم شده و به اصطلاح می سوزند، کچل یا خرد می شود. سوختن و کچل شدن دنده ها در گیربکس یا دیفرانسیل معمولا با صدای زوزه ممتد وابسته به سرعت خودرو همراه است.

قرار دادن دائمی فشار دست روی اهرم دنده

این موضوع معمولا در خودروهای پیشرانه جلو/متحرک (FR) عقب اهمیت پیدا می کند. در این دست خودروها، اهرم دنده معمولا به صورت مستقیم (یا از طریق اهرم بندی کوتاه) با مکانیزم تعویض دنده داخل گیربکس در اتصال است، در حالی که در سایر خودروها مکانیزم اهرم بندی بسیار بلندتری برای اتصال اهرم به گیربکس به کار گرفته شده است.

در خودروهایی که اهرم دنده مستقیما به داخل گیربکس متصل شده است، قرار دادن وزن دست بر روی اهرم دنده و استفاده از اهرم به عنوان زیردستی و محل استراحت باعث وارد آمدن فشار مستقیم به دوشاخه (ماهک) دنده و سایش آن بر روی مکانیزم کشویی دنده در حال گردش درون گیربکس شده و استهلاک بسیار زیادی به همراه خواهد داشت. این موضوع در صورتی که به عادت تبدیل شود، می تواند باعث از بین رفتن لاستیک های ضد اصطکاک سر دوشاخه دنده (ماهک) شده و آن را ویران کند. نتیجه این امر بروز سایش و تولید پودر فلز داخل گیربکس و آسیب به دنده ها و ایجاد صدای خرخر مانند هنگام تعویض دنده است.

قرار دادن دائمی پا بر روی پدال کلاچ

همانند عادت اشتباه پیشین، بسیاری از افراد عادت دارند که پای خود را پس از هر بار تعویض دنده روی کلاچ قرار دهند. این افراد در حقیقت از پدال کلاچ بجای محل استراحت پای چپ استفاده می کنند که عادتی بسیار اشتباه است.قرار دادن دائمی وزن قابل توجه پای چپ روی پدال کلاچ هنگام رانندگی، می تواند این پدال را به اندازه بسیار کمی درگیر کند. درگیر شدن هرچند بسیار جزئی پدال کلاچ به هنگام رانندگی می تواند باعث جدا شدن جزئی صفحه کلاچ از فلایویل و دیسک (یا کاهش جزئی فشار وارد بر صفحه کلاچ) شود. این اشتباه منجر به سایش بسیار اندک و گرم شدن صفحه کلاچ می شود که ضمن کاهش توان انتقال نیرو صفحه کلاچ (به دلیل گرم شدن)، در دراز مدت باعث استهلاک زود هنگام صفحه کلاچ می شود.در نتیجه هنگام حرکت و پس از هر بار تعویض دنده پای خود را به طور کامل از روی پدال کلاچ بردارید و هیچ فشاری (هرچند جزئی) به آن وارد نکنید.

عدم خلاص کردن در توقف های کوتاه

درست بر خلاف گیربکس های اتوماتیک، بهترین نوع رفتار با گیربکس های دنده دستی در توقف های کوتاه، خارج کردن گیربکس از دنده و قرار دادن آن در وضعیت خلاص و رها کردن پدال کلاچ است. بسیاری از مکانیزم های درونی در گیربکس های دنده دستی از فلایویل و دیسک گرفته تا تمامی دنده های داخل گیربکس، همگی هنگام روشن بودن پیشرانه در حال گردش هستند.

قرار دادن طولانی مدت پا بر روی پدال کلاچ (چه در حالت دنده و چه در وضعیت خلاص)، موجب سایش شدید بلبرینگ کف گَرد کلاچ روی فنر دیافراگم دیسک می شود. این بلبرینگ ها برای استفاده فقط هنگام فشردن پدال کلاچ برای تعویض دنده طراحی شده اند. اعمال فشار هرچند کوتاه اما پیوسته روی پدال کلاچ به سرعت از عمر مفید آن ها می کاهد. شاید این بلبرینگ به تنهایی قیمتی نداشته باشد، اما اجرت تعویض آن قابل توجه است چرا که برای تعویض آن باید گیربکس از پیشرانه جدا شود.حتی اگر این عادت به صورت بسیار مختصر و در حد چند ثانیه انجام شود، مجموع این ثانیه ها در گذر پنج سال چند ساعت خواهد بود. به همین دلیل در خودروهای یکسان، عمر صفحه کلاچ برای برخی افراد برابر با سه سال و برای برخی دیگر برابر با پنج سال است. بهتر است در هر توقف (هرچند کوتاه) دنده در وضعیت خلاص قرار گرفته و پدال کلاچ کاملا رها شود. اگر انجام این فرایند مخصوصا در ترافیک برایتان دشوار به نظر می رسد، کاملا درست فکر می کنید، چرا که دقیقا به همین دلیل است که بسیاری از افراد سواری با خودرو دنده اتوماتیک را به دنده دستی ترجیح می دهند.

جلوگیری از پس زدن خودرو یا ترمز با نیم کلاچ

بسیاری از افراد در شیب اندک خیابان ها یا در ترافیک بسیار کند، به جای اعمال ترمز و خلاص کردن گیربکس و انتخاب مجدد دنده و آغاز حرکت، ترجیح می دهند به شیوه نیم کلاچ، از پس زدن (عقب رفتن) خودرو در شیب ملایم جلوگیری کنند. این عادت اشتباه به منظور حرکت بسیار آرام رو به جلو یا به عنوان نیرو ترمز مجازی برای جلوگیری از عقب رفتن خودرو انجام می گیرد.انجام این کار مستلزم نیم کلاچ کردن با دور موتور بالاتر است که سایش بسیار سریع تر و داغ شدن صفحه کلاچ را به همراه دارد. اگر این رفتار به عنوان عادت در طولانی مدت انجام شود، همانند عادت پیشین به شکل چشمگیری از عمر مفید صفحه کلاچ می کاهد.

جابجایی دنده و حرکت پیش از توقف کامل

این عادت معمولا به هنگام اجرای دور دو فرمان یا مانورهای شبیه به آن انجام می شود که راننده در این عادت اشتباه، ضمن اقدام به انتخاب دنده مخالف (دنده جلو بلا فاصله پس از خروج از دنده عقب یا برعکس) پیش از توقف کامل، اقدام به نیم کلاچ و آغاز حرکت نیز می کند.نتیجه این عادت وارد آمدن فشار مضاعف بر دنده برنجی ها (دنده های سینکرومش) و بر صفحه کلاچ است که از نظر رفتاری حالتی شبیه به عادت پیشین به حساب می آید. در صورت حرکت به سمت عقب یا جلو، هرگز دنده مخالف جهت حرکت را پیش از توقف کامل خودرو انتخاب نکنید و از آن مهم تر، پیش از توقف کامل فرایند نیم کلاچ را آغاز نکنید.

استفاده از دنده نامناسب

در تمامی گیربکس ها، چه اتوماتیک و چه دستی، اعداد ۱، ۲، ۳ و … نماینده یک ضریب مشخص در گیربکس هستند. هرچه این عدد کم تر باشد، ضریب دنده سنگین تر (Low/مانند دنده ۱ و ۲) و هرچه این عدد بیشتر باشد ضریب دنده سبک تر (High/مانند دنده ۵ و ۶) است. به عبارت دیگر، دنده های سنگین قدرتی و دنده های سبک سرعتی هستند. به همین دلیل سرعت خودرو در تناسب با افزایش عدد دنده ها، بیشتر و بیشتر می شود.

با آگاهی از این موضوع مهم اگر راننده با دنده پنج و سرعت بالا وارد مسیر سربالایی شود و با اصرار بر پدال گاز تلاش به حفظ سرعت پیشین خودرو در این سربالایی کند، فشار بسیار زیادی بر پیشرانه و متعلقات درونی آن وارد می شود، چرا که در این شیب پیشرانه گشتاور کافی برای حفظ سرعت و کشش وزن خودرو را در آن دنده سبک ندارد و فشار بسیار زیادی متحمل می شود. این فشار مضاعف که بر اثر انتخاب دنده نامناسب ایجاد می شود، معمولا صدای تلق تلق مانند دارد که در اثر برخورد دامن پیستون تحت فشار به دیواره سیلندر ایجاد می شود. در این حالت راننده موظف است با انتخاب دنده پایین تر (سنگین تر/مثلا دنده سه)، فشار را از دوش پیشرانه بردارد.

اگر راننده ای در زمینه تکنیک انتخاب دنده مناسب به اندازه کافی حرفه ای نباشد، این بار آسیب زدن به صفحه کلاچ کوچک ترین مشکل او خواهد بود. عدم حرفه ای بودن در تشخیص دنده مناسب بر اساس شیب جاده و وزن خودرو در دراز مدت به داغ کردن پیشرانه، آسیب دیدن دیواره سیلندر (بر اثر برخورد دامن پیستون)، مصرف سوخت بسیار بالا و حتی قفل کردن پیستون یا شاتون زدن پیشرانه منجر می شود که هزینه تعمیرات گزافی به همراه دارد.به همین دلیل بروز آسیب های مربوط به پیشرانه در خودروهای مجهز به گیربکس های اتوماتیک، به دلیل انتخاب هوشمند دنده های مناسب از سوی خود گیربکس و همچنین انتقال نیرو سیال (انتقال نیرو به کمک روغن گیربکس/انتقال نیرو ویسکوز) به مراتب کمتر از خودروهای دنده دستی است.

لانچ ناگهانی و نیم کلاچ در دور موتور بالا

تنها راه صحیح لانچ و شتاب گیری سریع با خودروهای دنده دستی اقدام به افزایش دور موتور و رها کردن ناگهانی پدال کلاچ در دنده یک است. اگر چه این روش لذت شنیدن صدای هرز زدن تایرها و شتاب تیز و بز خودرو را به همراه دارد، اما بدون شک بدون وارد کردن فشار بر صفحه کلاچ و سایر قسمت های سیستم انتقال نیرو مانند چهارشاخ ها، پولوس ها و کرانویل/پینیون دیفرانسیل نخواهد بود.لازم است بدانید که بهترین شیوه لانچ کردن در هر خودرو، اقدام به رها سازی سریع (اما نه ناگهانی) پدال کلاچ در دور موتوری مشخص است. افزایش دور موتور فراتر از بازه استاندارد خروجی گشتاور پیشرانه تنها وارد آوردن فشار مضاعف بر تمامی قطعات سیستم انتقال نیرو (از جمله صفحه کلاچ) و کاهش عمر مفید آن ها است. مگر آن که نیت راننده تنها ایجاد هرزگردی و تولید دود (برن اوت/Burn Out) یا اجرای حرکات نمایشی باشد.

نتیجه گیری

گیربکس های دنده دستی در مقایسه با نسخه های اتوماتیک طراحی بسیار ساده ای دارند. استهلاک در آن ها بسیار پایین و دوام آن ها در مقایسه با گیربکس های اتوماتیک اصلا قابل مقایسه نیست. در نتیجه در صورتی که راننده با مهارت و دقت از گیربکس دنده دستی استفاده کند، تنها المان های نیازمند تعویض و سرویس، مجموعه صفحه کلاچ (دیسک، صفحه و فلایویل) و روغن گیربکس است که آن هم هر چند سال یکبار انجام می شود. فارق از این موارد، یک گیربکس دنده دستی در صورت استفاده و سرویس صحیح به تنهایی می تواند عمر مفیدی فراتر از ۲۵ سال داشته باشد.

روش های افزایش عمر لنت ترمز خودرو