شهر سلطانیه در استان زنجان قرار دارد که در زمان ایلخانان مغول یکی از شهرهای مهم بود و به عنوان شکارگاه حاکمان ایلخانی مورد استفاده قرار می گرفت. کارشناسان معتقدند که قدمت این شهر سال بیشتر از چندهزار سال است اما در تاریخ آمده است که این شهر به دستور سلطان محمد خدابنده بنا شده. سفر به شهرستان سلطانیه سفر به معروف ترین شهر استان زنجان است که آثار تاریخی شگرفی را از دوره های گوناگون در خود جای داده است.
تاریخچه شهر
شهر تاریخی سلطانیه شهری متفاوت از نظر پیشینه شکل گیری است. بر خلاف سایر شهرهای باستانی و پرجمعیت، ساخت این شهر به فرمان ملوکانه پادشاه سلسله ایلخانی، غازان خان در اواخر قرن هفتم هجری آغاز شده و توسط فرزند وی اولجایتو که به سلطان محمد خدابنده نیز مشهور است، تکمیل شده و به سرانجام رسید. در حقیقت این شهر فاقد پشتوانه های لازم برای شکل گیری تدریجی یک کلان شهر بوده و مردم و ساکنین این شهر به دستور پادشاه از سایر شهرهای بزرگ، به اجبار به این منطقه کوچ کردند. انتخاب این منطقه به عنوان محل ساخت پایتخت جدید به دلیل شرایط جغرافیائی خاص آن و وجود چمنزارهائی سرسبز و مراتع وسیعی بود که برای پادشاهان سلسله ایلخانی که اصلیتی مغول داشتند، تداعی کننده سرزمین مادری آن ها یعنی دشت های مغولستان را داشت. از دیرباز این پادشاهان برای سکونت تابستانه و شکار در دشت سلطانیه اطراق کرده و خیمه های خود را بر پا می کردند. این دشت در روزگار ایلخانان، قنقور اولنگ نامیده می شد و تنها پس از فرمان سلطان مبنی بر احداث پایتخت جدید و سکونت گزیدن سلطان در این محل بود که این شهر به سلطانیه شهرت یافت. بر اساس منابع مستند تاریخی، همزمان با به حکومت رسیدن اولجایتو در سال ۷۰۲ هجری، وی تصمیم گرفت به آرزوی پدرش مبنی بر ساخت شهری در محل امروزی سلطانیه جامه عمل بپوشاند. آغاز سلطنت اولجایتو نقطه عطفی در تاریخ ایلخانان از نظر مذهبی محسوب می شود زیرا وی که در کودکی به آئین شمنیسم ( آئین باستانی مغولستان و مبتنی بر پرستش مظاهر طبیعت) پایبند بود در ابتدا به مسیحیت گرویده و نام خود را نیکلای گذاشت و سپس به دین اسلام مشرف شده و عنوان سلطان محمد خدابنده را برای خود برگزید . این زمان مقارن با ساخته شدن شهر سلطانیه بود که پادشاه جوان، رویاهای بسیاری برای پیشرفت و توسعه آن در سر داشت. در همین راستا وی مصمم شد تا مقابر مطهر ائمه معصومین و بالاخص امام حسین (ع) را از کربلا به این محل منتقل سازد و در واقع ساختمان با شکوه گنبد سلطانیه نیز به همین هدف ساخته شد ولی این تصمیم پادشاه با موج گسترده مخالفت عمومی روبه رو شده و در نهایت بر اساس متون تاریخی وی پس از دیدن خوابی که در آن امام علی (ع) مخالفت خود را از این موضوع ابراز نمود، از تصمیم خود منصرف شده و این بنا را به آرامگاه خود اختصاص داد.
این موضوع سبب شده که امروزه معماری گنبد سلطانیه شاهد دو لایه تزئینات بر روی یکدیگر باشد به گونه ای که لایه زیرین از آجر و کاشی تشکیل شده و کتیبه ها و نوشته های درج شده در آن حکایت از وجود مقبره متبرک امام حسین در این محل دارد و پس از عدم موفقیت سلطان برای اجرای این مهم و تغییر کاربری بنا، بر روی این لایه تزئینات، پوششی از گچ کشیده شده و بر روی آن نقوش و خطوط زیبائی ترسیم شده است.
در نهایت پس از مرگ پادشاه جسد وی در این گنبد به خاک سپرده شد و سیل حوادث تاریخی به گونه ای رقم خورد که طومار سلسله ایلخانان، در فاصله کمی در هم پیچیده شده و با تغییر پایتخت و مهاجرت سکنه این شهر که دیر زمانی پیش تر به اجبار به این محل آمده بودند، شهر از رونق افتاده و متروک گردید.
در طول تاریخ هفتصد ساله این شهر، جهانگردان و سفرای فراوانی از گوشه و کنار جهان به این شهر سفر کرده و آن را توصیف نموده اند که از میان آن ها می توان به ابن بطوطه مراکشی، کلاویخو اسپانیائی، اولئاریوس آلمانی، کاتف روسی، دلاواله ایتالیایی، تاورنیه؛ ژان شاردن، آگوست بن تان، مادام دیولافوآ و دکتر فووریه فرانسوی اشاره نمود.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه در حقیقت آرامگاه سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) است که پس از مرگش ساخته شد. هنگامی که سلطانیه پایتخت ایلخانیان بود، اولجاتیو دستور ساخت بارویی به طول ۳۰ هزار گام داد و دستور داد تا آرامگاه باشکوهی برایش در این بارو ساخته شود. این آرامگاه را امروزه گنبد سلطانیه می نامند. این بنا از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی است که در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده است. این بنا که به سبک آذری احداث شده است، ۱۰ سال طول کشید و شامل هشت ایوان و هشت مناره است که گفته می شود از هشت درب بهشت الگو گرفته است. این بنای عظیم بعد از کلیسای جامع فلورانس و ایاصوفیه در استانبول، عظیم ترین گنبد تاریخی جهان به شمار می آید و قدیمی ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. ارتفاع گنبد آن ۴۸٫۵ متر و قطر دهانه ۲۵٫۵ متر است. گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت خانه و سردابه است. دالان های تودرتویی در سردابه این بنا وجود دارد که حدس زده می شود برای اجرای مراسم خاصی به کار می رفته است.
آبشار ویکتوریا در کجا واقع است و جاذبه های توریستی و گردشگری آن چیست؟
آرامگاه ملاحسن کاشی
آرامگاه ملاحسن کاشی از آثار تاریخی برجای مانده از قرن دهم است که به شکل کوشکی هشت ضلعی ساخته شده که در گذشته باغی در اطراف آن وجود داشته است. این آرامگاه به دستور حاکم وقت برای مولانا حسن کاشی معروف به شیرازی، از علمای حکمت الهی ساخته شده است. ملاحسن کاشی را برخی هم دوره شاه عباس اول و برخی هم دوره سلطان محمد خدابنده می دانند؛ اما الگوی ساخت این بنا همچون آرامگاه های عصر صفوی است.
معبد داش کسن
به دلیل وجود طرح اژدها، این معبد را مشابه معبد چینی ها می دانند
معبد داش کسن از باارزش ترین نمونه های معماری صخره ای است. این معبد طرحی از اژدها دارد و به همین دلیل برخی آن را مشابه معبد چینی ها می دانند. معبد در حاشیه روستای ویر در حدود ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سلطانیه قرار دارد و یادگاری از دوره ایلخانیان است. این بنا به دو نقش برجسته اژدها و چند محراب اسلامی در دو سمت آن و به قرینه یکدیگر مزین است و نمونه مشابه دیگری از آن در ایران وجود ندارد. در حال حاضر آثار زیادی از شکل نخست این معبد باقی نمانده و براساس اظهار نظر باستان شناسان قدمت آن به قبل از اسلام می رسد و تنها در زمان ایلخانیان نقوشی از جمله اژدها بر آن اضافه شده است. این معبد مستطیلی شکل است و به واسطه حفاری در تپه ایجاد شده است.
چمن طبیعی سلطانیه
چمن طبیعی سلطانیه بخشی از فلات زنجان و ابهر را شامل می شود که وسعت آن تقریبا ۳۵ کیلومتر مربع به طول ۲۰ کیلومتر است. براساس یافته های زمین شناسان در عمق ۲۰ متری این محدوده خاک سفید قرار دارد که مانع از نفوذ آب به اعماق زمین می شود و در نتیجه، عمل آبیاری چمن به گونه ای طبیعی و پیوسته انجام می شود. همین امر یکی از سرسبزترین و زیباترین چمن های طبیعی را ایجاد کرده است که طبیعت گردان بسیاری را به خود جذب می کند.
آرامگاه چلبی اوغلی
آرامگاه چلبی اوغلی یا شیخ براق در جنوب غرب شهر سلطانیه قرار دارد که براساس کتیبه های برجای مانده و همچنین سبک معماری و شیوه های تزیینی متعلق به شیخ براق بابا از بزرگان مسلک مولویه و از خاصان دربار سلطان محمد خدابنده در دوره ایلخانی است. این بنا که در میان محلیان به کلاه نمدی نیز شهرت دارد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
روستای تاریخی ویر
روستای تاریخی ویر در یک منطقه کوهپایه ای قرار دارد که از نظر آب و هوا و طبیعت بکر آن از مناطق مهم گردشگری استان زنجان محسوب می شود. آثار تاریخی بر جای مانده حاکی از آن است که این روستا در گذشته اهمیت و موقعیت درخور توجهی داشته است. معبد داش کسن نیز در نزدیکی این روستا واقع شده است.
ارگ سلطنتی
ارگ سلطنتی سلطانیه یا کهن دژ در وسط این شهر واقع شده که از دو بخش خندق و حصار تشکیل شده است. این قلعه که حدودا ۱۰ هکتار وسعت دارد، آثار ارزشمندی از معماری و شهرسازی دوران مغول را در خود جای داده است. جالب ترین عنصر شهری ارگ سلطانیه، مجموعه معروف به ابواب البّر است. این مجموعه شامل مدرسه، دارالشفا، دارالضیافه، دارالسیاده، خانقاه، دارالکتب، بیت القانون، دیوان خانه ای به نام کریاس، مسجد جامع و بالاخره آرامگاه سلطنتی با موقوفات بسیار که دارای مدیریت خاصی بوده و خواجه رشیدالدین مدیریت مجموعه را در اختیار داشته است.
حمام سالار
حمام سالار از آثار باقی مانده از دوران قاجار است که کاملا زیر زمین ساخته شده که شامل گرمخانه، میاندر، سربینه، تون و خزینه است. سیف علی خان کلانتری معروف به سالار خان در سال ۱۲۹۳ این حمام را احداث کرد. به تازگی این حمام تغییر کاربری داده است و از آن به عنوان سفره خانه سنتی استفاده می شود.
چشمه شاه بلاغی
چشمه شاه بلاغی یا چشمه شاه در جنوب غربی سلطانیه واقع شده است که از مهم ترین جا های دیدنی سلطانیه محسوب می شود. این چشمه در ضلع غربی کوه دولیخان داغی قرار گرفته و آب فراوان، زلال و دایمی از آن جاری است. این چشمه بر گنبد سلطانیه مشرف است و در کنار آن امکانات رفاهی برای گردشگران تهیه شده است.
موزه باستان شناسی گنبد سلطانیه
موزه باستان شناسی گنبد سلطانیه در جنوب غربی کهن دژ قرار دارد که اشیای یافت شده همچون کاشی ها، سفال ها و سکه های مسی و نقره ای مربوط به دوره ایلخانی و ... در آن نمایش داده می شود.
