یکی از قطعاتی که در خودرو وظیفه مهمی را برعهده دارد سنسور اکسیژن خودرو است. این قطعه که نقش اصلی را در تعیین مصرف سوخت و میزان آن بازی می کند، از عوامل بد کار کردن یا افزایش مصرف سوخت خودرو است. بنابراین مواقعی که خودروی شما خوب کار نمی کند یا مصرف سوخت خودرویتان بیشتر شده، بهتر است سنسور اکسیژن را بررسی کنید. در این مقاله به نحوه تعویض سنسور اکسیژن، نحوه عیب یابی آن خواهیم پرداخت.
سنسور اکسیژن چیست و چگونه عمل می کند؟
همان گونه که ذکر شد، سنسور اکسیژن عموما در ابتدای مسیر لوله اگزوز خودرو تعبیه می شود و وظیفه دارد به صورت لحظه به لحظه میزان سوخت در نسبت با میزان هوا و اکسیژن در موتور را کنترل کند و این اطلاعات را به کامپیوتر خودرو (ECU) منتقل کند. استاندارد بودن این نسبت به معنی انجام درست سوخت رسانی و عملکرد صحیح موتور است.در غیر این صورت، میزان نبودن نسبت سوخت و اکسیژن موجب احتراق نامناسب و بالا رفتن مصرف سوخت خواهد شد. البته که این تنها مشکلی نیست که در صورت خرابی سنسور اکسیژن برای خودرو به وجود می آید؛ بلکه مشکلاتی که در مقدمه ذکر شد، مثل افزایش آلایندگی دود خروجی از اگزوز، آسیب به موتور و کاهش توان خودرو نیز به وجود خواهند آمد.
نشانه های خرابی سنسور اکسیژن
سنسور اکسیژن به طور متوسط باید به ازای هر 150هزار کیلومتر کارکرد خودرو تعویض گردد. اما اگر دچار خرابی پیش از موعد شود، نیاز است که این تعویض زودتر انجام گیرد. پس لازم است با علائم نشانه های خرابی این قطعه الکترونیکی آشنا باشیم تا تعویض سنسور اکسیژن را به موقع انجام دهیم. علائم خرابی سنسور به شرح زیر است:
- روشن شدن چراغ چک موتور
- افزایش توجیه ناپذیر مصرف سوخت
- انتشار بوی نامعمول از اگزوز (بوی خام سوزی بنزین)
- غلیظ شدن دود خروجی از اگزوز (افزایش میزان آلایندگی)
- بالا بودن دور موتور بیش از 1000 در حالت توقف روی سطح بدون شیب
- کم شدن توان ماشین در هنگام عبور از سربالایی ها
- مشکل شتاب گیری خودرو در هنگام فشردن پدال گاز
- ایجاد صداهای ناهنجار و غیر طبیعی توسط موتور
توجه داشته باشید که تنها علت بروز مشکلاتی که ذکر شد، لزوما خرابی سنسور اکسیژن نیست. بلکه موارد فوق شما را در عیب یابی این مشکل یاری خواهد کرد و نشان دهنده این است که خودروی شما به چک آپ توسط مکانیک ماهر نیاز دارد.
عیب یابی سنسور اکسیژن
عملکرد مطلوب سنسور اکسیژن به قابلیت تولید ولتاژ آن وابسته است. این قابلیت با افزایش مدت زمان کارکرد سنسور به دلیل تجمع آلاینده ها بر روی نوک آن، کاهش می یابد. کثیف شدن و گرفتگی سنسور می تواند توسط مواد مختلفی که در اگزوز وجود دارند، ایجاد شود. از قبیل: سرب، سیلیکون، سولفور، رسوب روغن و حتی برخی مواد مکمل سوخت.علاوه بر این سنسور می تواند توسط عوامل محیطی از جمله: آب، مواد معدنی موجود در جاده، روغن و کثافات معیوب شود. هرچه طول عمر سنسور افزایش یابد، کارایی آن کاهش خواهد یافت. هنگامی که سنسور اکسیژن نسبت به تغییرات مخلوط سوخت و هوا واکنش کندی نشان می دهد، باعث افزایش میزان آلاینده ها می شود. زیرا عمل رقیق و غنی کردن مخلوط سوخت به کندی انجام می شود که سبب کاهش راندمان مبدل می گردد.
در موتورهایی با سیستم تزریق چند نقطه ای( MFI ) که دارای سیستم تزریق الکترونیکی اند، کیفیت عملکرد سنسور اکسیژن حایز اهمیت است. زیرا تغییرات نسبت سوخت در سیستم MFI در طی کارکرد با بیشترین سرعت انجام می شود. البته این امر برای سیستم تزریق نقطه ای (SFI ) که دارای سرعت تغییرات کمتری نسبت به سیستم MFI می باشد نیز تا حدی صدق می کند. اگر هر دو سنسور اکسیژن با هم خراب شوند ، مخلوط سوخت غنی می شود. پیش فرض اکثر سیستم های تزریق سوخت ، میانگین تزریق پس از سه دقیقه است که سبب افزایش مصرف سوخت و تولید آلاینده ها می شود. لازم به ذکر است ؛ اگر مبدل کاتالیزوری به سبب غنی بودن مخلوط سوخت بیش از حد داغ شود ، امکان معیوب شدن مبدل وجود دارد.
تنها راه فهمیدن عملکرد صحیح اکسیژن، آزمایش و بررسی منظم آن است. از این رو برخی خودروها یک لامپ اخطار خرابی سنسور دارند. زمان مناسب برای بررسی سنسور اکسیژن، هنگام تعویض شمع های جرقه است.می توان توسط یک ولت متر دیجیتال ولتاژ خروجی سنسور اکسیژن را اندازگیری کرد. اما نوسانات ولتاژ، مشاهده را سخت می کند زیرا پرش اعداد زیاد است. یک ولت متر آنالوگ برای مشاهده تغییرات بهتر است؛ اما ممکن است بر روی سیستمی که تغییرات آن زیاد است، پاسخگو نباشد. بنابراین بهترین وسیله برای مشاهده ولتاژ خروجی سنسور اکسیژن یک اسیلوسکوپ ذخیره ساز دیجیتال ( DSO ) است. یک اسکوپ ولتاژ خروجی سنسور اکسیژن را به صورت موجی شکل و در قالب دامنه نوسانات ولتاژ حداقل و حداکثر و همچنین توسط فرکانس آن ( نرخ تغییر سوخت غنی نسبت به سوخت رقیق ) مشخص می کند.
نوسانات امواج یک سنسور اکسیژن سالم باید به گونه ای باشد که ولتاژ حداقلی در حدود ۱/۰ ولت و ولتاژ حداکثری در حدود ۹/۰ ولت را نشان دهد. با فشردن پدال گاز مخلوط سوخت را غنی کنید. این امر باعث می شود که سنسور اکسیژن بی درنگ ( در طی ۱۰۰ میلی ثانیه ) و با تولید حداکثر ولتاژ خروجی ( ۹/۰ ولت ) واکنش نشان دهد. سپس با باز کردن یک مجرای خلا ، مخلوط سوخت را رقیق نمایید. باید ولتاژ خروجی سنسور افت کرده و به حداقل مقدار خود ( ۱/۰ ولت ) برسد. اگر سنسور با سرعت کافی تغییرات ذکر شده را انجام نداد ، نشانه خرابی سنسور است و باید آن را تعویض نمود.
اگر مدار سنسور اکسیژن به دلیل اتصال کوتاه یا فرسودگی قطع شود، ممکن است سنسور یک کد خطا تنظیم نموده و لامپ اخطار موتور یا لامپ نشانگر نقص فنی ( MIL ) را روشن کند. اگر عیوب دیگری نیز مبنی بر خرابی سنسور مشخص شود، تعویض سنسور الزامی است. برخی سنسورهای اکسیژن اگر به طور خفیف دچار عیب شوند، به عملکردشان ادامه داده و کد خطایی تنظیم نمی کنند. اما این کار زیاد مناسب نیست زیرا سبب افزایش مصرف سوخت و تولید آلاینده ها می شود. بنابراین نبود کد خطا یا لامپ اخطار به معنای کارکرد صحیح سنسور اکسیژن نیست.
دلایل آسیب به سنسور اکسیژن
به جز استهلاک قطعه، ما به ازای هر 150هزار کیلومتر کارکرد تقریبی خودرو که عمر معمول یک سنسور اکسیژن است، دلایل دیگری نیز وجود دارد که موجب آسیب رسیدن به سنسور پیش از موعد خواهد شد. این دلایل از قبیل زیر هستند:
- استفاده از سوخت بی کیفیت: بنزین با کیفیت نامناسب، فشار بیش از حد به موتور و سنسور وارد می کند و عملکرد آن را با اخلال مواجه خواهد کرد.
- ضربه خوردن به سنسور: آسیب فیزیکی ناشی از تصادفات ممکن است لزوم تعویض سنسور اکسیژن را در پی داشته باشد.
- ناسالم بودن شمع خودرو: خرابی شمع خودرو باعث احتراق نادرست در موتور می شود و به سنسور اکسیژن آسیب می رساند.
آیا سنسور اکسیژن قابل تعمیر است؟
در صورتی که سنسور اکسیژن خودروی شما دچار خرابی یا خطا شده باشد، به احتمال زیاد باید آن را تعویض کنید. تعمیر قطعه سنسور اکسیژن کار چندان به صرفه ای نیست. این قطعه بسیار کوچک گران قیمت نبوده و تعویض آن هزینه زیادی را به شما تحمیل نمی کند.مسئله دیگر در نحوه تعویض سنسور اکسیژن این است که خرابی سنسور اکسیژن یا دستکاری شدن آن می تواند کدهای اشتباه را برای کامپیوتر مرکزی سیستم خودروی شما ارسال کند.
مراحل تعویض سنسور اکسیژن خودرو
البته که مانند هرکار تخصصی دیگر، تعویض سنسور اکسیژن نیز بهتر است توسط متخصص آن انجام شود. اما اگر بخواهید به صورت شخصی نیز اقدام به این امر کنید، در این بخش برای شما راهنمای مرحله به مرحله تعویض سنسور اکسیژن را جمع آوری کرده ایم تا بتوانید از آن استفاده کنید. پس این پارت را با دقت مطالعه بفرمایید
- مرحله اول: پیش از اقدام به تعویض سنسور اکسیژن، ماشین را خاموش کنید و سوییچ آن را کامل ببندید. این کار به جهت قطع کردن برق خودرو است تا مراحل بعدی را در ایمنی کامل انجام دهید.
- مرحله دوم: برای پیدا کردن سنسور اکسیژن اتوموبیل، بهتر است منیفولد اگزوز را بررسی کنید و دنبال قطعه ای مشابه شمع خودرو باشید که اتصالات الکتریکی مختلف به آن وصل است. در بعضی خودروها تعداد سنسور اکسیژن دو و در بعضی تعداد آن یک است. باید در این خصوص اطمینان پیدا کنید تا در صورت دو سنسوره بودن، هر دوی آن ها را جدا کنید.
- مرحله سوم:این اتصالات توسط سوکت متصل شده اند و یا پیچی هستند. از یک پیچ گوشتی مناسب استفاده کنید تا اتصالات پیچی را جدا کنید. اطمینان حاصل کنید که همه سیم ها و اتصالات به طور کامل جدا شده اند.
- مرحله چهارم:پس از باز کردن سنسور قدیمی، بررسی کنید که سنسور جدید دارای سوکت اتصال هست یا خیر. در صورتی که سنسور جدید فقط با سیم ارائه شده بود، سوکت را از سنسور قبلی جدا کنید؛ انتهای سیم ها را لخت کنید و سوکت را به سنسور جدید متصل کنید. در آخر اتصالات را با چسب برق بپوشانید.
- مرحله پنجم:حالا همه چیز آماده است تا اتصالات سنسور جدید را مطابق توضیحات دفترچه راهنما در جایگاه درست هر سیم، متصل کنید. اتصالات الکترونیکی را برقرار کنید و با استفاده از آچار تخت سوکت ها را در سر جای خود محکم کنید.
- مرحله آخر:پس از اتمام مراحل قبلی، سوییچ را باز کنید ولی خودرو را روشن نکنید. با استفاده از دستگاه دیاگ، کد سنسور اکسیژن قبلی را از روی کامپیوتر خودرو پاک کنید. این کار را توسط اسکنر عیب یاب نیز می توانید انجام دهید. حالا همه چیز آماده است و می توانید خودروی خود را روشن کنید.
نشانه ها و علائم خرابی سنسور سرعت خودرو
