سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی است. از طریق سونوگرافی میتوان ساختارهای داخلی بدن را با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا مشاهده کرد. پزشکان از تصاویر سونوگرافی برای اهداف متفاوتی استفاده می کنند مانند بارداری، تشخیص بیماری و گاهی نیز برای مشاهده اندام های داخلی حین انجام درمان های دیگر.
سونوگرافی چیست؟
نام های دیگر سونوگرافی، اولتراسوند و اولتراسونوگرافی است. سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی است. به تصویر به دست آمده از آزمایش سونوگرافی، سونوگرام گفته می شود. در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای عکس برداری یا فیلم گرفتن از اندام های داخلی بدن یا بافت های نرم داخل بدن مانند عروق استفاده میشود.
پزشکان با استفاده از سونوگرافی میتوانند جزئیات بافت های نرم داخل بدن را بدون نیاز به ایجاد برش مشاهده کنند. برخلاف عکسبرداری با اشعه ایکس در آزمایش سونوگرافی از تابش اشعه استفاده نمی شود.
اگرچه اکثر افراد سونوگرافی را به بارداری ارتباط میدهند اما پزشکان از تصاویر سونوگرافی در موقعیت های مختلفی استفاده می کنند مانند مواردی که مشاهده اندام های داخلی بدن بیمار الزامی است.
کاربرد سونوگرافی
از سونوگرافی به دلایل مختلفی استفاده میشود، مانند:
- مشاهده رحم و تخمدان های زنان باردار و نظارت بر سلامت جنین در حال رشد
- تشخیص بیماری کیسه صفرا
- بررسی وضعیت جریان خون
- هدایت سوزن هنگام انجام بیوپسی یا درمان تومورهای سرطانی
- معاینه توده ایجاد شده در پستان ها
- معاینه غده تیروئید
- بررسی مشکلات دستگاه تناسلی و پروستات
- بررسی التهاب مفاصل (Synovitis)
- بررسی بیماری متابولیک استخوان
نحوه عملکرد سونوگرافی
حین انجام سونوگرافی، دستگاه مخصوصی به نام پروب روی بدن شما قرار داده میشود که از روی ناحیه مورد نظر آن را عبور داده میدهند. یک لایه نازک از ژل به پوست شما زده میشود تا امواج صوتی سونوگرافی که از پروب ساطع میشوند از طریق آن ژل به بدن شما منتقل شود.
این پروب جریان الکتریکی را به امواج صوتی با فرکانس بالا تبدیل کرده و بعد امواج صوتی را به بدن شما منتقل میکند. امواج صوتی به کار رفته در سونوگرافی قابل شنیدن نیست.
امواج صوتی سپس از ساختارهای داخلی بدن شما بازتاب میشوند و به پروب بازمیگردند. سپس پروب امواج صوتی بازتاب شده را به سیگنال های الکتریکی تبدیل میکند. در ادامه الگوی سیگنال های الکتریکی ایجاد شده توسط کامپیوتر به تصویر کشیده میشوند و شما میتوانید این تصاویر را به صورت لحظه ای از مانیتور کامپیوتر تماشا کنید.
انواع مختلف سونوگرافی
سونوگرافی دارای سه دسته اصلی است:
- سونوگرافی بارداری (پیش از تولد)
- سونوگرافی تشخیصی
- سونوگرافی برای هدایت پزشک هنگام انجام روش های درمانی دیگر
سونوگرافی بارداری
اغلب از سونوگرافی برای بررسی وضعیت سلامت زنان باردار و جنین در حال رشد استفاده میشود. پزشک تصاویر سونوگرافی را معمولا برای این موارد نیاز دارد:
- تشخیص باردار بودن مراجعه کننده
- بررسی تعداد جنین ها (چند قلو بودن)
- تخمین مدت زمانی که از بارداری میگذرد و تعیین چندماهه بودن جنین
- بررسی رشد و وضعیت قرارگیری جنین داخل رحم
- شنیدن ضربان و مشاهده حرکت کردن جنین
- بررسی نواقص مادرزادی جنین در مغز، نخاع، قلب یا دیگر بخش های بدن
- بررسی میزان مایع آمنیوتیک
اکثر پزشکان انجام سونوگرافی را در هفته بیستم بارداری توصیه میکنند. به کمک سونوگرافی میتوان وضعیت رشد جنین را بررسی کرد. میتوان از سونوگرافی برای تعیین جنسیت جنین کمک گرفت. اگر نمیخواهید پیش از تولد نوزاد از جنسیت او باخبر شوید به پزشک خود این مسئله را بگویید. ممکن است برای پاسخ دادن به برخی سوالات و نگرانی ها (همچون ابتلای نوزاد به بیماری های مادرزادی) به اسکن های سونوگرافی بیشتری نیاز باشد.
سونوگرافی تشخیصی
پزشکان برای مشاهده اندام های داخلی بدن از سونوگرافی کمک میگیرند تا درصورت وجود هرگونه مشکل یا اختلال بتوانند آن را تشخیص دهند. نتایج سونوگرافی به پزشک کمک میکند تا با دست آوردن اطلاعات بیشتر بتواند تشخیص دهد علت بروز علائم بیماری چیست، مثلا زمانی که بیمار دچار دردی باشد که علت آن مشخص نیست، یا زمانی که در بدن بیمار توده تشکیل شده است یا هنگامی که نتایج آزمایش خون بیمار غیرطبیعی است.
در اکثر مواقع هنگام انجام سونوگرافی تشخیصی، پروب را روی پوست فرد قرار می دهند. در برخی موارد ممکن است نیاز باشد پروب در داخل بدن (از طریق واژن یا مقعد) قرار بگیرد. نوع سونوگرافی تشخیصی به شرایط فرد بستگی دارد.
در زیر به نمونه هایی از سونوگرافی تشخیصی اشاره شده است:
- سونوگرافی شکم: پروب سونوگرافی بر روی پوست شکم حرکت داده میشود. از سونوگرافی شکم برای تشخیص علت بسیاری از دردهای شکمی استفاده میشود.
- سونوگرافی کلیه: سونوگرافی کلیه برای بررسی اندازه، محل و شکل کلیه ها و اندام های مربوط به آن (مانند مثانه) به کار میرود. از سونوگرافی کلیه میتوان برای تشخیص کیست، تومور، انسداد یا عفونت در داخل یا اطراف کلیه ها استفاده کرد.
- سونوگرافی پستان: سونوگرافی پستان آزمایشی غیرتهامی است که برای شناسایی توده ها و کیست های پستان ها به کار میرود. ممکن است پزشک تان در صورت غیرطبیعی بودن نتیجه ماموگرافی برایتان سونوگرافی پستان را تجویز کند.
- سونوگرافی داپلر: به کمک این نوع سونوگرافی میتوان حرکت موادی مانند خون در بدن را بررسی کرد. از طریق سونوگرافی داپلر میتوان جریان خون در عروق را مشاهده و ارزیابی کرد. سونوگرافی داپلر معمولا به عنوان بخشی از سونوگرافی تشخیصی یا سونوگرافی عروقی انجام میشود.
- سونوگرافی لگن: در سونوگرافی لگن، اندام های ناحیه لگن، شکم و پاها مورد بررسی قرار میگیرند. چند نمونه از اندام های ناحیه لگن عبارتند از مثانه، پروستات، رکتوم (راست روده)، تخمدان ها، رحم و واژن.
- سونوگرافی ترنس واژینال: در این نوع سونوگرافی در کانال واژن فرد یک پروب قرار داده میشود و از اندام های تولید مثلی همچون رحم و تخمدان ها تصویربرداری میشود. گاهی اوقات سونوگرافی ترنس واژینال را سونوگرافی لگن نیز مینامند زیرا در طی این فرآیند اندام های داخل لگن مورد ارزیابی قرار میگیرند.
- سونوگرافی تیروئید: در این نوع سونوگرافی غده تیروئید (غده ای درون ریز و پروانه ای شکل بر روی گردن) معاینه میشود. در سونوگرافی تیروئید میتوان غده تیروئید را اندازه گیری کرد و تشخیص داد آیا در آن ناحیه ضایعه ای وجود دارد یا خیر.
- سونوگرافی ترنس رکتال: در این نوع سونوگرافی پروب را داخل رکتوم بیمار قرار میدهند. به کمک سونوگرافی ترنس رکتال میتوان رکتوم و سایر بافت های اطراف آن (مانند پروستات در آقایان) را معاینه کرد.
نکاتی در رابطه با سونوگرافی
پزشکان گاهی اوقات برای انجام دقیقتر برخی از درمان ها از سونوگرافی کمک میگیرند. به عنوان مثال یکی از کاربردهای رایج سونوگرافی هدایت محل قرارگیری سوزن برای نمونه گیری مایع یا بافت از موارد زیر است:
- تاندون ها
- مفصل ها
- عضلات
- کیست یا تجمع مایعات
- توده های بافت نرم
- اندام هایی مانند کبد، کلیه، پروستات
- پیوند اعضایی همچون کلیه، پانکراس یا کبد
چند نمونه از روش های درمانی دیگری که برای بالا بردن دقت عمل حین انجام آنها از سونوگرافی کمک گرفته میشود:
- انتقال جنین برای لقاح آزمایشگاهی
- بلوک عصبی
- تایید محل IUD پس از قرارگیری
- درمان های محلی سازی ضایعات
آیا سونوگرافی دردناک است؟
سونوگرافی اگر به صورت خارجی (بر روی پوست) انجام شود معمولا با درد همراه نیست و امواج صوتی که در سونوگرافی به بدنتان منتقل میشود را اصلا احساس نمیکنید. اگر حین انجام سونوگرافی لازم است مثانه پر باشد احتمالا احساس ناخوشایندی خواهید داشت. اگر باردار هستید ممکن است دراز کشیدن روی تخت معاینه برایتان راحت نباشد. اگر پروب سونوگرافی داخل حفره های بدن (مانند واژن یا مقعد) قرار داده شود ممکن است سونوگرافی کمی دردناک باشد اما آسیبی به بدنتان نخواهد رسید.
آیا سونوگرافی بی خطر است؟
بله. طبق نتایج تحقیقاتی که تا به امروز انجام شده است فناوری سونوگرافی کاملا ایمن و فاقد عوارض جانبی زیان آور است. در سونوگرافی برخلاف دیگر آزمایش های تصویربرداری پزشکی (مانند اشعه ایکس و سی اسکن) از اشعه استفاده نمی شود. با این حال سونوگرافی باید توسط متخصصی که برای استفاده از این فناوری به صورت ایمن و تخصصی آموزش دیده انجام شود.
نتایج سونوگرافی چیست؟
پس از تکمیل فرآیند سونوگرافی، رادیولوژیست تصاویر به دست آمده از سونوگرافی را بررسی و ارزیابی میکند و از یافته های خود را در قالب یک گزارش برای پزشک شما ارسال میکند. سپس پزشک تان نتایج آزمایش سونوگرافی را برای شما توضیح می دهد. پس از انجام سونوگرافی میتوانید بلافاصله به کارهای روزمره تان بازگردید و دوره نقاهت نخواهید داشت.
سونوگرافی به پزشک درتشخیص طیف وسیعی از مشکلات پزشکی کمک می کند، از جمله:
- رشد غیرطبیعی (مانند تومور یا سرطان)
- لخته شدن خون
- بزرگ شدن طحال
- بارداری خارج از رحم (کاشته شدن تخمک بارور شده خارج از رحم)
- سنگ کیسه صفرا
- آنوریسم آئورت
- سنگ کلیه یا سنگ مثانه
- التهاب کیسه صفرا
- واریکوسل
برای انجام سونوگرافی باید به کجا مراجعه کرد؟
فرقی نمی کند که برای انجام آزمایش سونوگرافی به کجا مراجعه کنید زیرا نتایج این آزمایش همیشه یکسان خواهد بود. اما اگر باردار هستید یا دچار بیماری هایی می باشید که راه رفتن برای شما سخت است سعی کنید به نزدیکترین مرکز درمانی خود که آزمایش سونوگرافی را انجام می دهند، مراجعه نمایید. برای مثال اگر شما ساکن شهرری هستید و روزهای آخر بارداری خود را سپری می کنید باید به یک کلینیک یا مرکز سونوگرافی درشهرری مراجعه کنید زیرا در این روزها راه رفتن بیش از حد برای شما مضر می باشد.
عده ای دیگر مانند کارمندان و محصلان که برای انجام کارهای پزشکی خود مرخصی می گیرند، به دنبال بیمارستان یا مرکزی هستند تا در کنار انجام آزمایش سونوگرافی خود، درمان های زیبایی مانند لیزر موهای زائد را نیز انجام دهند تا تمام کارهای درمانی خود را طی یک روز انجام دهند. این افراد برای پیدا کردن مرکزی برای انجام سونوگرافی باید از پرسنل آنها بپرسند که آن مرکز چه خدماتی را ارائه می دهند.
