به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعد نیوز به نقل از نمناک، وجود 800 خانه تاریخی و قدیمی در شهر تبریز، به نوعی این شهر را به عنوان پایتخت و ویترین خانه های تاریخی در ایران تبدیل کرده است، که به نظر می رسد، با وجود این همه خانه تاریخی در شهر اولین ها، معرفی این آثار تاریخی و دیدنی برای تورهای خارجی و داخلی برای توسعه صنعت گردشگری در کشورمان و به ویژه این منطقه مغفول و مهجور مانده است.
به سخنی دیگر، هر چند بسیاری از گردشگران خارجی و داخلی به منظور آشنایی بیشتر با این مکان ها و به خصوص با سبک زندگی و فرهنگ محلی این مناطق ترجیح می دهند، در خانه های تاریخی اقامت گزینند، ولی متاسفانه هنوز برنامه خاصی برای اقامت این گردشگران در این خانه ها در سطح کشور و به ویژه شهر تبریز تدوین و پیش بینی نشده، در حالی که اکثر گردشگرانی که به کشورمان و در راس آنها به آذربایجان و شهر اولین ها سفر می کنند، این برنامه را حلقه مفقوده صنعت گردشگری ایران می دانند.
تبریز، ویترین خانه های تاریخی ایران
با این اوصاف، تبریز، شهر خانه های تاریخی، قدیمی زیبا و به بیان دیگر، این شهر ویترین خانه های تاریخی ایران است، به طوریکه از کیلومترها دور نظر هر بیننده را به خود جلب می کند، تا اینکه در کنار این خانه ها با اندرونی و بیرونی، شیشه های رنگی، سقف های گچ بری، حوض خانه و سرداب آن؛ عکس یادگاری گرفت.
با این وجود، انتخاب تبریز به عنوان شهر گردشگری جهان اسلام در سال 2018، فرصت مناسبی است برای معرفی این آثار؛ تا اینکه از تمام ظرفیت های شهر اولین ها، به بهترین شکل و ممکن برای جذب گردشگر داخلی و خارجی استفاده کرد.
پرسه در میان خانه های تاریخی تبریز
از این رو، در گزارشی به معرفی برخی از خانه های قدیمی و تاریخی شهر تبریز و برخی شهرستان های آذربایجان شرقی می پردازیم.
خانه استاد شهریار
خانه استاد شهریار، با قدمت دوره پهلوی دوم (1347) در مرکز شهر تبریز قرار دارد. خانه استاد شهریار بعدها به تملک شهرداری شهر تبریز درآمد و به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این خانه در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 22729 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در تاریخ 25 اسفند سال 1285 خورشیدی در خانه ای در محله ششگلان تبریز و در کوچه ای به همین نام، متولد شد و تا سن 6 سالگی که به همراه خانواده به تهران مهاجرت نمود، در این خانه پرورش یافت.
خانه گنجه ای زاده
خانه گنجه ای زاده از بناهای تاریخی شهر تبریز است و معماری مختلطی از سبک دوره قاجار و پهلوی دارد. این خانه 3 هزار مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در 3 طبقه متشکل از تعدادی اتاق در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی است.
این بنا شامل دو بخش است. بخش شرقی متعلق به دوره قاجاریه و بخش غربی که اوائل پهلوی اول به ساختمان قبلی اضافه شده است. پلان های معماری، ترکیب دو بخش مجموعه، ایوان ها، راه پله های دو طرفه و کاربرد مطلوب آجر از خصوصیات بارز این بنا است. این اثر با شماره 6021 در سال 1381 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
خانه شربت اوغلی
این خانه متعلق به حکومت قاجاریه است که در اوائل پهلوی اتاق هایی در دو طبقه به ضلع شمالی حیاط باغچه اضافه شده است. این ساختمان دو طبقه و دارای اندرونی و بیرونی است. این ساختمان برای استفاده مسکونی ساخته شده ولی در سال 1369 برای شهرداری تبریز خریداری و بعد از مرمت توسط میراث فرهنگی تبدیل به فرهنگسرای تبریز شده است. این اثر به شماره 3222 در تاریخ شش اسفند1379 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
خانه سرخه ای
خانه سرخه ای در نیمه دوم حکومت قاجارها ساخته شده، این خانه متعلق به میرزا مهدی فراشباشی، داماد مظفرالدین شاه بوده است. مهمترین عوامل تزیین در این خانه گچبری های متنوع در داخل و خارج ساختمان و انواع تزئینات چوبی و آیینه کاری های سقفی است. خانه سرخه ای در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2779 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه مشروطه
خانه مشروطه واقع در محله قدیمی راسته کوچه (خیابان شهید مطهری فعلی) از بناهای تاریخی دوره قاجار است، که تاریخ بنای آن به سال 1245 خورشیدی می رسد. این خانه متعلق به حاج میرزا مهدی کوزه کنانی معروف به ابوالمله؛ از بازرگانان خوش نام شهر تبریز و یکی از حامیان بزرگ نهضت آزادیخواهی مردم آذربایجان بوده است، در دوران خودمختاری آذربایجان در سال های 1324 تا 1325 نیز محل تجمع سران فرقه دمکرات آذربایجان بوده است.
این خانه و خانه بهنام و خانه گنجه ای زاده جمعا از کاربری مسکونی به کاربری آموزش عالی تغییر عملکرد داده و جزء مجموعه دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و در محور تاریخی و فرهنگی تبریز واقع شده است. بنا متعلق به اواسط دوره قاجاریه بوده و در دو دوره تکمیل شده است و شامل اندرونی و بیرونی است.
خانه بلورچیان
خانه بلورچیان از جمله آثار اواخر دوره قاجاریه است و در محله سرخاب قاپوسی شهر تبریز قرار دارد. خانه بلورچیان در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 3113 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
خانه علی مسیو
علی مسیو یکی از شخصیت های برجسته و مشهور نهضت مشروطه در آذربایجان بوده و این خانه منسوب به او می باشد. وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز است. موقعیت این بنا در خیابان ارتش جنوبی کوچه صدر بن بست ختایی ها می باشد.
خانه ختایی تبریز (خانه هنرمندان تبریز)
ختائیان خانواده بازرگان و ثروتمندی بودند، که در نزدیکی باغ شمال در خانه ها و باغ های بزرگ تو در تو در کوچه صدر منزل داشتند. این خانه توسط شهرداری خریداری شده و در 11 آبان 1389 با حضور شهردار تبریز و اعضای شورای شهر و اهالی فرهنگ و هنر به نام «خانه هنرمندان تبریز»، افتتاح و به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز واگذار شده است.
خانه لاله ای
خانه لاله ای که دفتر پژوهش های تاریخی مرحوم یحیی ذکاء در آن افتتاح شده است، متعلق به دوره پهلوی اول است، که در خیابان ارتش جنوبی کوچه صدر قرار دارد.
خانه بهنام
خانه بهنام از قدیمی ترین بناهای اوایل دوره قاجار در شهر تبریز است که در دوره ناصرالدین شاه مرمت شده است. این خانه در حال حاضر به دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبدیل شده است.
خانه ثقه الاسلام
خانه ثقه الاسلام تبریزی در خیابان چایکنار و مابین پل قاری و مسجد صاحب الامر واقع شده است. ثقه الاسلام از مبارزان دوره مشروطه بود، که در صبح عاشورای 1330 فمری توسط اشغالگران روس به دار آویخته شد.
خانه صرافلار
خانه صرافلار تبریز واقع در خیابان شمس تبریزی، متعلق به دوره قاجار و اوایل پهلوی است. این خانه توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شده و از سال 1374 به عنوان نمایشگاه و خانه سفال مورد بهره برداری قرار گرفته است.
خانه قاسم اهری
این بنا در محله دکتر اهری، در محلات قدیمی اهر قرار گرفته است. دکتر قاسم اهری از رجال سیاسی دوره رضاخان بوده است. این خانه در دوره های گذشته شاهد حضور رضاخان، محمد رضا پهلوی و دکتر اقبال نخست وزیر دولت وقت بوده است.
عمارت شهرداری تبریز
عمارت شهرداری تبریز در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا شده است.
این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است، که با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند. نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ تراشیده بوده و نقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد. این بنا در وسط شهر تبریز و در میدانی موسوم به میدان ساعت واقع شده و در حال حاضر تبدیل به موزه ای به نام موزه شهر و شهرداری شده است.
عمارت ائل گلی تبریز
ائل گلی از گردشگاه های زیبای تبریز است، استخری بزرگ به شکل مربع به مساحت 54 هزار و 675 متر مربع است و در جنوب آن تپه ای وجود دارد که آنرا از بالا تا پایین، همسطح استخر، پله بندی کرده و نهر آبی از آن به سمت پایین روان است. در مرکز استخر، عمارتی به شیوه سنتی در دو طبقه ساخته شده و اطراف استخر به صورت پارک بسیار زیبا و فرح بخشی درآمده که یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی به شمار می رود.
بنای نخستین عمارت ائل گلی، را به دوره آققویونلوها نسبت می دهند، که یک بار در زمان صفوی و بار دیگر در زمان قاجار، توسط «قهرمان میرزا» پسر «عباس میرزا نایب السلطنه»، در ایام حکمرانی بر آذربایجان، بازسازی شده است.
خانه حریری
خانه حریری مربوط به دوره قاجار است و در تبریز واقع شده و این اثر در تاریخ 27 دی 1377 با شماره ثبت 2242 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه این بنا به اوایل دوران قاجار برمی گردد، که دو حیاط بیرونی و اندرونی و دو بلوک خانه دارد، که هر دو رو به قبله است، نمای ساختمان بیرونی جلوه گاه هنر اصیل ایرانی و دارای نقاشی های بسیار زیبا و اصیل است، که الهام گرفته از موضوعات اساطیری قدیم از جمله داستان یوسف و زلیخا از قرآن مجید و دیگر تواریخ و داستان ها است و سقفی سراپا نمونه قدرتمند و شگفت انگیزی از مینیاتور ایرانی است.
خانه امیر نظام گروسی
خانه امیر نظام گروسی در محله ششگلان شهر تبریز قرار دارد. این خانه که از آن به عنوان موزه قاجار استفاده می شود در دوره ناصرالدین شاه و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی و توسط وی ساخته شده است.
عمارت امیرنظام در زمینی به مساحت 3000 متر مربع، در 2 طبقه و با زیر بنای 1500 متر مربع ساخته شده است. خانه امیر نظام (موزه قاجار تبریز)، در سال 1370 توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری شده و با توجه به آسیب های جدی که به بنا رسیده بود با حفظ ویژگی های معماری بنا و شاخص های سنتی مورد بازسازی قرار گرفت. این خانه زیبا در سال 1370 با شماره 1749 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
خانه حیدرزاده
عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است، که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می دهند که این خانه در حدود سال 1870 توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است.
این خانه در سال 1378 در فهرست میراث ملی ایران با شماره 2524 به ثبت رسید. خانه حیدرزاده در سال 1380 بازسازی شد و هم اکنون به عنوان مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی و تبریز استفاده می شود.
خانه سیف العلما
این خانه در محله گزاوشت که از محلات قدیمی شهر بناب است و در خیابان شهید بهشتی (خیابان دریا ) قرار دارد. این بنا مربوط به اوایل دوره قاجاریه است که به منزل سیف العلماء شهرت دارد که متعلق به شیخ علی قاضی می باشد.
خانه امیر ارشد ورزقان
این خانه تاریخی در دو طبقه قاجاری به وسعت یکهزار و 100 متر مربع با بدنه سنگی، سقف طبقه همکف آجری و با طاق های آهنگ متقاطع بنا شده است. بنای این ساختمان سنگی به «داش عمارت» مشهور است و به کاخ امیر ارشد قراجه داغی از بناهای زیبا و منحصر به فرد شهرستان ورزقان مربوط می شود.
این بنا در روستای «آبخواره»، به فاصله 12 کیلومتری غرب ورزقان قرار گرفته و با بهره گیری از شیوه معماری تاریخی منطقه و سبک ویژه ابنیه قاجاری طراحی و ساخته شده است. خانه امیر ارشد ورزقان در آذر ماه 1378 با شماره 2522 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در ادامه این گزارش به معرفی چند عمارت تاریخی و زیبای موجود در شهر تبریز می پردازیم، که به نوعی از جمله مهم ترین جاذبه های گردشگری و تاریخی این شهر به حساب می آید.
خانه های تاریخی آذربایجان آیینه هایی که باید پاک شوند، نه خراب
نکته در خور تامل دیگر اینکه، با توجه به مستندات موجود و اظهارات کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری، به خاطر وجود نزدیک 800 خانه قدیمی و تاریخی در محدوده بافت قدیمی و فرسوده شهر تبریز، اکثر این خانه ها در حال حاضر در معرض تخریب جدی است، به طوریکه بارها شده، اصحاب رسانه، دوست داران و علاقه مندان به آثار تاریخی و قدیمی با ارائه گزارش، تحلیل و خبر در مورد خرابی این آثار تاریخی و با ارزشمند کشورمان هشدار داده اند، اما متاسفانه در این میان دستگاه های ذیربط و مسئولان امر آنطور که باید و شاید نگران این موضوع نیستند، به طوریکه این روزها این بنای تاریخی هر روز بهتر از دیروز، از یاد و خاطره ها از بین می رود.
با این وجود؛ اکثر خانه های تاریخی و قدیمی کشورمان ایران عزیز، از دو قسمت اندرونی و بیرونی از بخش های چون در ورودی، هشتی، دالان، ایوان ها، سکو، سردر ورودی، حیاط و اتاق های اطراف آن، حوض، آشپزخانه، سرویس ها، برای ساخت خانه، گودال باغچه، بام، سرابستان، زمستان نشین، تابستان نشین، بهار خواب، اتاق کرسی، پایاب، شوادان، شبستان، شناشیل، آب سرا، اتاق بادگیر و ... تشکیل شده است.
یک میراث و چند فریاد
از جمله مهم ترین ویژگی های این خانه تاریخی و قدیمی در کشورمان، وسعت و مساحت زیاد این خانه ها، که با توجه به سبک زندگی، فرهنگ و آیین بومی و محلی، و به ویژه اقلیم و آب و هوای آن مناطق ساخته شده اند.
در هر حال، به عقیده کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی و به خصوص معماری و شهری؛ رنگ های به کار رفته در تزیینات ساختمان ها متأثر از ویژگی های اقلیم گرم و خشک بوده اند. مصالح ساختمان ها، علاوه بر توانایی های سازه ای و توجه به مسائل اقتصادی و تأمین مصالح از نقاط نزدیک، بهترین شکل بهره برداری از انرژی محیط را نشان می دهند.
به باور آنها، حکایت خانه تاریخی در ایران که بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کشور را تشکیل می دهند، که مصداق یک صفحه شیشه ای است، که تخریب یا واگذاری آنها به اشخاص حقیقی و حقوقی بدون صلاحیت نگهداری از این آثار ارزشمند تاریخی، فاجعه از میان رفتن شناسنامه فرهنگی و هویت تاریخی را تشدید می کند.
به هر حال آنچه در گزارش پایانی این موضوع مهم به نظر می رسد، اینکه شهر تبریز با این همه ظرفیت ها و پتانسیلی که از آن نام برده می شود، یا استحقاق شهر نمونه گردشگری جهان اسلام، زیباترین و توسعه یافته ترین شهر ایران را دارد و یا نه؟!
شکی نیست به یقین با عزم، کمک و همکاری دستگاه های مسئول، مدیران و دست اندرکاران و نیز با همت و تلاش خود شهروندان تبریزی؛ تحقق آرمان «تبریز شهری جهانی و برای همیشه به عنوان زیباترین و توسعه یافته ترین شهرهای جهان اسلام» ملقب شود و به نظر می رسد، دور از دسترس هم نباشد و در بین شهرهای ایران شهر تبریز، به عنوان اولین شهر جهانی توسعه یافته و زیبا لقب بگیرد.
چرا که ملت و مسئولان این منطقه و به ویژه تبریزی ها در عرصه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورمان نشان دادند، که همیشه و در همه حال پیشگام و در خط مقدم سایر کلانشهرهای ایران بوده و هستند، که نمود بارز این امر به خاطر همت و تلاش مردمان این خطه، شهر تبریز، به عنوان «شهر اولین ها»، مطرح است.
9 ماه پیش