ضمانت نامه بانکی چیست؟
یکی از خدمات مهم بانک ها به مشتریان خود صدور و ارائه انواع ضمانت نامه است. بانک ها با این اقدام علاوه بر کسب سود، مبادلات اقتصادی را تسهیل و به رشد اقتصادی یک جامعه کمک می کنند. از این رو، می توان انتظار داشت اغلب بانک ها توجه ویژه ای به این بخش داشته باشند و با توان افزوده ای، در این بخش ورود پیدا کنند تا بتوانند سهم مناسبی از بازار صدور ضمانت نامه را به خود اختصاص دهند. ضمانت نامه بانکی قرارداد یا سندی است که به موجب آن صادر کننده (ضامن) حسب درخواست متقاضی (مضمون عنه) تعهد می کند بدون هیچ قید و شرط عندالمطالبه یا در سررسید معین مبلغ معینی وجه نقد از بابت موضوع خاصی که مربوط به مضمون عنه است به ذینفع (مضمون له) یا به حواله کرد او پرداخت کند. از این رو اهمیت ضمانت نامه و تعهداتش برای بانک به مانند تسهیلات پرداختی بسیار زیاد است و دقت در صدور ضمانت نامه و اعتبارسنجی مشتری از پیش نیاز های مهم صدور ضمانت نامه است. نقطه شروع و تکیه گاه اصلی ضمانت نامه بانکی، درخواست و دستور مشتری بانک است که او را ضمانت خواه یا مضمون عنه گویند و مبنای آن قراردادی است که قبلاً بین ضمانت خواه و ذینفع ضمانت نامه منعقد شده است. به موجب ماده ۶۸۴ قانون مدنی عقد ضمان عبارت است از اینکه شخص مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. بانک با صدور ضمانتنامه بانکی تعهد می کند درصورتیکه متعهد (ضمانتخواه/ مضمون عنه) تعهدات پیش بینی شده موضوع ضمانتنامه را در مواعد معین نپردازد و یا اینکه از انجام صحیح و به موقع تعهدات خود به هر علت خودداری کند، به مجرد اعلام ذینفع (مضمون له و یا سازمانی که ضمانتنامه در قبال او صادر می شود) قبل از انقضای سررسید، وجه الضمان یا مبلغ قید شده در ضمانتنامه را در وجه ذینفع (مضمون له) بپردازد.
ارکان ضمانت نامه بانکی
ضمانت نامه های بانکی به خواست مشتریان بانک و به سود نهادهای دولتی و خصوصی و افراد صادر می شوند. یک ضمانتنامه ارکان متفاوتی دارد که به شرح ذیل اند:
- متقاضی ضمانت نامه یا مضمون عنه
- ذينفع یا مضمون له
- ضامن یا ضمانت كننده
- وجه الضمان یا مبلغ ضمانت نامه
- موضوع ضمانت نامه
برای مبادلات و تعاملات مختلف در جامعه ضمانت نامه های متفاوتی صادر می شود که حسب ذینفع یا ضامن یا وجه الضمان یا موضوع ضمانت نامه متفاوت اند که درادامه با انواع آن آشنا خواهیم شد.
ویژگیهای ضمانت نامه بانکی
ضمانت نامه بانکی یک سری ویژگی دارد. ویژگی های ضمانت نامه بانکی از قرار زیر است :
- اولا ضمانت نامه بانکی یک تعهد غیر قابل برگشت است. یعنی بانک ضامن نمی تواند بعد از تعهد و قبول ضمانت نامه، از تعهد خود سر باز بزند.
- دوما ضمانت نامه بانکی از قرارداد پایه مستقل است و تنها در صورت مطالبه وجه الضمان از طرف ذینفع قابل پرداخت است.
- سوما ضمانت نامه بانکی غیر قابل انتقال است و ذینفع ضمانت نمی تواند آن را به دیگری منتقل کند. بنابراین ضمانت نامه بانکی تنها زمانی قابل استفاده است که خود ذینفع ( کسی که ضمانت به نفع او شده است ) طبق مواد ضمانتنامه بانکی، درخواست کند.
شرایط کلی و عمومی برای صدور ضمانتنامه ها در بانک
شرایط کلی و عمومی برای صدور هر ضمانتنامه توسط بانک عبارت است از:
- متقاضی باید اهلیت انجام مفاد قرارداد با کارفرما را داشته باشد.
- نوع و مبلغ ضمانتنامه بایستی مشخص شده باشد.
- ذینفع ضمانتنامه باید معین باشد.
- نوع و مبلغ وثائق ضمانتنامه باید معلوم باشد.
- کارمزد ضمانت بر اساس تعرفه بانک مرکزی مشخص می گردد.
- مدت ضمانتنامه تعیین گردد.
شرایط صدور ضمانت نامه بانکی
جهت صدور ضمانت نامه های متفاوت، بانک ها وثیقه های متعددی براساس توان پرداخت متقاضی ضمانت نامه اخد می کنند که به شرح ذیل هستند:
وجه نقد یا طلا یا اسناد خزانه یا اوراق مشارکت منتشره و اوراق قرضه دولتی براساس مجوز بانک مرکزی یا سپرده سرمایه گذاری مدت دار یا حساب های پس انداز قرض الحسنه نزد بانک یا گواهی های سپرده های سرمایه گذاری مدت دار یا اوراق قرض الحسنه یا حساب های ارزی یا حساب سرمایه گذاری مدت دار متقاضی نزد سایر بانک ها؛
تضمین بانک ها یا مؤسسات اعتباری غیربانکی معتبر خارجی؛ سفته با ضمانت قابل قبول بانک، اموال غیرمنقول، برگ وثیقه انبارهای عمومی مربوط به کالا، سهام شرکت هایی که در بورس پذیرفته شده باشند، کشتی و هواپیما.
معمولاً یک یا ترکیبی از وثایق مذکور از مشتری گرفته می شود. ضمانت نامه های بانکی گرچه بر پایه عقد ضمان و پذیرش پرداخت بدهی بدهکار استوارند، ولی در حقیقت اسنادی هستند که پشتوانه مالی آن ها را متقاضی ضمانت نامه تأمین می کند.
مندرجات ضمانت نامه بانکی
آنچه باید در ضمانت نامه درج شود را مندرجات ضمانت نامه می گویند . مندرجات ضمانت نامه بانکی از قرار زیر است :
- مشخصات و نشانی مشتری ( کسی که درخواست ضمانت می کند ) و ذینفع ( کسی که بانک به نفع او ضمانت می کند )
- نام موسسه اعتباری و مشخصات شعبه صادر کننده ضمانت نامه بانکی
- شماره، و موضوع رابطه پایه که ضمانت نامه بر اساس آن صادر می شود.
- وجه ضمان نامه یا وجه الضمان به حروف و به عدد
- تاریخ صدور ضمانت نامه
- تاریخ خاتمه اعتبار ضمانت نامه
- رویدادی که باعث خاتمه اعتبار ضمانتنامه بانکی می شود
- تمبر مالیاتی
- ثبت ضمانت نامه بانکی در سامانه سپام و اخذ شماره از سامانه برای ضمانت نامه مورد نظر
- مندرجات ضمانتنامه بانکی باید به طور کامل باشد تا ضمانت نامه عملا اعتبار داشته باشد .
انواع ضمانت نامه بانکی
- ضمانت نامه های مناقصه یا مزایده / TENDER (BID) BOND GUARANTEE
یکی از انواع ضمانتنامه های بانکی ضمانت نامه های مناقصه یا مزایده است. سازمان ها و موسسات دولتی برای خرید و فروش کالاهای خود، به برگزاری مناقصه و مزایده میپردازند. هر کدام از شرکت کنندگان در مناقصه یا مزایده به همراه پیشنهاد خود برای خرید یا فروش، ضمانتنامه ای به نهاد برگزارکننده مناقصه ارائه می کند تا درصورت برنده شدن در مناقصه یا مزایده و انصراف از آن، ذینفع ضمانت نامه بتواند از آن استفاده کند.
- ضمانت نامه ریالی تعهد پرداخت / PAYMENT GUARANTEE
این ضمانت نامه ها به منظور انجام قبول پرداخت دیونی در سررسید معین از طرف بانک صادر می شوند.
- ضمانت نامه گمرکی / CUSTOMS GUARANTEE
وقتی کالایی وارد می شود، در صورتی که وارد کننده نتواند حقوق گمرکی را نقدی پرداخت کند، ضمانتنامه هایی را با سررسید های معین نزد گمرک می سپارد؛ اگر نتواند در سررسیدهای مذکور مبالغ ضمانت نامه را پرداخت کند، مشمول جریمه تاخیر تادیه می شود.
- ضمانت نامه های پیمان / TREATY GUARANTEE
موارد استفاده از ضمانت نامه ها وقتی است که دولت به عنوان کارفرما اجرای پروژه های عمرانی و تولیدی را به عهده پیمانکاران می گذارد. در سالهای اخیر، برای انعقاد قراردادهایی که پیچیده و طولانی اند، شرایطی به صورت پیش فرض گذاشته شده که قواعدی همه جانبه را مقرر کرده اند که شرایط عمومی پیمان نامیده می شوند.
- ضمانت نامه حسن انجام تعهد / PERFORMANCE BOND GUARANTEE
این نوع ضمانت نامه صادر می شود تا حسن انجام تعهدات و انجام تعهدات در موعد مقرر را ضمانت کند. این ضمانت نامه غالبا برای حسن انجام تعهدات ناشی از امضا پیمان اخذ می شود.
- ضمانت نامه پیش پرداخت / ADVANCE PAYMENT GUARANTEE
پس از امضای پیمان و قبول شرایط آن توسط پیمانکار، کارفرما جهت تجهیز کارگاه یا تکمیل لوازم مورد نیاز جهت عملیات، درصدی از مبلغ مقرر شده میان طرفین را به پیمانکار پرداخت می کند و در مقابل ضمانت نامه ای با همین عنوان از پیمانکار می گیرد. با گذشت زمان و انجام تعهدات از سوی پیمانکار، مبلغ این ضمانت نامه به تدریج کاهش مییابد.
- ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان / RETENTION GUARANTEE
کارفرما برای تضمین حسن انجام کار، مبالغی را از پیمانکار دریافت می کند. این مبلغ ده درصد از صورت وضعیت های پیمانکار است؛ این مبالغ در حسابی نزد کارفرما نگهداری می شود.
- ضمانت نامه ریالی حسن انجام کار / PERFORMANCE BOND GUARANTEE
پس از پایان عملیات و انجام پروژه، کارفرما از پیمانکار ضمانت نامه ای می گیرد که صحت انجام عملیات و سلامت اجرای پروژه را تضمین می کند؛ این ضمانت نامه، ضمانت نامه حسن انجام کار نامیده می شود.
آیا صدور ضمانت نامه بانکی عمل تجاری است؟
صدور ضمانت نامه عمل تجاری محسوب می شود. هرچند اين اسناد، با برات و اسناد قابل انتقال ديگر مثل چک و سفته تفاوت دارند.
