هوش چیست؟
قبل از این که به انواع تست های هوش بپردازیم، باید ببینیم که اصلاً خود هوش چیست؟ تعریف معمول و کلاسیک هوش در بین عموم جامعه، همان کیفیت و مهارتی است که به موفقیت های درسی و تحصیلی منجر می شود. همان توانایی و استعدادی که برای فهم مطالب نظری و حل مسائل ریاضی به کمکمان می آید، ذاتی و ارثی است، تک بُعدی است، قابل ارتقا نیست و از بدو تولد تا روز آخر زندگی در یک سطح مشخص باقی می ماند.
اما در روانشناسی روز دنیا، مدت هاست که این تعریف محدود و ناقص از هوش، رنگ باخته و دیگر در هیچ کدام از سیستم های آموزشیِ استاندارد، پذیرفته شده نیست. یادمان باشد هدف ما پدر و مادرها، صرفا تربیت و ساخت عده ای پزشک و مهندس و مخترع نیست! هدف اصلی، پرورش یک انسان همه جانبه و متعادل است. تعادل، شاه کلید ورود به تعریف جدید و گسترده هوش است. این روزها ثابت شده است که همه آدم ها غیر از IQ یا هوش منطقی و ریاضی، حدود ده نوع هوش گوناگون با شدت و ضعف های مختلف دارند که اکتسابی و قابل ارتقاست و باید به شکل متعادلی پرورش یابد.
امروزه به آدمی «باهوش» یا «تیزهوش» گفته می شود که تمامی توانایی ها، استعدادها و جنبه های گوناگون وجودش به شکل متعادل رشد کرده باشد. فردی که توانایی حل مسئله را دارد و می تواند خود را به بهترین شکل با شرایط متغیر محیط انطباق دهد، انسان باهوشی است.
اهمیت هوش
همانطور که می دانید هوش یکی از جذاب ترین مفاهیم روانشناسی می باشد که باعث شده تا بسیاری از افراد به دنبال روش هایی برای سنجش آن باشند. اندیشمندان و محققانی که در حوزه هوش فعالیت می کنند آن را به عنوان یک عامل مهم برای موفقیت در نظر می گیرند.
هوش مقوله ای قابل رویت یا احساس شدنی نیست، بلکه یک صفت فرضی و یک مفهوم انتزاعی و ذهنی است و آثار آن مورد مطالعه قرار می گیرد. در تعریف هوش سه جنبه مد نظر می باشد: توانایی و استعداد کافی برای یادگیری و درک امور، هماهنگی و سازش با محیط، بهره برداری از تجربیات گذشته با به کار بردن قضاوت و استدلال صحیح و پیدا کردن راه حل منطقی در مواجه با مشکلات.
مزیت های تست های هوش
به طور کل تست های هوش بهتر از هر مقیاس دیگری، طیف گسترده ای از رفتارهای انسان را ارزیابی می کنند. این تست ها به متخصصین اجازه می دهند تا یک روش یکنواخت برای مقایسه عملکرد فرد با دیگر همسن و سالان خود ارائه دهند. به علاوه این تست ها اطلاعاتی مربوط به تفاوت های فرهنگی و بیولوژیکی بین افراد فراهم می کنند.
آزمون های هوش پیش بینی بسیار خوبی از پیشرفت های تحصیلی هستند و یک طرح کلی از نقاط قوت و ضعف ذهنی و روانی فرد ارائه می دهند. خیلی وقت ها این تست ها و نتایج مربوط به آنها استعدادهایی را در افراد بر ملا می کند که باعث پیشرفت و کسب موفقیت های بزرگ شده است. معلم ها، والدین و روانشناسان می توانند برنامه های درسی فرد را طبق سطح انتظارات و درک وی تنظیم کنند.
معایب تست های هوش
برخی محققان معتقدند که تست های هوش دارای کاستی های جدی می باشند. به عنوان مثال اکثر تست های هوش یک نمره و نتیجه خاص ارائه می دهند که این نتیجه برای توضیح توانایی های مختلف کافی نیست.
مشکل دیگر مربوط به تست های هوش این است که افراد مختلف که نمره ای مشابه در تست های هوش دریافت کزده اند، ممکن است در بیان و اجرای استعدادها کاملا متفاوت باشند. بهتر است عملکرد فرد در آزمون های مختلف که زیر مجموعه ای از یک آزمون بزرگتر محسوب می شوند، مورد ارزیابی قرار گیرد. شناخت عملکرد فرد در این مقیاس های مختلف بر روی درک فرد از این توانایی ها و چگونگی اجرای این توانایی ها تاثیر می گذارد.
به عنوان مثال ممکن است دو نفر در یک آزمون هوش نمرات یکسان دریافت کرده باشند. اما در حالیکه یکی از آنها دارای فن بیان خوبی است و دیگری مهارت قوی در درک و ساماندهی عملکردهای مختلف دارد.
به علاوه تست های هوش فقط یک نمونه رفتار یا موقعیت را مورد ارزیابی قرار می دهند که در آن رفتار هوشمندانه هوشمندانه ظاهر می شود. به عنوان مثال برخی تست های هوش عملکرد هر روز فرد، دانش اجتماعی، مهارت های مکانیکی و خلاقیت وی را مورد ارزیابی قرار نمی دهند.
علاوه براین ها تست های هوش پیچیدگی و بی واسطه بودن شرایط واقعی زندگی را مورد ارزیابی قرار نمی دهند. بنابراین به دلیل ارزیابی نکردن و پیش بینی نکردن توانایی افراد در موقعیت های بدون آزمون یا غیر آموزشی مورد انتقاد قرار می گیرند. بنابراین تست های هوش نباید به عنوان یک شاخص کامل از پتانسیل فکردی یک فرد در نظر گرفته شوند.
انواع تست هوش روانشناسی
شاید خیلی از شما به دنبال تست هوش نابغه بودن یا تست هوش سخت هستید! اما ما در ادامه 6 مورد از مهم ترین انواع تست های هوش را با یکدیگر بررسی می کنیم.
- تست هوش وکسلر
- تست هوش استنفورد بینه
- تست هوش ریون
- تست هوش آدمک (گودیناف)
- تست هوش کتل
- تست هوش چندگانه گاردنر
جذاب ترین معماها و تست هوش چالش برانگیز1. تست هوش وکسلر
تست هوش وکسلر آزمونی برای اندازه گیری بهره ی هوشی کودکان است که توسط دکتر دیوید وکسلر (1896-1981) رئیس بخش روانپزشکی بیمارستانی در نیویورک طراحی شد.
در جدیدترین نسخه ی وکسلر مقیاس هایی برای اندازه گیری معیارها و مفاهیم جدیدی به وجود آمده است از جمله:
- قابلیت فضایی- بصری
- استدلال سیال
- حافظه ی فعال بصری
- قابلیت نام گذاری
- حافظه توأم بصری- کلامی
این تست، برای سنجش نقاط قوت و ضعف دانش آموزان در زمینه هوش و توانایی ذهنی و شناختی آنان به کار می رود و کودکان هم سن و سال را با هم مقایسه می کند. گرچه این آزمون به خوبی می تواند میزان بهره هوشی کودکان را اندازه گیری کند، اما موفقیت در آن نمی تواند تضمینی برای موفقیت یا شکست دانش آموزان در تحصیل و موقعیت های شغلی آینده آنان باشد. زیرا همان طور که می دانید هوش تنها یکی از عوامل موثر در سرنوشت انسان است و هر کسی در طول زندگی خود با توجه به محیط، امکانات و اتفاقاتی که با آن مواجه می شود، سرنوشت پیش بینی نشده ای پیش رو دارد.
معمولا مدارس خصوصی، تیزهوشان و برخی دیگر از مدارس که مایل به ثبت نام دانش آموزان باهوش هستند از مقیاس هوش وکسلر در حین تغییر مقطع تحصیلی آغاز ورود به دبیرستان، کلاس ششم و کلاس نهم استفاده می کنند که به عنوان استعداد تحلیلی شناخته می شود.
شما نمی توانید از طریق مطالعه برای آزمون وکسلر یا سایر آزمون های هوش آماده شوید. اما در کوتاه مدت تنها آمادگی که می توانید برای آزمون داشته باشید این است که شب قبل به خوبی استراحت کنید و روز را سرحال شروع کنید. اما در درازمدت می توانید از طریق انجام انواع بازی های ریاضی و منطقی، حل جدول و پازل های هوش که نیاز به استدلال منطقی دارند، ظرفیت های ذهنی خودتان را تقویت کنید.
2. تست هوش استنفورد بینه
تست هوش استنفورد بینه، شیوه ای برای سنجش هوش است که نخستین بار در اوایل قرن بیستم توسط آلفرد بینه روانشناس فرانسوی طراحی و اجرا شد.
این آزمون، توانایی های ذهنی را در ۵ حوزه مختلف می سنجد و ارزیابی می کند و برای این کار، از ۱۰ تست استفاده می شود.
آنچه ما امروز به نام بهره هوشی یا ضریب هوشی یا IQ می شناسیم، بر اساس این تست تعیین می شود. به این معنا که مثلاً اگر کسی ۱۰ سال سن داشته باشد و بتواند در این تست، امتیازی معادل متوسط افراد با سن ۱۰ ساله کسب کند، بهره هوشی او ۱۰۰ فرض می شود. عملکرد بهتر از متوسط ۱۰ ساله ها به عنوان بهره هوشی بالاتر از ۱۰۰ و عملکرد پایین تر از متوسط، به عنوان بهره هوشی زیر ۱۰۰ تفسیر می شود.
پنج زمینه ای که در تست هوش استنفورد بینه مورد سنجش قرار می گیرند به شرح زیر هستند:
- دانش (Knowledge)
- استدلال عددی (Quantitative Reasoning)
- استدلال سیال (حل مسئله از طریق قیاس، تشبیه، استقرا و …) یا Fluid Reasoning
- پردازش های بصری / فضایی (Visual-Spatial Processing)
- حافظه فعال (Working Memory)
آزمون استنفورد بینه، یکی از ابزارهای سنجش انفرادی توانایی های شناختی و هوش است.
3. تست هوش ریون
تست هوش ریون، نوعی آزمون معتبر هوش است که هوش مصنوعی شما را به طور مناسبی اندازه گیری کرده و توانایی استدلال و توانایی حل مسئله را در شما ارزیابی می کند.
هوش سیالات، جزء اصلی تست هوش ریون است که شامل اطلاعات کلی شما است.ریون از شناخته شده ترین تست های سنجش نمره بهره هوشی است که از آن با عنوان تست هوش تصویری نیز یاد می شود در هر مورد آزمایشی، موضوعی به صورت اشکال مطرح می شود که از فرد مورد آزمایش خواسته می شود که عنصر گم شده را شناسایی کرده و الگوی شکل را تکمیل کند. در این تست، الگوها به صورت یک ماتریس ارائه می شود.
این تست که به صورت تصویری ارائه می شود، یکی از معتبرترین تست های ارزیابی هوش افراد است که پایه و اساس آن ارائه تصاویر انتزاعی است و در طی آن قدرت هوشی فرد سنجیده می شود.
در این تست، معمولا اشکال جداگانه ای در اختیار فرد قرار می گیرد که فرد باید با یک توالی خاصی این تصویر را تکمیل کند.
تست ریون از بین مجموعه تست های معتبری مانند وکسلر و استنفورد؛ به دلیل هماهنگی و تجانس درونی لازم سوالات آزمون، از اعتبار بالایی برخوردار است که با استفاده از هنجارسنجی های لازم، تجزیه و تحلیل آماری سوالات و محاسبات ضریب هوشی، در نظر گرفته می شود.
برای سنجش هوش کودکان خود که بین 5 تا 7 سال هستند استفاده از تست هوش ریون کودکان را به شما توصیه می کنیم.
4. تست هوش آدمک ( گودیناف )
اولین بار این تست توسط خانمی به نام فلورانس گودیناف بر روی چهار هزار کودک در سال 1920 انجام شد.
تست ترسیم آدمک از آزمون های جهانی، راحت و مطمئن است. برای افراد بی سواد و کودکان مناسب است. برای کودکانی که زبان نمی دانند یا نمی توانند صحبت کنند مناسبتر است. سن اجرای این آزمون ۳ تا ۱۳ سال است.
مهمترین هدف آزمون، تعیین درجه هوشمندی سن عقلی و بهره هوشی کودک است. همچنین این آزمون را زمانی به کار می بریم که آزمون های هوشی دیگر مقدور نیست و می خواهیم هر چه سریعتر درباره درجه هوشی کودک به نتیجه برسیم. علاوه بر این، اطفالی که زبان نمی دانند و قادر به سخن گفتن نیستند بهترین ابزار سنجش این آزمون می باشند.
5. تست هوش کتل
تست هوش کتل با درجه دشواری و استاندارد بالاتر نسبت به تست های رایج دیگر از جمله تست ریون ابزاری مناسب جهت سنجش هوش غیرکلامی است.
تست هوش آنلاین کتل IQ (تست هوش تصویری) برای نخستین بار در ایران توسط گروه ای سنج آماده شده است. پیش از این تست های هوش متفاوتی نظیر آزمون هوش ریون برای استفاده کاربران در سطح وب گسترش یافته بود. با این حال برخی از متخصصان معتقدند که این تست هوش IQ می تواند هوش افراد را بیش برآورد نماید.
چنانچه سن شما بین 7 تا 13 سال است یا می خواهید این تست را برای فرزند خود انجام دهید لازم است از تست هوش کتل مقیاس دوم برای کودکان استفاده کنید.
6. تست هوش چندگانه گارنر
گاردنر در انتقاد به تک بعدی دیدن هوش، مدلی را ارائه داده است که در آن اعتقاد به گستردگی آن دارد. او ابتدا مدل 7 گانه و سپس مدل 10 گانه هوش را ارائه داد. ابعاد 10 گانه هوش ارائه شده توسط وی عبارتند از:
1. هوش کلامی : توانایی استفاده از زبان و کلمات.
2. هوش ریاضی : توانایی استدلال، منطق و کار با اعداد.
3. هوش فضایی : توانایی درک پدیده های دیداری و تفکر با تصاویر یا تصویر سازی ذهنی.
4. هوش موسیقیایی : توانایی تولید موسیقی و درک آن.
5. هوش حرکتی : توانایی کنترل در تنظیم بدن در حین حرکات.
6. هوش درون فردی : درک و شناخت مسائل از نگاه یا نگرش دیگران.
7. هوش اجتماعی : علاقه به کارهای گروهی و لذت بردن از بودن در کنار دیگران.
8. هوش طبیعت گرا : توانایی درک و دقت به مسائل محیطی و طبیعی.
9. هوش هستی گرا : توجه به مسائل هستی شناختی و معنوی و درک آن.
10. هوش اخلاقی : توانایی تشخیص کارهای خوب از بد و میل به سوی انسان کامل شدن.
چه زمانی به تست هوش نیاز داریم؟
این روزها اغلب روانشناسان، مراجعان زیادی دارند که متقاضی تست هوش برای فرزندانشان هستند. پدر و مادرهای ذوق زده ای که احساس می کنند بچه شان نسبت به همسن و سال های خودش، بهتر و بیشتر می فهمد و به دنبال مستندات علمی برای تایید این حس و حدس هستند. یا خانواده هایی که از روی چشم و هم چشمی، دلشان می خواهد بدانند فرزند آن ها باهوش تر است یا بچه فلان فامیل. اما در واقع، تنها زمانی واقعا به تست هوش برای تعیین میزان IQ نیازمندیم که احساس کنیم کودکمان دچار عقب ماندگی جدی در زمینه رشد ذهنی و تحصیلی به نسبت کودکان هم رده خودش شده است و در عین حال، هیچ دلیل دیگری مثل نابسامانی های خانوادگی و اجتماعی و… برای این عقب ماندن پیدا نکنیم که در نهایت باید زیر نظر روانشناس برای انجام تست اقدام کنیم.
انواع تست هوش کودکان
قبل از این که به تست های هوش کودکان بپردازیم، بگذارید یک سوال مطرح کنیم؛ معایب و محاسن انجام تست هوش برای بچه ها چیست؟
حُسن خاصی ندارد، چون فقط یک عدد و نمره به ما می دهد اما عیبش، برچسب زدن به بچه است. این برچسب، چه مثبت باشد چه منفی، چه براساس نمره هوش بهر احساس کنیم کودکمان IQ بالا یا پایینی دارد، در هر دو صورت به رفتار نامتعادل و غیرطبیعی ما با بچه دامن می زند. یادمان نرود مهم تر از انجام تست هوش، شناخت نیازهای کودکمان و تلاش برای تعامل بهتر با اوست.
اما اگر بخواهیم هوش های دیگر کودک را (به جز IQ) مورد بررسی قرار دهیم، می بینیم که اتفاقاً نتیجه مثبتی هم دارد. پس بهتر است به جای انجام تست های هوش عددی که فقط به کودک برچسب باهوش یا کم هوش بودن می زند، از انواع تست های هوش دیگر کمک بگیریم. یکی از بهترین این هوش ها، تست هوش های دهگانه گاردنر است که پیش تر هم به آن اشاره کردیم. چون تمام جنبه ها و زوایای مختلف کودک را مورد بررسی قرار می دهد و کمک می کند که در تمام جوانب زندگی خود به موفقیت برسد.
