برای انواع مجازات در قانون مجازات اسلامی یک تقسیم بندی کلی و جامع وجود دارد که به حدود، قصاص، دیات و تعزیرات تقسیم میشود. جرایم حدی جرایمی هستند که در شرع و دین اسلام مجازاتشان تعیین شده است در مقابل، جرایم تعزیری جرایمی هستند که قانونگذار مجازات آنها را با توجه به شرایط ارتکاب جرم و سایر اوضاع و احوال موجود و وضعیت متهم در نظر گرفته است. برای مثال اعدام و قصای از جمله ی این مجازات ها هستند که اکثر مردم تفاوتی بین آنها قائل نیستند و بایکدیگر اشتباه می‌گیرند.
با توجه به تعریف قصاص و نکاتی که ذکر شد. قصاص مختص جرایمی است که منجر به قتل عمد یا نقص عضو میشود در نتیجه به همان میزان و با همان شرایط حکم قصاص با درخواست مجنی علیه یا ولی دم او جاری می شود.
لازم به ذکر است که برخی از قتل های عمد منجر به صدور حکم قصاص یا اعدام نمی‌شود که عبارتند از:
قاتل پدر یا جد پدری مقتول باشد.
قاتل دیوانه یا نابالغ باشد.
مقتول دیوانه باشد.
قاتل مست باشد.
هرگاه کسی در حالت خواب یا بیهوشی شخصی را بکشد.
قاتل مسلمان و مقتول غیر مسلمان باشد.
در تعریف این دو مجازات به طور کلی باید گفت که اعدام برگرفته از کلمه عدم و به معنای نابود کردن است که از جمله سنگین ترین مجازات هاست و به اشد مجازات شناخته می شود. قصاص در لغت به معنای پیگیری و دنبال نمودن اثر چیزی است به عبارت دیگر پیگیری اثر جرم جنایتکار است.
در واقع مجنی علیه (کسی که جرمی بر علیه او صورت گرفته است) جانی و مجرم را دنبال می کند تا با او آن کاری را کند که او بر سرش آورده است و در معنای کلی انجام مثل عملی است که فاعل آن انجام داده است.
با توجه به تعاریفی که از مجازات اعدام و قصاص شد اولین تفاوت آنها این است که :
اعدام صرفاً به جهت پایان یافتن زندگی مجرم صورت میگیرد اما قصاص هم شامل پایان دادن به زندگی جانی است و هم جهت مجازات نقص عضو صورت میگیرد: قصاص نفس و قصاص عضو
تفاوت دیگر این دو مجازات در رسیدگی به جرمی است که منتهی به حکم قصاص یا اعدام می شود.
به عبارت دیگر جرمی که مجازات قصاص دارد شاکی خصوصی می بایست تقاضای قصاص کند یعنی کسی که از جرم متضرر شده است باید از دادگاه درخواست رسیدگی داشته باشد تا قاضی پرونده با بررسی موضوع، حکم قصاص را صادر کند و مجنی علیه یا ولی دم او خواستار قصاص باشد. مانند کسی که روی صورت کسی اسید پاشیده است یا دست کسی را قطع کرده است.
اما حکم اعدام حتی بدون شاکی خصوصی و با تقاضای دادستان (مدعی العموم) هم قابل اجراست. همچون این که دادستان از شخصی بابت محاربه شکایت کند.
همانطور که گفته شد قصاص مجازاتی شرعی است و از دین اسلام بر آمده است و نوع و میزان آن در شرع تعیین شده است.
که منجر به پایان دادن به حیات مجرم می شود فقط مختص قتل عمد می باشد در حالی که حکم اعدام برای جرایم دیگری همچون زنا، محاربه، شرب خمر ( بار چهارم ) و.. نیز صادر می شود. به موجب قانون مجازات اسلامی نیز مجازات قتل عمدی در صورت وجود شرایط مقرر در قانون، قصاص نفس است و در غیر این صورت مطابق مواد دیگر این قانون از حیث دیه و تعزیر عمل میشود.
نحوه اجرای قصاص و اعدام نیز متفاوت است. به طور مثال اگر چشمی با چاقو از حدقه در آورده شود همان چشم مجرم با چاقو قصاص میشود و اگر دستی با ساطور قطع شود همان دست مجرم به همان اندازه و با ساطور قصاص میشود. به این نوع قصاص عضو در برابر عضو گفته میشود. اما اجرای حکم اعدام همیشه به یک صورت است به طور مثال اعدام با روش دار زدن همیشه به یک صورت انجام می شود و در نهایت به حیات مجرم پایان می‌دهد. در قانون مجازات اسلامی نیز مقرر شده است که در قصاص عضو علاوه بر شرایط عمومی قصاص شرایط خصوصی نیز باید رعایت شود:
قصاص با مقدار جنایت یکی باشد.
خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگری نباشد.
قصاص عضو سالم در برابر عضو ناسالم نباشد.
قصاص عضو اصلی در مقابل عضو غیر اصلی نباشد.
قصاص عضو کامل در مقابل عضو ناقص نباشد.
