تهاجم روسیه به اوکراین و فروپاشی ساختار نظام بین الملل

بحران اوکراین در شرایطی رقم خورد که روسیه از طرف غرب زیر فشار قرار داده شد. برخی این فشار را به فشار رسانه ای فرومی کاهند در حالی که در متن واقعیت، تحرکات نظامی و طرح های متعدد برای گسترش ناتو به شرق عامل اصلی فشار بر روسیه بود.

ساعدنیوز: پیشتر در گفتگویی که با حضرتعالی در 23 بهمن ماه در اوج تنش های دیپلماتیک میان روسیه و اوکراین داشتیم، فرمودید که اقدامات روسیه سطح بندی شده است و در فاز نهایی اقدام نظامی محدود خواهد بود و اگر روزی روسیه به صورت کامل وارد خاک اوکراین شود، این به معنای دگردیسی بنیادین در ساختار نظام بین الملل است. امروز که ما در خدمت حضرتعالی هستیم، ارتش روسیه شهر کی یف را اشغال کرده است و از تمام جهات، اوکراین زیر آتش ارتش روسیه قرار دارد. چرا کار اوکراین و روسیه به این نقطه رسید؟

میکائیل مدیرروستا: من پیشتر هم در این خصوص گفتم که هر نوع اقدام توسط روسیه سطح بندی خواهد داشت. البته وارد شدن از سطح به رسمیت شناختن منطقه جدایی طلب دونباس به سطح عملیات نظامی، خیلی زود و برق آسا اتفاق افتاد و دلیلش هم ترس روسیه از اقدامات نظامی اوکراین بر علیه این منطقه بود. روسیه تصمیم گرفت که اوکراین را به لحاظ نظامی خنثی کند. گذشته از این، قبلاً هم در گفتگو با ساعدنیوز این مطلب را مطرح کرده ام که در دوران کرونا، قدرت های بزرگ و کشورهای تأثیرگذار محافظه کاری را کنار نهاده اند و خویشتنداری کمتری از خودشان نشان می دهند. یکی از دلایل این موضوع هم عدم کارآمدی ساختارهای بین المللی و مشکل فراگیر موجود در نظام بین الملل است. به همین دلیل کشورها به این نتیجه رسیده اند که پیروزی در میدان چه در سیاست و چه در اقتصاد وابسته به خودبسندگی، استقلال و ملی گرایی است. بحران اوکراین در شرایطی رقم خورد که روسیه از طرف غرب زیر فشار قرار داده شد. برخی این فشار را به فشار رسانه ای فرومی کاهند در حالی که در متن واقعیت، تحرکات نظامی و طرح های متعدد برای گسترش ناتو به شرق عامل اصلی فشار بر روسیه بود.

در هفته اخیر، شرایط به گونه ای رقم خورد، که اگر روسیه از اقدام نظامی صرفنظر می کرد، اقتصاد این کشور نابود می شد؛ و در مقابل، بورس آمریکا و کشورهای اروپایی صعودی می شد و روبل ارزش خودش را کامل از دست می داد؛ و اگر حمله می کرد، طبیعتاً عواقبی برای روسیه داشت، که امروز شاهدش هستیم. ولیکن روسیه تصمیم گرفت تا با حمله به اوکراین، صدمات اقتصادی این بحران را کمتر کند و در عین حال، به اقتصاد اروپا و آمریکا ضربه اساسی بزند چنانکه شاهد سقوط بورس آمریکا و اروپا هستیم و سقوط ارزش روبل روسیه نیز کاهشی شده است. سرعت سقوط ارزش روبل کمتر شد.

اما درباره نظام بین الملل و ناکارآمدی آن، و تغییراتی که در این اواخر در آن شاهد بودیم؛ از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، ما تغییرات عجیبی را در ساختار نظام بین الملل شاهدیم. یک گروه تروریستی که هنوز حتی روسیه هم آن را یک تهدید برای خودش به حساب می آورد، در افغانستان مستقر شده است و حتی برای پیشبرد اهدافش، فکر اقتصادی خاص خودش را هم دارد! جنگ اوکراین، اوج این اتفاقات است. حمله روسیه به اوکراین نشان می دهد که نظام بین الملل، حقوق بین الملل و مجامع بین المللی کارائی لازم برای پیگیری حقوق کشورهای غیرغربی را ندارند. بنابراین، این کشورها تصمیم می گیرند که با اقدام مستقل، خودشان حقوق خود را احقاق کنند.

سازمان ملل متحد به عنوان بزرگترین سازمان بین المللی که اکثریت کشورها به صورت رسمی در آن عضو هستند، و وظیفه اش حفظ صلح در جهان است، در خصوص بحران اوکراین نتوانست کاری از پیش ببرد! تأثیرگذاری سازمان ملل در روند تنش زدایی میان دو کشور تقریباٌ صفر بود و هست. بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای پیروز در جنگ یعنی متفقین متشکل از روسیه، چین، آمریکا، فرانسه و بریتانیا، دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد شدند. این ساز و کار قرار بود که از جنگ پیشگیری کند؛ ولی ما شاهد جنگ های بیشتری شدیم. البته جنگ ها بیشتر سویه نیابتی گرفت و این 5 کشور ترجیح دادند که با همدیگر رویارویی مستقیم نداشته باشند. روسیه با حمله به اوکراین، عملاً نشان داد که انتظار حمایت میدانی آمریکا از اوکراین، انتظار عبثی است. اینها دقیقاً نارسائی و بی ارزش بودن ساختارهای نظام بین الملل را نشان می دهند.

ممکن است زلنسکی به همان نتیجه ای برسد که پاشینیان به آن رسید. یعنی همگرایی با روسیه به نفع دولت و ملت اوکراین است. خود مردم اوکراین هم چاره ای جز رسیدن به این نتیجه ندارند.

ساعدنیوز: پس این جنگ عملاً تله ای بوده است که آمریکا برای روسیه پهن کرده و از قضا روسیه هم خواسته یا ناخواسته پای در این تله گذاشته است. برخی از تحلیلگران جنگ اوکراین را به باتلاقی تشبیه می کنند که روسیه نمی تواند از آن بیرون بیاید و حتی به مانند مورد حمله شوروی به افغانستان و فروپاشی شوروی در پی آن، می تواند به قیمت فروپاشی فدراسیون روسیه منتهی شود. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟

میکائیل مدیرروستا: همان طور که گفتم، فشارهای وارده به روسیه در هفته گذشته، چاره ای جز جنگ برای این کشور باقی نگذاشت. اگر عقب نشینی می کرد، اقتصاد این کشور فرومی پاشید و اگر حمله می کرد، در صحنه بین المللی تنها می ماند. به هر صورت، روسیه تصمیم به حمله به اوکراین را ترجیح داد و این اتفاق اقتاد. اما درباره مقایسه مورد اوکراین با افغانستان، در اینجا لازم است که به تفاوت ها دقت کنیم. از همان ساعات اولیه تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، مقامات کرملین از مذاکره با مقامات اوکراین صحبت کرده اند. یعنی اقدام نظامی قرار است مقامات کی یف را متقاعد سازد تا در میز مذاکره حاضر شوند. این متفاوت با تفکری است که شوروی در هنگام حمله به افغانستان داشت.

من معتقدم که روسیه با حمله به اوکراین تلاش می کند تا ضرب شستی محکم به اتحادیه اروپا و آمریکا نشان دهد و در ادامه با تکمیل شدن این عملیات، روسیه فضای مذاکره را فراهم خواهد کرد. دقیقاً ما شاهد فضایی هستیم که در مورد جنگ قره باغ برای ارمنستان رخ داد. پاشینیان به عنوان یک غربگرا در برابر آذربایجان، توقع حمایت ناتو را داشت ولی این اتفاق نیفتاد و در نهایت، پاشینیان به این نتیجه رسید که بهتر است که به سمت روسیه برود و امروز شاهد تغییر اساسی در سیاست های ارمنستان هستیم. در مورد اوکراین هم دقیقاً همینگونه است. زلنسکی در مقابل دوربین ها از تنها ماندن گفت و از عدم حمایت غرب و ناتو گلایه کرد. بنابراین، ممکن است زلنسکی به همان نتیجه ای برسد که پاشینیان به آن رسید. یعنی همگرایی با روسیه به نفع دولت و ملت اوکراین است. خود مردم اوکراین هم چاره ای جز رسیدن به این نتیجه ندارند. درست مثل موردِ بلاروس که در نهایت دولتی همگرا با روسیه از ورطه بحران این کشور را خارج کرد.

اگر موجودیت روسیه چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ میدانی و سیاسی به خطر بیفتد، کرملین از بمبهای هسته ای خود استفاده خواهد کرد.

ساعدنیوز: برخی از رسانه ها و تحلیلگران از امکان استفاده از تسلیحات اتمی در این جنگ تحت شرایطی خاص صحبت می کنند. چقدر این گمانه زنی با واقعیت تناسب دارد؟

میکائیل مدیرروستا: همه چیز امکان پذیر است. اصلاً اگر بنا بر این بود که به هیچ وجه حرفی از استفاده از این سلاح ها باشد، همه این تسلیحات منهدم می شد و دیگر ما شاهد زردخانه های اتمی نبودیم. با توجه به حملات سایبری و خرابکاری های الکترونیک، این امکان وجود دارد که یکی از این بمب ها در کشور مبدء منفجر شود و این خطری است که کل دنیا را تهدید می کند. اگر یکی از این سلاح ها در واقعیت به کار برده شود، تمام آب های اقیانوس ها و دریاها آلوده می شود و شرایط بسیار بدی حاکم می شود. البته این فاجعه تحت شرایط خاصی می تواند رخ دهد و آن زمانی است که روسیه به این نتیجه برسد که همه شرایط برای حذف کردن روسیه از نقشه جهان فراهم شده است. اگر موجودیت روسیه چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ میدانی و سیاسی به خطر بیفتد، کرملین از بمبهای هسته ای خود استفاده خواهد کرد.

ساعدنیوز: سخنگوی وزارت خارجه روسیه، فنلاند و سوئد را تهدید کرده و هشدار داده است که اگر این دو کشور نیز قصد پیوستن به ناتو را داشته باشند، به عاقبت شوم اوکراین گرفتار خواهند شد. این تهدید در این مقطع چه معنایی دارد؟

میکائیل مدیر روستا: سوئد و فنلاند عضو اتحادیه اروپایی هستند و از لحاظ عملیات خارجی ممکن است در ساختار ناتو قرار بگیرند و طبیعتاً اگر چنین چیزی رخ دهد، این یک تهدید امنیتی بزرگ در محیط پیرامونی روسیه به حساب می آید. البته فنلاند، سوئد و حتی لهستان با نظر به جنگ اوکراین، واقعاً از عدم حمایت ناتو بیمناک هستند. طبیعتاً وقتی اتفاقی در میدان رخ می دهد، بیانات سیاسی نیز باید همسو و متناسب با آن باشد. روسیه به روشنی پیام را ارسال می کند که تمام کشورهایی که در شرق در محیط پیرامونی روسیه قرار دارند اگر قصد پیوستن به ناتو را داشته باشند، با واکنش شدید روسیه مواجه خواهند شد. فنلاند، سوئد و حتی ژاپن مخاطب این حرف وزارت خارجه روسیه هستند. خطوط قرمز روسیه در این بیانیه سیاسی روشن شده است.

انجام عملیاتی به این گستردگی نیازمند توجیه ایدئولوژیک بود و این کار را با طرح بحث نئونازیسم در اوکراین انجام داد.

ساعدنیوز: پوتین در سخنرانی پیش از حمله به اوکراین از وجود جریان نئونازیسم در اوکراین صحبت کرد و گفت که ما در تلاش هستیم تا این جریان را در اوکراین ریشه کن کنیم. اشاره به نازیسم توسط پوتین به چه قصدی انجام شد؟

میکائیل مدیرروستا: طبیعتاً انجام عملیاتی به این گستردگی نیازمند توجیه دیپلماتیک و توجیه ایدئولوژیک بود. روسیه باید مدارک و اسنادی را برای توجیه حمله به اوکراین ارائه می داد و با اشاره به عدم انجام مفاد توافقنامه مینسک این کار را کرد. اما به یک توجیه ایدئولوژیک هم نیاز داشت و این کار را با طرح بحث نئونازیسم در اوکراین انجام داد. جریانی که به تعبیر پوتین در تلاش است تا هویت روسی را در این منطقه نابود کند و با هویت غربی جایگزین کند. نئونازیسم در دنیا محکوم است. پوتین از همین طریق، بخشی از مردم اوکراین را نیز با خود همراه کرد. چون اوکراینی ها در مقابل آلمان نازی مقاومت کرده بودند. یک دیواری کشیده شد و به این ترتیب با تقویت جریان روس گرایی و ملی گرایی، ضربه به اوکراین وارد شد. حتی اعلام آمادگی چچنی ها برای اعزام به اوکراین هم از همین استراتژی مایه گرفته است. تا سال 2006 چچنی ها تلاش می کردند تا از روسیه جدا شوند ولی با تقویت جبهه اتحاد میهنی توسط پوتین این جدایی طلبی به همگرایی تبدیل شد. بنابراین، استفاده از این اصطلاح تلاش برای مفهوم سازی طرح پوتین برای جلوگیری از گسترش ناتو به شرق است.

باتلاق خطرناک اوکراین و تهدیدهای پیش روی روسیه