تنها معبد ایران با تزئینات نقش برجسته کتیبه و آجرکاری اصیل که دیدنش خالی از لطف نیست/ سفری به قلب تمدن آپادانای شوش+عکس 

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، زیگورات چغازنبیل با استفاده از ترکیبی از خشت و آجر پخته ساخته شده است و آجرهای پخته شده برای جنبه­ های زیبایی و باستانی تزئینی نمای چغازنبیل استفاده شده است. در زبان انگلیسی به آجر “Brick” گفته می‌شود که به معنای “تکه‌ای از خاک رس پخته” است. استفاده از آجرهای پخته شده به تمدن‌های باستانی ایران از جمله تمدن عیلام برمی‌گردد. عیلامی‌ها از آجرهای پخته برای دوام و مقاومت در برابر عوامل جوی و فرسایش استفاده می‌کردند.

نمایی دید پرنده از زیگورات چغازنبیبل

آجرهای پخته شده مورداستفاده در چغازنبیل از مخلوط خاک رس، کاه و آب ساخته شده است؛ سپس مخلوط را به شکل دلخواه درآورده و قبل از پختن در کوره‌ها در آفتاب می‌گذارند تا خشک شود. پس از آن آجرهای به‌دست‌آمده در ساخت دیوارها، ستون‌ها و عناصر تزئینی معبد مورداستفاده قرار گرفتند. به‌طورکلی، تاریخچه و ریشه‌شناسی آجر در معبد چغازنبیل را می‌توان در تمدن باستان عیلامی که به دوام و ویژگی‌های زیبایی‌شناختی آجر پخته اهمیت می‌داد، جستجو کرد.

باستان‌شناسی آجری در زیگورات چغازنبیل

مطالعات باستان‌شناسی چغازنبیل، داده‌های ارزشمندی در مورد تمدن ایران در دوره عیلام و همچنین روش استفاده آن‌ها از آجرهای پخته در ساخت‌وساز را ارائه کرده است. یکی از مهم‌ترین یافته‌های چغازنبیل، کشف سیستم ذخیره‌سازی آب زیرزمینی بود که با استفاده از آجر پخته در آن زمان ساخته شده بود. این سیستم برای جمع‌آوری و ذخیره آب باران طراحی شده بود که برای آبیاری و مصارف خانگی استفاده می‌شد.

علاوه بر عناصر ساختاری، باستان‌شناسان نمونه‌های متعددی از آجرهای پخته تزئینی را نیز در چغازنبیل یافته‌اند. اینها شامل دیوارها، نقش‌برجسته‌ها و کاشی‌های لعاب‌دار است که برای تزئین دیوارها و ستون‌های معبد استفاده می‌شد.

شوش – بخشی از کتیبه آجری داریوش

تجزیه‌وتحلیل آجرهای پخته مورداستفاده در ساخت‌وساز در چغازنبیل اطلاعات مهمی در مورد فن آوری و تکنیک‌های ساخت معماران ایرانی در دوره عیلامی ارائه کرده است. با مطالعه ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی آجرها، محققان توانسته‌اند در مورد دمای پخت و روش‌های تولید آن‌ها اطلاعاتی کسب کنند.

به‌طورکلی، باستان‌شناسی آجری در چغازنبیل نقش مهمی در گسترش دانش ما از تمدن ایران در دوره عیلام و استفاده آنها از آجرهای پخته در ساخت‌وساز داشته است.

تاریخچه اکتشافات آجری در معبد چغازنبیل

رومن گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی با اصالتی اوکراینی، زیگورات آجری چغازنبیل را کشف کرد. او در حال حفاری در ایران بود که به طور تصادفی به مجموعه باستانی عیلامی که شامل زیگورات، دیوار مستحکم و تعدادی معبد بود، برخورد کرد. کاخ‌ها کشف شده در چغازنبیل توسط گیرشمن دستاورد مهمی در مطالعات معماری و فرهنگ باستانی ایران بود.

اولین کاوش ثبت شده در معبد چغازنبیل در سال 1935 میلادی توسط او انجام گرفت که زیگورات (هرم پلکانی) و مجموعه معبد را کشف کرد. در سال‌های بعد، حفاری‌های گسترده‌تری در این مجموعه انجام شد که سازه‌ها و مصنوعات دیگری از جمله دیوارهای آجری پخته، ستون‌ها و عناصر تزئینی را کشف شد.

آجر نوشته زیگورات چغازنبیل

قدمت مجموعه باستانی چغازنبیل به قرن سیزدهم قبل از میلاد می‌رسد. این مجموعه توسط پادشاه اونتاش – ناپیریشا، حاکم پادشاهی عیلامی ساخته شد و به خدای اینشوشیناک تقدیم شد. این مجموعه شامل یک زیگورات بزرگ در مرکز این مجموعه و همچنین دارای چندین معبد و کاخ است.

کشف چغازنبیل توسط گیرشمن لحظه مهمی در مطالعه معماری و فرهنگ باستانی ایران‌زمین بود. در حال حاضر این زیگورات یکی از نمونه‌های حفظ شده خوبی در دنیای باستان است. زیگورات چغازنبیل از آجرهای گلی ساخته شده بود و بیش از 50 متر ارتفاع داشت و پایه آن بیش از 100 متر در هر طرف بود.

کاوش گیرشمن در چغازنبیل یک کار بزرگ بود که شامل تیمی از باستان‌شناسان و کارگران بود که چندین سال برای کشف این مجموعه تلاش کردند. این کاوش‌ها اطلاعات فراوانی را در مورد فرهنگ عیلامی از جمله مذهب، هنر و معماری آنها نشان داد. کشف چغازنبیل یک نقطه عطف مهم در مطالعه تمدن‌های باستانی در خاور نزدیک است و تا به امروز الهام‌بخش تحقیقات و اکتشافات جدید است.

لعاب های فیروزه باقیمانده از آن روزگاران

در حین کاوش‌ها، باستان‌شناسان دریافتند که آجرهای پخته مورداستفاده در ساخت‌وساز از مخلوطی از خاک رس، کاه و آب ساخته شده‌اند. سپس آجرها را به شکل دلخواه درآورده و قبل از پختن در کوره‌ها، در زیر نور آفتاب می‌گذارند تا خشک شوند. آجرهای به‌دست‌آمده بسیار بادوام و در برابر هوا و فرسایش مقاوم بودند.

علاوه بر آجرهای پخته شده، باستان‌شناسان عناصر تزئینی مختلفی مانند کاشی‌های لعاب‌دار، نقش‌برجسته‌ها و آجرهای نوشته شده به خط عیلامی را نیز کشف کردند که برای تزئین دیوارها و ستون‌های معبد استفاده می‌شد.

نمایی از زیگورات چغازنبیل

اکتشافات چغازنبیل بینش مهمی در مورد تمدن عیلامی و استفاده آنها از آجرهای پخته در ساخت‌وساز ارائه کرده است. این سایت همچنین به‌عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شده است و بر اهمیت این اکتشافات باستان‌شناسی در درک تاریخچه آجرسازی و ساخت‌وساز در دوران باستان تأکید می‌کند.

نقش آجر در معماری زیگورات چغازنبیل

آجرهای پخته، نقش مهمی در معماری معبد چغازنبیل، به‌ویژه در ساخت زیگورات (هرم پلکانی) ایفا کردند. زیگورات از پنج‌طبقه آجری تشکیل شده بود که هر طبقه، از طبقه زیرین خود کوچک‌تر بود و جلوه‌ای پلکانی ایجاد می‌کرد.

آجرهای پخته به‌کاررفته در ساخت زیگورات بسیار بادوام و مقاوم در برابر هوا و فرسایش بودند و برای استفاده در سازه‌های تاریخی مانند زیگورات بسیار مناسب بودند. از آجرها در ساخت سایر قسمت‌های مجموعه معبد از جمله دیوارها، ستون‌ها و عناصر تزئینی نیز استفاده شده است.

آجرهای پخته شده در زیگورات چغازنبیل، علاوه بر دوام، به دلیل ویژگی‌های زیبایی‌شناختی‌شان نیز ارزش زیادی داشتند. آجرها را می‌توان به اشکال مختلف قالب‌گیری کرد و امکان ایجاد عناصر تزئینی پیچیده؛ مانند نقش‌برجسته‌ها و کاشی‌های لعاب‌دار را فراهم کرد. علاوه بر بقایای فیزیکی، آثاری مانند ظروف سفالی، فلزکاری و مهر در این مکان یافت شده است که اطلاعات مهمی در مورد اقتصاد، اعمال مذهبی و ساختار سیاسی تمدن عیلام به دست می‌دهد.

دروازه کوچک، پیدایش اولین چفدها (قوس)

یکی از مهم‌ترین اکتشافات چغازنبیل وجود کتیبه‌هایی به خط میخی عیلامی، یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های نوشتاری شناخته شده در خاور نزدیک بود. این کتیبه‌ها اطلاعات ارزشمندی در مورد کارکردهای مذهبی و سیاسی محوطه و بناهای آن به دست می‌دهند.

در مجموع، استفاده از آجرهای پخته نقش بسزایی در معماری معبد چغازنبیل، به‌ویژه در ساخت زیگورات داشته است. استفاده از آجرهای پخته به عیلامی‌ها این امکان را داد که سازه‌های یادبودی ایجاد کنند که نه‌تنها بادوام بودند؛ بلکه از نظر زیبایی نیز چشمگیر بودند و اهمیت این فناوری را در توسعه معماری باستانی نشان می‌دادند.

تاریخچه اکتشافات آجر در چغازنبیل

آجرهای مورداستفاده در ساخت چغازنبیل از گل ساخته شده و در آفتاب خشک شده است. استفاده از آجر گلی یکی از مصالح ساختمانی رایج در دوران باستان بوده و در خاور نزدیک باستان بسیار مورداستفاده قرار می‌گرفته است. بااین‌حال، اندازه‌بزرگ و کیفیت بالای آجرهای به‌کاررفته در چغازنبیل، آن را از سایر سازه‌های خشتی گلی باستانی متمایز می‌کند.

ورودی جنوب شرقی زیگورات چغازنبیل

از آجرها برای ساختن زیگورات عظیم که ویژگی اصلی مجموعه بود استفاده شد. زیگورات در چند مرحله ساخته شد و از چندین مهتابی (تراس) تشکیل شده بود که هر یک به خدایی متفاوت اختصاص داشت. دیوارهای زیگورات با مجسمه‌ها و کتیبه‌های برجسته تزئین شده بود که اطلاعات ارزشمندی در مورد اعتقادات و اعمال مذهبی عیلامیان ارائه می‌کرد.

کتبیبه نوشته آجری، زیگورات چغازنبیل، دوراونتاش، ایران

کشف آجرهای گلی در چغازنبیل نیز اطلاعات مهمی در مورد فن آوری و مهارت‌های مهندسی عیلامی‌های باستان ارائه کرده است. این مجموعه به نیروی کار و منابع قابل‌توجهی برای ساخت نیاز داشت و استفاده از آجرهای گلی بزرگ و مرغوب، گواهی بر تخصص فنی سازندگان بود.

انواع آجرهای مورداستفاده در چغازنبیل

خشت‌های گلی به‌کاررفته در چغازنبیل، بزرگ و باکیفیت بودند که آن‌ها را از سایر سازه‌های خشتی باستانی متمایز می‌کرد. اندازه‌بزرگ آجرها به عیلامی‌ها امکان ساخت بناهای عظیمی مانند زیگورات مرکزی را می‌داد که از چندین تراس تشکیل شده بود و ارتفاع آن به بیش از 50 متر می‌رسید.

عیلامی‌ها علاوه بر خشت‌های گلی، در برخی از قسمت‌های مجموعه از جمله در پایه‌ها و ساخت دیوارهای اطراف زیگورات از سنگ نیز استفاده می‌کردند. سنگ احتمالاً از منابع مجاور استخراج شده است و برای تقویت سازه‌های آجری گلی و ایجاد پایداری بیشتر استفاده می‌شده است.

آجرکاری با آثاری از آسیب باد

عیلامی‌ها در ساخت چغازنبیل از دو نوع مصالح ساختمانی استفاده می‌کردند: خشت و سنگ. آجرهای گلی بزرگ و باکیفیت مصالح اولیه ساختمان بودند، درحالی‌که سنگ در قسمت‌های خاصی از مجموعه برای پایداری و تقویت بیشتر استفاده می‌شد.

نقش آجر ایرانی در زیگورات چغازنبیل

آجرهای گلی نیز در برابر عناصر بادوام و مقاوم بودند که به حفظ بقای زیگورات برای بیش از سه هزار سال کمک کرد. خوشبختانه علی‌رغم گذشت زمان و قرارگرفتن در معرض آسیب‌ها، بسیاری از بخش‌های این زیگورات امروزه پابرجا مانده است و پیوندی ملموس با تمدن باستانی عیلامی و تکنیک‌های پیچیده ساختمانی آنها ایجاد می‌کند.

شمایی از آجرکاری زیگورات چغازنبیل

استفاده از خشت گلی در ساخت زیگورات چغازنبیل عاملی اساسی در پایداری و طول عمر بنا بوده است. آجرهای گلی بزرگ و باکیفیت به عیلامی‌ها این امکان را می‌دهد که ساختاری عظیم با طرح‌ها و جزئیات پیچیده بسازند و دوام آنها به حفظ زیگورات برای مطالعه و تحسین نسل‌های آینده کمک کرده است.

نقش آجر در تمدن عیلامی

آجر نقش بسزایی در توسعه و شکوفایی تمدن عیلام ایفا کرد که از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد در ایران وجود داشت. عیلامی‌ها به‌خاطر تکنیک‌های پیچیده ساختمانی‌شان شناخته می‌شدند و استفاده از خشت‌های گلی و خط نوشته‌های میخی عیلامی گواهی بر تخصص فنی و مهارت‌های مهندسی آنها بود.

آجر به‌عنوان مصالح اولیه ساختمانی در بسیاری از شهرهای بزرگ ایلامی از جمله پایتخت، شوش استفاده می‌شد. ایلامی‌ها از آجر برای ساختن ساختمان‌ها و بناهای چشمگیر مانند کاخ‌ها، معابد و استحکامات استفاده می‌کردند که نشان‌دهنده مهارت معماری و پیشرفت تکنولوژیکی آنها بود.

دروازه پشتی زیگورات چغازنبیل

استفاده از آجر، رشد و گسترش تمدن عیلامی را تسهیل کرد. فراوانی گل و خشت در منطقه، تولید آجرها را به مصالح ساختمانی در دسترس و مقرون‌به‌صرفه تبدیل کرد و به عیلامی‌ها اجازه ساخت سازه‌های بزرگ و چشمگیر را بدون اتکا به واردات مصالح ساختمانی از مناطق دیگر داد.

آجرها علاوه بر کاربرد عملی، نقش نمادینی نیز در جامعه عیلامی داشتند. اندازه‌بزرگ و کیفیت بالای آجرهای به‌کاررفته در بناهایی مانند زیگورات چغازنبیل، انعکاسی از ثروت و قدرت عیلامی‌ها بود و نقوش پیچیده و مجسمه‌های برجسته بر روی دیوارهای این سازه‌ها گواهی بر دستاورد هنری و فرهنگی آنها بود.

ابعاد آجر در زیگورات چغازنبیل و تمدن عیلامی

ابعاد آجرهای به‌کاررفته در ساخت زیگورات چغازنبیل متفاوت بود، اما عموماً بزرگ بودند. اندازه دقیق آجرها ثبت نشده است، اما تخمین زده می‌شود که طول آن‌ها حدود 40 سانتی‌متر، عرض 20 سانتی‌متر و ضخامت 10 سانتی‌متر باشد. اندازه‌بزرگ آجرها به عیلامی‌ها امکان ساخت سازه‌های عظیم مانند زیگورات را بدون نیاز به پیوند یا تکیه‌گاه می‌داد.

حیاط مرکزی، محراب، شاخص زمانی

ترجمه متون نوشته شده بر آجرهای چغازنبیل

متون نوشته شده بر روی آجرهای زیگورات چغازنبیل به زبان عیلامی، زبان تمدن باستان ایلامی نوشته شده است. خط عیلامی برای بیش از دو هزار سال، از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد، در منطقه مورداستفاده قرار می‌گرفت و برای نوشتن متون مذهبی و اقتصادی استفاده می‌شد.

متأسفانه، بسیاری از کشفیات خط عیلامی رمزگشایی نشده است و متون نوشته شده بر روی آجرهای زیگورات چغازنبیل نیز از این قاعده مستثنی نیستند. متون روی آجرها احتمالاً حاوی کتیبه‌های مذهبی یا سیاسی است، اما محتوای و معنای دقیق آنها هنوز به طور کامل درک نشده است.

آجر نوشته به خط میخی عیلامی باستان

تلاش‌هایی برای رمزگشایی از خط عیلامی و درک متون نوشته شده بر روی آجرهای زیگورات چغازنبیل صورت‌گرفته است، اما کار زیادی باقی‌مانده است. امید است که تحقیقات و تحلیل‌های بیشتر، روشنگر مطالب این متون و درک بیشتر تمدن عیلامی و زبان آن باشد.

تهدیدات بنای آجری زیگورات چغازنبیل

برخی از تهدیدات بالقوه برای این سایت شامل بلایای طبیعی مانند زلزله و سیل و همچنین فعالیت‌های انسانی مانند خرابکاری، غارت و توسعه شهری در منطقه اطراف است. علاوه بر این، آلودگی هوا و باران اسیدی نیز می‌تواند یکپارچگی آجر و سایر مصالح بنا را تهدید کند. تلاش‌های مؤثر حفاظتی برای تضمین حفظ این سایت مهم میراث‌فرهنگی ضروری است.

فعالیت‌های کشاورزی: فعالیت‌های کشاورزی در منطقه اطراف می‌تواند تهدیدی برای سایت باشد، زیرا روش‌های کشاورزی مانند آبیاری و استفاده از ماشین‌آلات سنگین می‌تواند باعث فرونشست و فرسایش شود که می‌تواند بر پایداری سازه‌های باستانی تأثیر بگذارد.

شهرنشینی: رشد شهرها و شهرهای مجاور می‌تواند تهدیدی برای سایت باشد، زیرا افزایش توسعه می‌تواند منجر به افزایش آلودگی و همچنین آسیب‌های ناشی از ساخت‌وساز و گسترش شود.

کمبود منابع: سایت ممکن است به دلیل کمبود منابع برای حفظ و حفاظت از آن و همچنین عدم سرمایه‌گذاری در حفاظت و مدیریت آن تهدید شود.

دید به زیگورات چغازنبیل از نمایی دورتر

راهکارهای حفاظت و نگهداری از بنای زیگورات چغازنبیل

ازآنجایی‌که چغازنبیل یک بنای آجری باستانی و از نظر فرهنگی مهم است، لازم است اقدامات لازم برای محافظت از آن در برابر تخریب انجام شود. برخی از راه‌حل‌های بالقوه برای حذف خطر تخریب عبارت‌اند از:

• اعلام این سایت به‌عنوان میراث جهانی یونسکو: این امر به‌رسمیت‌شناختن و حفاظت بین‌المللی برای سایت فراهم می‌کند.

• اجرای حمایت‌های قانونی: قوانین ملی و بین‌المللی می‌تواند برای محافظت از سایت و اعمال مجازات برای کسانی که به آن آسیب می‌رسانند یا آن را تخریب می‌کنند، وضع شود.

• انجام تعمیر و نگهداری منظم: این امر باعث می‌شود ساختمان در شرایط خوبی نگهداری شود و خطر آسیب ناشی از بلایای طبیعی را کاهش دهد.

• اجرای اقدامات امنیتی: این امر از خرابکاری و غارت جلوگیری می‌کند و از دسترسی غیرمجاز به سایت جلوگیری می‌کند.

• تشویق آگاهی عمومی: این امر باعث افزایش درک و درک اهمیت فرهنگی و تاریخی سایت و ایجاد احساس مسئولیت در قبال حفاظت از آن می‌شود.

تصفیه‌خانه آجری زیگورات چغازنبیل

تصفیه‌خانه آب زیگورات برای زمان خود یک سیستم پیشرفته بود که برای تأمین آب تمیز برای ساکنان منطقه طراحی شده بود. این تصفیه‌خانه شامل یک‌سری کانال‌ها و حوضچه‌های زیرزمینی بود که آب را قبل از توزیع بین مردم فیلتر و تصفیه می‌کرد. همچنین از آن برای جمع‌آوری و ذخیره آب باران استفاده می‌شد.

جزئیات کانال های آب و تصفیه خانه

تصفیه‌خانه آب در چغازنبیل باتوجه‌به منابع و فناوری محدود موجود در آن زمان، یک شاهکار مهندسی قابل‌توجه بود. این گواهی بر نبوغ و تدبیر ایرانیان باستان است که توانسته‌اند سیستم پیچیده‌ای را برای تأمین آب پاک به جامعه خود بسازند. این تصفیه‌خانه به‌عنوان یکی از اولین نمونه‌های مدیریت و تصفیه آب در نظر گرفته می‌شود و به‌عنوان الهام‌بخش بسیاری از تمدن‌های بعدی که سیستم‌های مشابهی را در سایر نقاط جهان ساخته‌اند، عمل کرده است.

خلاصه نکات آجری معبد چغازنبیل

معبد چغازنبیل، واقع در جنوب غربی ایران، یکی از بهترین نمونه‌های حفظ شده از معماری باستانی ایلامی است. این معبد در حدود سال 1250 قبل از میلاد ساخته شد و یکی از اولین نمونه‌های زیگورات، برج پلکانی عظیمی است که برای مقاصد مذهبی و سیاسی استفاده می‌شد.

یکی از ویژگی‌های مهم معبد چغازنبیل استفاده از آجر در آن است. این معبد با استفاده از آجرهای گلی بزرگ ساخته شده است که طول آن حدود 40 سانتی‌متر، عرض 20 سانتی‌متر و ضخامت آن 10 سانتی‌متر تخمین زده می‌شود. این آجرهای بزرگ به عیلامی‌ها امکان ساخت سازه‌های عظیم مانند معبد را بدون نیاز به پیوند یا تکیه‌گاه گسترده می‌داد. اندازه‌بزرگ آجرها نیز امکان ایجاد اشکال و طرح‌های پیچیده‌ای عناصر تزئینی موجود در دیوارهای معبد را فراهم می‌کرد.

نمایی از یک گذر در زیگورات چغازنبیل

استفاده از آجر در ساخت معبد چغازنبیل نمادی از ثروت و قدرت دولت عیلامی بود. تکنیک‌های پیچیده ساختمانی مورداستفاده عیلامی‌ها، از جمله استفاده از آجرهای گلی، بازتاب فرهنگ پیشرفته و توانایی آنها در ایجاد ساختارهای معماری چشمگیر بود.

در خاتمه، معبد چغازنبیل نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری باستانی ایلامی است که به دلیل استفاده از آجرهای گلی بزرگ در ساخت آن قابل‌توجه است. استفاده از آجر در معبد نمادی از ثروت و قدرت دولت عیلامی بود و تکنیک‌های پیچیده ساختمانی که عیلام‌ها استفاده می‌کردند بازتاب فرهنگ پیشرفته آنها بود.