حواس یک ویژگی فیزیولوژیک برای ادراک است و به فرد کمک می کند تا با دنیای بیرون ارتباط برقرار کند. حواس راهی برای کشف جهان است و به ما اجازه می دهد تا آنچه که در اطراف ما می گذرد را درک کنیم. ازاین رو آموزش و تقویت حواس در کودکان بسیار حائز اهمیت است زیرا فعالیت هایی که سبب تحریک حواس در کودکان می شوند در توسعه و عملکرد مغز نیز مؤثر خواهند بود.
یادگیری از طریق حواس با متولد شدن آغاز می شود. کودک از لحظه تولد می تواند مادرش را به وسیله صدا و بو از دیگران تشخیص دهد. کودک با شنیدن، دیدن، لمس کردن، گوش دادن و بوییدن می تواند دنیای خارج را بشناسند. تقویت حواس در کودکان سبب افزایش اعتمادبه نفس می شود. آموزش حواس پنج گانه به کودکان پیش دبستانی کمک می کند تا درک بهتری از بدن خود داشته باشند و چیزهای هیجان انگیزی را در مورد خودشان کشف کنند. تحقیقات نشان داده است که تقویت حواس در کودکان مبتلا به اوتیسم نیز تأثیری مثبت می گذارد. حتی بزرگسالان نیز می توانند از تقویت حواس لذت ببرند و ممکن است چیزهای جدیدی در مورد آنچه که حواس می تواند انجام دهد یاد بگیرند.
چگونگی آموزش حواس پنج گانه به کودکان
آموزش و تقویت حواس در کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کودکان به وسیله شنوایی اطلاعات را از دنیای پیرامونشان می گیرند. تقویت شنوایی کودکان به آن ها کمک می کند تا بهتر محیط اطراف را بفهمند و متفکرین بهتری باشند. حس شنوایی قوی به کودک کمک می کند تا در زندگی آینده موفق باشد. با استفاده از حس بینایی کودک می تواند کلمات، اشکال و اشیا را تشخیص دهد. با بازی های ساده ای مثل پازل می توان این حس را در کودک تقویت کرد.
حس بویایی به کودکان اجازه می دهد تا درک متفاوتی از محیط اطراف خود داشته باشند. حس چشایی به کودک کمک می کند تا غذای خوب را از بد تشخیص دهد. همچنین تقویت حس چشایی در تقویت حافظه نیز مؤثر خواهد بود چراکه کودک از طریق حس چشایی قادر خواهد بود برخی از خاطره های مرتبط با غذا را به یاد بیاورد. حس لامسه به کودک کمک می کند تا با بدنش آشنا شود و با دیگران ارتباط برقرار کند. به واسطه ی همین حس کودک می تواند بنویسد، نقاشی کند، بند کفشش را ببندد و کارهای مهم دیگری را انجام دهد. با همه این تفاسیر چگونگی آموزش حواس پنج گانه به کودکان یکی از موضوعاتی است که در جهت تقویت حواس در کودکان بسیار مورد توجه قرار می گیرد.
صحبت کردن در مورد حواس مختلف، اولین قدم برای آموزش حواس پنج گانه به کودکان پیش دبستانی است تا بتوانند هر کدام از حس های پنج گانه را بشناسند. بهتر است به این موضوع اشاره کنید که بعضی از افراد به دلایل مختلف از داشتن بعضی از این حس ها محروم هستند و ممکن است قادر به دیدن، شنیدن و یا حتی بوییدن و چشیدن نباشند. برای آموزش حواس پنج گانه به کودکان پیش دبستانی می توانید به آن ها بیاموزید که برای درک برخی از فعالیت ها باید از مجموع حواس پنج گانه خود استفاده کنند. بکار گرفتن تمامی حواس، یکی از روش های ایده آل در یادگیری است.
برای معرفی حواس پنج گانه به بچه ها آن ها را در یک قدمی حواس پیش ببرید. برای این منظور می توانید کودک را به فضای آزاد برده و از او بخواهید با استفاده از تمام حواسش محیط اطراف را کشف کند. از کودک بخواهید بگوید چه چیزهایی را می شنود یا در اطرافش چه می بیند. از او بپرسید که چه بوهایی را می تواند در هوا استشمام کند. به او اجازه دهید علف، درختان و هر چیز دیگری که در مسیرش قرار دارد را لمس کند. اگر در مسیر درختی از میوه وجود دارد به او اجازه دهید تا از آن میوه بخورد و در مورد مزه اش برایتان توضیح دهد.
فواید بازی های حسی برای کودکان
فواید بسیاری برای کودکانی که بازی حسی را انجام می دهند وجود دارد که شامل:
- تشویق کودک به کند و کاو و کشف، اجازه دادن به کودک برای شناخت و ادراک دنیای اطرافش از طریق حواس خود.
- ساخته شدن ارتباطات عصبی در مغز
- ایجاد مهارت های کلامی
- یادگیری مهارت حل مساله
- بازی و تفریح برای کودک
نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه کودک
بازی های مختلفی وجود دارند که می توانند به پرورش حواس پنج گانه کودکان کمک کنند. انجام این بازی ها در نهایت موجب بهبود رشد مغزی کودک، بهبود مهارت های حرکتی او، تقویت مهارت های زبانی و حل مسئله کودک می شود. در ادامه به نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه کودک و چند بازی برای تقویت حواس پنج گانه کودکان به صورت مجزا پرداخته شده است.
حس بینایی
حس بینایی یکی از حواسی است که می توان آن را به راحتی در کودکان پرورش داد. ما به این حس بیشتر از حواس دیگر وابسته هستیم. برخی بازی ها در پرورش حس بینایی کودک، بسیار موثرند که در ادامه به آن ها پرداخته شده است.
- بازی هایی که شامل پیدا کردن موارد مشابه است: بچه ها باید از این بازی از حس بینایی خود استفاده کنند. با استفاده از تصاویر می توان این بازی ها را ساخت. برای مثال، یک تصویر را به چند قطعه تقسیم کند تا کودک آن ها را به یکدیگر وصل کند و تصویر را کامل کند.
- بازی های تقلیدی: یک نفر کاری مثل پریدن روی یک پا را انجام می دهد و بقیه باید او را تماشا کنند و از او تقلید کنند.
- بازی چراغ راهنمایی: برای این بازی دو کارت قرمز و سبز لازم است. وقتی شما کارت سبز را به دست گرفته اید بچه ها باید به صورت دایره ای حرکت کنند اما وقتی کارت قرمز را بالا می برید باید متوقف شوند.
- بازی تشخیص حجم با استفاده از ظاهر: چندین ظرف با اشکال مختلف فراهم کنید که تقریبا همه آن ها به اندازه یکسانی حاوی آب باشند. از کودک بپرسید کدام یک حاوی مقدار بیشتری آب است؟ در نهایت، با استفاده از یک فنجان اندازه گیری به کودک نشان دهید که همه ظرف ها به مقدار یکسانی آب دارند و کودکان یاد می گیرند ظروف با شکل های مختلف باز هم می توانند میزان یکسانی حجم داشته باشند.
- رنگ آمیزی: وقتی کودکان رنگ آمیزی می کنند و رنگ ها را باهم ترکیب می کنند حس بینایی آن ها تقویت می شود.
- استفاده از آینه و چراغ قوه: استفاده از این دو ابزار نیز می تواند برای کاوش کودک در محیط و تقویت حس بینایی او موثر باشد. بازی نورافکن یکی دیگر از بازی های تقویت حواس بینایی در کودک است که از او خواسته می شود تا با چراغ قوه ای که در دست دارد اشیای مختلف را در یک اتاق تاریک پیدا کند.
- چشم بندی: برای کمک به تقویت حس بینایی، می توانیم از کودک بخواهیم چشم هایش را ببندد و توضیح دهد دنیا بدون حس بینایی برایش چگونه است. کودک را تشویق کنید با چشم های بسته در یک محیط امن خانه راه برود و تجربه اش را بیان کند. همچنین می توانیم از کودک بخواهیم با چشمان بسته صورت یکی از دوستانش را لمس کند و سعی کند حدس بزند که او کیست.
- نخودهای رنگین کمان: نخود را با رنگ های مختلف رنگ کرده و در یک سطل بریزید. کودک شما با جشنی از رنگهای مختلف روبرو شده و از آن لذت می برد. مراقب باشید که انها را در دهانش نگذارد!
- تیله های رنگی در ظرف شیشه ای: با قرار دادن این ظرف در مقابل نور خورشید، درخشش رنگهای مختلف در چشمان کودک منعکس می شود.
- پارچه پولکی(فلسی): لمس و دیدن پارچه پولکی که در نور می درخشد و هر لحظه به رنگی درمی آید بهترین تجربه دیداری و بینایی کودک خواهد بود.
حس بویایی
همان طور که مطرح شد نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه کودک بسیار مهم است. حس بویایی بیشتر از حواس دیگر نادیده گرفته می شود اما این حس مهم تر از آن است که ما تصور می کنیم. اگر غذا بو نداشته باشد مزه ای نیز برای ما ندارد. به زمانی که بینیتان گرفته است فکر کنید، آیا در این زمان، طعم غذا برای شما متفاوت نمی شود. در ادامه به نقش بازی های مختلف در تقویت حس بویایی کودک پرداخته شده است.
- تقسیم تصاویر بر اساس بو: این بازی به این صورت است که در آن کودک تصاویر را بر اساس بوی خوب و بوی بد به دو گروه تقسیم می کند. با انجام این بازی، کودک به بوی چیزهای مختلف، بیشتر توجه می کند و در نتیجه حس بویایی او تقویت می شود.
- عکس گرفتن از بینی بچه ها یا حیوانات: در این بازی کودک باید حدس بزند کدام بینی متعلق به کدام شخص یا حیوان است. در واقع، کودکان با این بازی به نقش مهم حس بویایی پی می برند.
- پیدا کردن فردی که عطر زده است: در این بازی، چشمان یکی از کودکان بسته می شود و به یکی دیگر از کودکان عطر زده می شود. کودکی که چشمانش بسته است باید فردی که به او عطر زده شده است را پیدا کند. این بازی به شدت به تقویت حس بویایی کودک کمک می کند.
- بوییدن بطری های مختلف: این کار می تواند تجربه فوق العاده ای برای کودکان باشد. همچنین، می تواند به رشد حواس کودکان کمک کند و به آن ها یاد بدهد که برای حل مشکلات فقط از بینایی خود استفاده نکنند. این کار باعث می شود بچه ها بوها را بشناسند و آن ها را طبقه بندی کنند.
- خمیر بازی بودار: کودکان عاشق بازی با خمیر هستند. ولی خمیرهای بازی آماده در بازار خوشبو نیستند. با اضافه کردن مقداری روغن اسانس های مختلف به تکه های خمیر، کودک علاوه بر بازی با خمیر بوهای مختلف را یاد می گیرد.
- یخ های بودار: در قالب جایخی یخچال، آب و ادویه و آب میوه ریخته و بعد از یخ زدن روی سینی یریزید تا کودک از بازی با آن و استشمام بوهای جدید لذت ببرد.
حس شنوایی
شنوایی حسی است که کودکان آن را به خوبی درک می کنند. این حس در کنار بینایی حسی است که در طول روز بیشتر از حواس دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. با توجه به نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه کودک، در ادامه به برخی از بازی ها اشاره شده است که باعث تقویت حس شنوایی کودک می شوند.
- چه کسی زنگ دارد: چشمان یکی از کودکان را ببندید و زنگ را به یکی دیگر از کودکان بدهید تا تکان دهد. کودکی که چشمانش بسته است باید کسی که زنگ را تکان می دهد پیدا کند.
- ضبط کردن صدای کودکان: از کودکان بخواهید حرف بزنند و صدای آن ها را ضبط کنید. بعدا این صدای ضبط شده را پخش کنید تا بچه ها حدس بزنند چه کسی در حال صحبت کردن است.
- بازی کردن نقش ربات: کودکان باید برای ایفای این نقش، دستورالعمل ها را دنبال کنند. به آن ها کد بدهید. یک صدای بیپ به معنای تکان دادن بازو است. دو صدای بیپ به معنای پریدن است و ... .
- نواختن موسیقی با بطری: برای کودک چند بطری حاوی آب به میزان متفاوت فراهم کنید و از او بخواهید با استفاده از یک قاشق فلزی و ضربه زدن بر روی بطری ها، آهنگ بزند.
- نواختن ساز: برای آموزش حس شنوایی در کودک و تقویت آن می توانید از سازهای مختلف استفاده کنید. شما می توانید صدای سازهای مختلف را برای کودک پخش کرده و از او بخواهید تا نام ساز را حدس بزند. همچنین می توان صدای شخصیت های مختلف تلویزیونی را برای کودک گذاشته و از او بخواهید نام شخصیت را حدس بزند.
- ایجاد مانع زنگ دار: برای کودک موانعی درست کنید و هر بار که او به خوبی از آن مانع گذر می کند زنگ را به عنوان جایزه برای تلاش او به صدا درآورید.
- چسب پارچه ای: یک تکه چسب کاغذی روی زمین بگذارید و تکه های پارچه روی آن بچسبانید. فرزندتان با جدا کردن پارچه ها از روی چسب از شنیدن صدای ان لذت خواهد برد.
- صدای ماکارونی: ماکارونی و اسپاگتی پخته لیز هستند و صدای جالبی ایجاد می کنند که فرزند خردسالتان مجذوب آن خواهد شد. مقداری اسپاگتی را آب پز کنید. بگذارید خنک شود و اجاره دهید کودک شیرخوار شما از چنگ زدن و از صدای آن لذت ببرد.
حس چشایی
اگرچه همه افراد جوانه های چشایی را بر روی زبان خود دارند و می توانند طعم های شور، شیرین، ترش و تلخ را تشخیص دهند اما غذاها طعم های یکسانی برای همه افراد ندارند. حس چشایی احتمالا ذهنی ترین حس در میان حواس پنج گانه است. در ادامه به بازی هایی اشاره شده است که در پرورش حس چشایی کودک موثرند.
- مهمانی آزمایش حس چشایی: غذاهای مختلفی را به صورت لقمه های کوچک تهیه کنید تا کودکان امتحان کنند. در نتیجه کودکان باید طعم های متفاوت مثل شور، شیرین، تلخ و ترش را پیدا کنند. همچنین می توانید غذاها با بافت های مختلف را تهیه کنید مثل آبدار، نرم، خشک، سفت و ... .
- خوردن ژله: ژله ها می توانند حس چشایی کودکان را تقویت کنند زیرا طعم های متفاوتی دارند.
- حدس زدن غذا: می توانید برای تقویت حس چشایی فرزندتان این بازی را انجام بدهید که چشمان فرزندتان را ببندید و از او بخواهید غذاهایی که می چشد را توصیف کند و حدس بزند آن ها چه غذاهایی هستند.
حس لامسه
وقتی ما به حس لامسه فکر می کنیم به دستان خود فکر می کنیم اما در واقع تمام پوست ما حس لامسه دارد. بنابراین، عضوی که برای لامسه استفاده می کنیم بزرگ ترین عضو در میان اعضای بدن مربوط با حواس پنج گانه است. در ادامه به بازی هایی اشاره شده است که می توانند به پرورش حس لامسه کودکان کمک کنند.
- بازی با شن و ماسه: با توجه به نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه، این بازی فعالیتی بسیار عالی برای تقویت حس لامسه در کودکان است. می توانید چند وسیله را زیر شن ها پنهان کنید و از کودک بخواهید آن ها را پیدا کند.
- بازی با حبوبات خام: این فعالیت نیز یکی از تمرینات تقویت حس لامسه است و می تواند برای کمک به کودک در شناخت بافت ها موثر باشد. کودکان می توانند مثل شن و ماسه از حبوبات برای بازی استفاده کنند.
- اسلایم: بازی اسلایم می تواند در تقویت حس لامسه کودکان بسیار موثر باشد. آن ها می توانند علاوه بر سرگرم شدن با این وسیله، چیزهای کوچکی درست کنند.
- بازی با آب: برای کمک به فهم دمای اشیا از طریق حس لامسه می توان کودک را تشویق کرد تا آب ولرم را لمس کرده و سپس دست خود را درون ظرفی که از آبی با دمای اتاق پر شده است قرار دهد. حال از او بخواهید تفاوتی که حس کرده است را توضیح دهد.
- تخم دایناسور منجمد: یک بادکنک را با مقداری آب پر کنید و یک دایناسور عروسکی پلاستیکی را در آن بیاندازید و بگذارید در فریزر یخ بزند. بعد از یخ زدن بادکنک را پاره و جدا کنید. کودکتان مجذوب تماشا و بازی با این شیی که شباهت به تخم دایناسور دارد، خواهد شد.
- گِل چسبناک: این مورد یک بازی رایج برای کودکان است که با ترکیب آب و چسب مایع و نشاسته مایع ساخته می شود و کودک از لمس کردن آن تجربه خوبی کسب می کند.
سخن پایانی
در این مطلب به نقش بازی ها در پرورش حواس پنج گانه کودک و بازی حواس پنج گانه کودکان پرداخته شد. در نهایت لازم به ذکر است که میل به بازی های حسی در کودکان به طور طبیعی وجود دارد و این بازی ها لازم است هم در خانه و هم در محیط های آموزشی تشویق شوند. بنابراین، لازم است والدین بتوانند فرصت های مختلفی را برای بازی کردن فرزندانشان فراهم کنند تا از این طریق کودکان، رشد بهتری داشته باشند.
تقویت حس امنیت درونی کودکان با بازی
